ارومیه – روند خشک شدن دریاچه ارومیه از سال ۷۶ آغاز شد اما امسال با خشک شدن ۹۵ درصد این تالاب بین المللی، بدترین وضعیت تاریخ دریاچه از نظر کم‌آبی رقم خورده است.
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها- سکینه اسمی: پارک ملی دریاچه ارومیه به مساحت ۵۴۰۰ کیلومترمربع و با داشتن آب شور، بزرگترین دریاچه ایران به شمار می‌رود یا می‌رفت، سطح تراز دریاچه ارومیه در شرایط نرمال حدود ۱۲۷۷ متر بوده که مساحت آن به ۵۴۰۰ کیلومترمربع و حجم آب به ۳۲ میلیارد مترمکعب می‌رسد، اما در جدیدترین آمار منتشره از شرایط دریاچه ارومیه، تراز این پهنه آبی ۴ متر کمتر از شرایط نرمال اکولوژیک است.
حجم آب نگین آبی آذربایجان‌غربی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱.۴۵ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۴۹۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته و به ۲.۲۴ میلیارد مترمکعب رسیده است.
تراز دریاچه ارومیه ۴ متر کمتر از شرایط نرمال اکولوژیک است
بر اساس آخرین آمار منتشره در روز ۴ مردادماه، تراز دریاچه ارومیه با ۴۶ سانتی متر کاهش نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به ۱۲۷۰.۴۹ رسیده که ۱۶ سانتیمتر نیز نسبت به ابتدای سال آبی مهر ۱۴۰۱ افت کرده و با میانگین بلندمدت ۴.۰۱ متر فاصله دارد.
همچنین بر اساس همین آمار، وسعت دریاچه ارومیه با ۹۴۹.۵۲ کیلومترمربع کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته و ۱۷۸.۱۸ کیلومترمربع کاهش نسبت به یک مهر ۱۴۰۰ ابتدای سال آبی به ۱۸۴۸.۵۴ کیلومتر مربع رسیده است.
اگر سطح تراز دریاچه ارومیه تا پایان مهرماه، ۵۰ سانتی متر کاهش داشته باشد، سطح تراز دریاچه به رقم ۱۲۷۰ خواهد رسید که با این وضعیت، آینده خوبی برای دریاچه ارومیه متصور نیستیم و بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل خشک می‌شود حجم آب نگین آبی آذربایجان‌غربی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱.۴۵ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۴۹۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته و به ۲.۲۴ میلیارد مترمکعب رسیده است.
از سال آبی ۷۷-۷۶ تا کنون با پررنگ‌شدن تغییرات اقلیمی، به ویژه خشکسالی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، افزایش برداشت از منابع آبی حوضه به‌خصوص در بخش کشاورزی و در پی آن توسعه بی رویه و غیراصولی اراضی کشاورزی، افزایش سدسازی در حوضه آبریز، حفر هزاران چاه غیرمجاز و تخلیه آب‌های زیرزمینی، احداث میانگذر، عدم تأمین حق آبه زیست محیطی، حجم آب وارده کاهش یافت و نهایتاً سطح تراز پایین رفت.
قبل از تشکیل «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» تدوین و تصویب برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه مهمترین اقدام برای حفظ و احیای دریاچه به شمار می‌رود و تا قبل از سال ۹۴ و تشکیل ستاد احیا هر سال به صورت متوسط سالانه ۴۰ سانتیمتر از سطح تراز این حوزه آبی کاهش می‌یافت.
بر اساس گفته معاون فنی محیط زیست آذربایجان غربی میزان تبخیر سالانه دریاچه ارومیه حدوداً ۷۰ سانتیمتر است، و با این روند، اگر سطح تراز دریاچه ارومیه تا پایان مهرماه، ۵۰ سانتی متر کاهش داشته باشد، سطح تراز دریاچه به رقم ۱۲۷۰ خواهد رسید که با این وضعیت، آینده خوبی برای دریاچه ارومیه متصور نیستیم و بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل خشک می‌شود.
آیا طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه شکست خورده است؟
در سال‌های ۹۳ و ۹۴ با تشدید بحران دریاچه ارومیه و خشک شدن ۹۵ درصدی ستاد احیا تشکیل و قرار شد در مدت زمان ۱۰ ساله با اجرای طرح‌های متعدد این زیست بوم به تراز اکولوژیک برسد.
با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار شد در کنار برخی اقدامات از جمله مدیریت سدسازی در استان‌های حوضه آبریز با اجرای طرح‌های بهکاشت، نکاشت، آبیاری تحت فشار و نیز مدیریت بهینه آب در حوزه کشاورزی، طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای (انتقال آب از زاب)، رهاسازی پساب فاضلاب شهرهای تبریز و ارومیه وضعیت بهبود یابد.
بعد از تشکیل ستاد در سال ۹۴ و بارش‌های مناسب در چند سال اول وضعیت دریاچه بهبود نسبی یافته بود اما بعد از گذشت ۸ سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و صرف ۲۰,۸۴۱ میلیارد ریال اعتبار نه تنها دریاچه ارومیه احیا نشد بلکه عدم اتمام طرح‌های مصوب و راکد ماندن طرح‌های مهم و کلیدی ستاد احیا از جمله طرح انتقال آب از زاب و عدم اتمام تصفیه خانه‌های فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز به همراه کاهش بارشها امسال وضعیت این تالاب بین المللی به شرایط وخیم و بحرانی در سال‌های ۹۳ تا ۹۴ بازگردانده است.
