آخرین وضعیت آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در جهان
محمود مرعشی بورد تخصصی بیماریهای پرندگان : این در حالیست که نقش پرندگان وحشی در انتقال ویروس به مناطق دور دست همچنان شفاف نیست.آنالیز فیلوژنیکی بدست آمده از ویروس های جدا شده از پرندگان وحشی نشان داده است که سرچشمه آنتی ژن هماگلوتینین ویروس اخیر یعنی H5N8 که سراسر اروپا و قسمتهایی از آسیا از جمله کشور ما را درگیر نموده است، باز می گردد به شیوع بیماری در سالهای گذشته در غاز سانان اهلی یعنی اردک ها و غاز های اهلی در شرق آسیا.
ارسال کننده : نادر زندی
در سال 2014 ویروس آنفلوانزای فوق حاد H5N8 منجر به شیوع بیماری در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی گردید. بیشترین گزارش ها و جداسازی ویروس در آن سال از مزارع پرورش طیور صنعتی با امنیت زیستی نسبتا خوب انجام گرفت، با این حال تعداد کمی جداسازی های ویروس از گونه های پرندگان وحشی نیز صورت پذیرفت که این نشان از انتقال ویروس از پرندگان اهلی به وحشی و بالعکس دارد.در آن سال ویروس برای نخستین بار در پرندگان اهلی گزارش شد و پس از آن از حیات وحش جدا گردید، یعنی عکس حالت رخداد بیماری در سال 2016.
و اما اپیدمی اخیر (2016) ویروس آنفلوانزای فوق حاد H5N8 :
در این رخداد ویروس برای نخستین بار از پرندگان وحشی در جمهوری کره گزارش شد و به دنبال آن در اواخر بهار از جمهوری تیوا واقع در فدراسیون روسیه و در ادامه از ماه اکتبر یعنی مهرماه در کشور هندوستان گزارش و تا به امروز در 2 کشور از خاور میانه و همچنین 13 کشور اروپایی و 2 کشور از شمال آفریقا بیماری از مزارع پرورش مرغ و خروس و طیور بومی یا همان پرندگان محلی، پرندگان وحشی شکار شده و همچنین دامگاههایی که اقدام به صید پرندگان وحشی می کنند گزارش گردیده است.بر این اساس با شواهد متناقض موجود، مسئله یافتن دقیق منشاء ویروس آنفلوانزای فوق حاد اخیر، با توجه به توضیحات ارائه شده هنوز حل نشده باقی مانده است.
ولی قطعا انتقال، ماندگاری و پایداری ویروس از سال 2014 تا سال 2016 نگاه ها را معطوف به جمعیت پرندگان وحشی مهاجر می کند.هرچند تعداد تلفات پرندگان وحشی گزارش شده آلوده در اروپا در سال 2016 به مراتب بیش از 2014 بوده است، ولی نمی توان به طور قطع این نتیجه را گرفت که ویروس طی این دو سال با سلولهای پرندگان وحشی آدابته شده و قادر به ایجاد مرگ و میری وسیع تر در جمعیت آنهاست.
این گمان فقط در حد فرضیه مطرح است زیرا که در حال حاضر هیچ ارزیابی مرگ و میر سیستماتیکی در حیات وحش انجام نگرفته و هیچ شواهدی مبنی بر تغییر ویروس در ایجاد مرگ و میر شدیدتر در پرندگان وحشی از سال 2014 تا کنون وجود ندارد. امروزهیچ شواهدی مبنی بر اینکه گونه ای خاص از پرندگان وحشی قادر به حمل و انتقال ویروس تا فواصل طولانی بدون بروز هرگونه علایم بالینی هستند، در دست نیست.اگرچه ویروس آنفلوانزای فوق حاد H5N1 از سد بین گونه ای گذشته و به راحتی به انسان منتقل و منجر به ایجاد عفونت و حتی مرگ در انسان می گردد، ولی تا کنون این ویروس اخیر H5N8 موفق به عبور از این سد نشده، ولی این بدان معنی نیست که هرگز هم موفق به این کار نخواهد شد! با نگاهی به تاریخچه ویروسهای انفلوانزای فوق حاد پرندگان به این نکته خواهیم رسید که با ماهیت ژنتیکی و قابلیت تبادل اطلاعات ژنتیکی بین ویروس های مختلف آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، رد شدن از این مرز بین گونه ای نه تنها دور از دسترس برای این ویروس نیست، بلکه بسیار نزدیک هم به نظر می رسد.
کنترل بیماری :
متخصصین در کشورهای در معرض خطر آلودگی با ویروس مذکور، دولت ها و نهاد های ذیربط وهمچنین تمامی افرادی که به نحوی با پرندگان اهلی و یا وحشی در ارتباط هستند برای کنترل بیماری اخیر می بایست موارد ذیل را انجام دهند:
افزایش پایش ها و حفاظت فیزیکی تالاب ها و مراکز تجمع پرندگان وحشی و گزارش دهی سریع و به موقع جهت انجام نمونه برداری در صورت یافت شدن هرگونه تلفات، تشخیص بیماری و برآورد اپیدمیولوژیک آخرین وضعیت ویروس، که این کار از وظایف اصلی سازمان حفاظت محیط زیست می باشد.
نظارت بر خرید و فروش و تجارت طیور و محصولات تولیدی آنها نظیر تخم مرغ، آلایش مرغ، دان پرنده و .. و همچنین نظارت بر هرگونه جابجایی در سطح بین المللی نظیر واردات و صادرات صنایع وابسته به صنعت طیورو ممنوعیت واردات از کشورهای آلوده و همچنین جابجایی بین استانی خصوصا در مورد استانهای درگیر، با ایجاد قرنطینه مناسب که از وظایف اصلی سازمان دامپزشکی محسوب می گردد.قطع ارتباط بین پرندگان وحشی با مزارع صنعتی ویا طیور بومی ،که از وظایف تک تک مردم می باشد، خصوصا در روستاها که نگهداری پرندگان بومی عرف بوده و از طریق آن امرار و معاش می گردد.
صید و به اسارت درآوردن پرندگان وحشی و نگهداری آنها در جوار پرندگان بومی منجر به انتقال ویروس شده و ضمن تهدید سلامت عمومی منجر به حفظ بقای ویروس در طبیعت و انتقال آن به سایر پرندگان از جمله پرندگان وحشی آزاد پرواز و همچنین طیور صنعتی می گردد و به دنبال آن می تواند خسارات جبران ناپذیر اقتصادی در صنعت طیور و همچنین آسیب های حفاظتی در خصوص گونه های در معرض خطر تهدید انقراض به وجود آورد.به رسمیت شناختن تعهدات بین المللی و تضمین ممنوعیت شکار و صید پرندگان وحشی در زمان وقوع بیماری تا حد زیادی می تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از خسارت اقتصادی به مزارع پرورش طیور صنعتی و همچنین مشکلات حفاظتی منجر گردد.
وضعیت فعلی بیماری در جهان:
ویروس آنفلوانزای فوق حاد H5N8 برای نخستین بار در سال 2010 از پرندگان بومی در چین گزارش شد.در سال 2014 نیز وقوع چندگانه ویروس در اردک های اهلی، مرغ و خروس و غاز بومی و سپس در پرندگان وحشی در کره و بدنبال آن ژاپن، چین، آلمان، هلند و انگلستان و ایالت متحده امریکا گزارش شد.در این همه گیری در کشور های انگلستان، ایتالیا و مجارستان ویروس تنها از پرندگان اهلی گزارش شد.
در مارچ سال 2016 مصادف با فروردین 95 ویروس آنفلوانزای فوق حاد H5N8 در پرندگان وحشی کشور کره گزارش شد و در ادامه در 25ماه می یعنی خرداد ماه 5 گونه از پرندگان وحشی در جمهوری تیوا از فدراسیون روسیه که لاشه آنها یافت شده بود گزارش و در ادامه در ماه بعد یعنی ماه جون (تیر ماه) از پرندگان شکار شده در همان منطقه گزارش شد.در اکتبر (مهرماه) در ادامه همه گیری ویروس به کشور هندوستان رسید و از 26 اکتبر در 13 کشور اروپایی شامل مجارستان، کرواسی، لهستان،سوییس،آلمان،اتریش،دانمارک،هلند،سوئد،فنلاند،رومانی، اوکراین و صربستان گزارش شد. دو کشور ایران و رژیم اشغالگر قدس در خاورمیانه و همچنین مصر و تونس کشور های شمال افریقا بودند که بیماری از آنها گزارش شد.تا کنون بیش از 40 گونه از پرندگان وحشی که اغلب پرندگان آبزی و ماهی خوار و لاشه خوار بوده اند به این بیماری مبتلا گردیده اند که بیشترین فراوانی در میان آنها به قرار ذیل می باشد:
mostly Tufted Duck (Aythya fuligula) اردک کاکلی
and lower numbers of Common Pochard (Aythya ferina) سرحنایی
, Swans (Cygnus sp.) قو ها
, gulls (Laridae) including Black-headed Gull (Chroicocephalus ridibundus)کاکایی ها شامل کاکایی سرسیاه کوچک
, other wild duck species (Anatidae) مرغابی سانان
, Common Coot (Fulica atra), چنگر معمولی
storks (Ciconiidae) لک لک ها
Gray Heron (Ardea cinerea) حواصیل خاکستری
, Great crested Grebe (Podiceps cristatus) کشیم بزرگ
, Common Tern (Sterna hirundo)پرستوی دریایی معمولی
, Great Cormorant (Phalacrocorax carbo)باکلان بزرگ
, Painted Stork (Mycteria leucocephala)لک لک رنگارنگ (این گونه در ایران موجود نیست)
, Pelican (Pelecanus sp.)پلیکانها
, Crow (Corvus sp.)کلاغ
, Munia Bird (Lonchura sp.)مونیاها
birds of prey (Common Buzzard Buteo buteo and White-tailed Eagle Haliaeetus albicilla).
اخیرا در برخی پرنده های شکاری نظیر سارگپه معمولی و عقاب دریایی دم سفید نیز گزارش گردیده است
شیوع بیماری در طیور شامل مرغ و خروس، اردک اهلی و بوقلمون و همچنین مراکز نگهداری در اسارت نظیر باغ های پرندگان از کشور هندوستان و 7 کشور اروپایی شامل مجارستان،اتریش،آلمان،دانمارک،سوئد،هلند و فرانسه گزارش شده است.در دامگاههای صید اردک وحشی در فرانسه نیز جداسازی ویروس همراه با مرگ و میر فراوان گزارش شده است.
نقش پرندگان وحشی در همه گیری اخیر ویروس H5N8 چیست؟
به طور کلی ویروس های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان میتوانند از حیات وحش به پرندگان اهلی و بالعکس منتقل گردند همچنین این ویروس ها این قابلیت را دارند تا به سایر حیوانات اهلی و انسان منتقل گردند.پرندگان وحشی نشان داده اند که می توانند یک مخزن بالقوه برای ویروس های کمتر بیماریزای آنفلوانزا (Low pathogenic virus strain) به حساب آیند.
مطالعات فیلوژنیکی ویروس اخیر آنفلوانزای فوق حاد H5N8 (کلاد 2.3.4.4) و استرین هایی از ویروس که در سال 2014و 2015 در گردش بوده اند نشان میدهد این ویروس ها تکامل یافته و بازگشته اند. با این حال مطالعات سرولوژی و ویروس شناسی همچنین نتایج مطالعات میدانی که در مسیر پروازی اوراسیای مرکزی بین سالهای 2014 و 2016 انجام گرفته است گواهی می دهند که نگهداری و انتقال ویروس در پرندگان وحشی مستقل از هم بوده و تفاوت معناداری بین شیوع 2014 و شیوع 2016 در حیات وحش و جمعیت پرندگان وحشی برقرار است و ویروسهای سال 2014 شباهت زیادی به ویروس اخیر 2016 ندارند.
هیچگونه شواهد متقاعد کننده ای مبنی بر اینکه مکانیسمی در پرنده های وحشی وجود داشته باشد که بتواند ویروس را کیلومتر ها حمل کند و در طول مسیر مهاجرت خود این ویروس مرگبار را بدون نشان دادن هرگونه علایم حمل کند نیز در دست نیست.از همین رو اغلب متخصصین و جامعه علمی هنوز به این نتیجه نرسیده اند که به طور قطع پرندگان وحشی در انتقال ویروس به مسیر های طولانی نقش داشته باشند. در نتیجه احتمال انتقال ویروس توسط سایر مکانیسم ها نظیر جابجایی و نقل و انتقال فرآورده های تجاری صنعت طیور هنوز به قوت خود باقیست. در نتیجه انتقال و چرخش ویروس های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، از جمله ویروس مورد بحث H5N8، در محصولات تولیدی طیور تجاری در مقایسه با پرندگان وحشی به مراتب بالاتر است.
H5N8 و سلامت انسان:
با توجه به گزارش آزمایشگاه FAO , OIE اتحادیه اروپا، تمایل ویروس تا کنون به سلولهای پرندگان بوده است و گزارشی از مرگ و میر انسانی تابحال دریافت نشده است ولی همانگونه که در قسمت های قبل به خصوصیات ژنتیکی این ویروس اشاره شد و از طرفی تجربه اپیدمی های سالهای قبل، رعایت بهداشت فردی در مواجهه با پرنده بیمار یا لاشه باقی مانده و آلودگی های بجا مانده از آن اجتناب ناپذیر است.
حال چه باید کرد؟!
در باغ های پرندگان و مراکز نگهداری از حیوانات، رعایت اصول اولیه امنیت زیستی، پاکسازی و ضد عفونی های مدون و همچنین پایش و سرکشی روزانه به وضعیت بالینی کلیه پرندگان موجود باید در اولویت قرار گیرد. جایگاههای نگهداری نیز می بایست به نحوی طراحی گردد که در هنگام شیوع بیماری از ریسک کمتری جهت آلودگی برخوردار باشد.نظارت ادارات کل محیط زیست استان و واحد های تابع در سطح شهرستانها با همکاری شبکه های دامپزشکی بر باغ های پرندگان در زمان همه گیری بیماری ضروریست.
پرندگان وحشی:
در مناطقی که بیماری در آنجا شیوع پیدا می کند،پیش از نسبت دادن منبع عفونت به پرندگان وحشی و یا اهلی، می بایست بررسی های کامل در این خصوص انجام پذیرد. کلیه متخصصان و کارشناسان از جمله کارشناسان FAO,OIE و همچنین متخصصین کنسرسیوم جهانی آنفلوانزا با این مسئله تفاهم نظر دارند که حذف پرندگان وحشی و یا هرگونه استفاده از مواد ضدعفونی کننده در سطح تالاب جهت کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد در طبیعت نباید صورت پذیرد.
ایجاد هرگونه نا امنی در زیستگاه پرندگان وحشی، خصوصا پرندگان آبزی می تواند منجر به سوق دادن آنها به ترک آن زیستگاه جهت انتخاب زیستگاهی بهتر و امن تر گردد. در نتیجه حفظ امنیت تالاب و زیستگاهی که در آن بیماری شیوع پیدا کرده، بسیار ضروری است. البته این مسئله از مسائل مورد تعهد کشورهای امضا کننده معاهده حفاظت از گونه های مهاجر CMS و همچنین معاهده حفاظت از پرندگان مهاجر آبزی مسیر پروازی آفریقا-اوراسیا (AEWA) و نیز کنوانسیون بین المللی حفاظت از تالاب های رامسر(Ramsar) و کنوانسیون حفاظت از تنوع زیستی(CBD) می باشد.
تشخیص آزمایشگاهی این ویروس از طریق انجام آزمون RT-PCR ژن H5 اوراسیا انجام میپذیرد. FAO,OIE پیشنهاد می کنند پایش دقیق پرندگان وحشی در کشورهایی که در مسیر پروازی اوراسیا قرار دارند به صورت منظم انجام گرفته و آزمایش ملکولی لازم جهت تعیین سنجش توالی ژن H5 و کلاد 4-4-3-2 در هر کجا که تلفاتی از پرندگان وحشی رویت می گردد انجام پذیرد. در مجموع مراقبت فعال و پایش حیات وحش می تواند به عنوان شاخصی برای ارزیابی وضعیت عفونت در کشور ها و زیرساخت های انسانی به حساب آید.
فعالیت محققین و دامپزشکان در بررسی اپیدمیولوژی این بیماری وابستگی زیادی به پرنده شناس ها و افراد متخصص وآگاه به مسیر های پروازی پرندگان وحشی داشته و صداقت کشور های درگیر در زمان بروز همه گیری در اعلام وقوع بیماری و تعداد و نوع گونه های تلف شده از اهمیت بالایی برخوردار است.
آخرین دیدگاهها