با بحرانی شدن وضعیت دریاچه ارومیه در ابتدای دهه حاضر یکی از سوالات مهم و کلیدی در سطح متخصصین و عامه مردم این بود که دلیل یا دلایل وقوع چنین شرایطی در این دریاچه چیست؟ آیا طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه شکست خورده است؟
شاید پاسخ دقیق این سوال به دلیل انحلال ستاد احیای دریاچه ارومیه بعد از ۸ سال با هزاران میلیارد هزینه بدون نتیجه و نیمه تمام ماندن طرح‌های مهم و کلیدی این ستاد پاسخ این سوالات را دچار ابهام کند اما بعد از تشدید وضعیت بحرانی این تالاب این بار مجلس اقدام به طرح تحقیق و تفحض از ستاد احیای دریاچه ارومیه را مطرح کرده است که باید منتظر ماند و دید آیا این طرح می‌تواند به ده‌ها سوال بی جواب در خصوص ستاد احیا پاسخ روشنی بدهد یا نه؟
اقدامات دولت قبل در مورد دریاچه ارومیه بیشتر از کار تبلیغات بود و از ۲۰۰۰ میلیارد تعیین شده برای برای احیای دریاچه توسط دولت قبل فقط ۵۰ میلیارد هزینه شده است
هر چند افزایش بیش از سه برابری اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ترک خوردگی تونل انتقال آب سد کانی سیب، عدم تأمین حق آبه دریاچه در سال جاری از سوی وزارت نیرو، حرف و حدیث‌های فراوان در خصوص مشکلات فنی میانگذر دریاچه ارومیه پاسخ روشنی به ناموفق بودن طرح‌های ستاد احیاست اما هنوز کور سوی امید مردم و متخصصان به همت دولت سیزدهم برای بهبود وضعیت وضعیت نسبی دریاچه ارومیه باقی است.
بر اساس آمار غیررسمی بیش از ۹۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه حفر شده که این امر موجب تخلیه آب‌های زیرزمینی و تشدید شدن وضعیت خشکسالی در استان شده است.
تیرماه امسال در جریان سفر دادستان دیوان محاسبات کل کشور عنوان شد که اقدامات دولت قبل در مورد دریاچه ارومیه بیشتر از کار تبلیغات بود و از ۲۰۰۰ میلیارد تعیین شده برای برای احیای دریاچه توسط دولت قبل فقط ۵۰ میلیارد هزینه شده است، در خصوص اعتبارات هم، طبق بررسی‌های صورت گرفته آنچه هزینه شده، در برخی بخش‌ها یک چهارم میزان گفته‌ها و تبلیغات بود.
علی کامیار در این سفر در جمع خبرنگاران ارومیه اظهار کرد: با وجود اینکه دولت گذشته ادعا می‌کرد که بیش از میزان مورد نیاز برای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه تزریق کرده اما تنها یک چهارم آن مبلغ بوده است و دولت بیش از اینکه عمل عمل باشد اهل شعار و تبلیغات بود.
کارشناسان عدم مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها، افزایش دمای هوا به همراه عدم تحقق حق آبه مورد نیاز دریاچه و نیز نیمه تمام ماندن طرح‌های مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه از جمله انتقال آب از سد کانی سیب و تصفیه خانه را از مهمترین دلایل بازگشت دریاچه به شرایط بحرانی عنوان می‌کنند این در حالی است که کاهش بارشها و افزایش تبخیر به همراه عدم تأمین حق آبه مورد نیاز در سال جاری این وضعیت را تشدید کرده است.
پیامدهای تشدید بحران دریاچه ارومیه چه خواهد بود؟
بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست بروز طوفان‌های گردوغبار نمکی، کویرزایی در داخل پارک ملی دریاچه ارومیه، نابودی تنوع زیستی گیاهی و جانوری منطقه، تشدید، تغییر و نوسانات اقلیمی در منطقه، تهدید جمعیت حیات وحش جزایر و اکوسیستم آبی، تهدید اراضی و باغات کشاورزی و حتی جوامع سکونت گاهی در اطراف دریاچه، کاهش شدید ذخایر «آرتمیا ارومیانا» در سطح دریاچه، کاهش شدید در جمعیت پرندگان مقیم و مهاجر، الحاق خشکی‌های داخل دریاچه به یکدیگر و نابودی ارزش‌های زیستی در دریاچه بخشی از پیامدهای این بحران زیست محیطی است که نه تنها استان‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه بلکه بخش وسیعی از کشور را درگیر خواهد کرد.
با خشک شدن دریاچه ارومیه بیش از ۱۰ میلیارد تن نمک به صورت گردوغبار و طوفان بر سر مردم این ناحیه فرو خواهد ریخت و این بحران تنها گریبان آذربایجان غربی را نمی‌گیرد، بلکه بسیاری از مناطق کشور را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.
معیشت و زندگی مردم منطقه شمال غرب کشور به خصوص استان‌های آذربایجان غربی و شرقی با بهبود شرایط بحرانی دریاچه ارومیه ارتباط مستقیمی دارد، با بازگشت وضعیت دریاچه ارومیه به شرایط کم آبی، معیشت و زندگی نزدیک به ۱۵ میلیون نفر مردم منطقه به خطر خواهد افتاد.
افزایش ۳ برابری سطح زیر کشت کشاورزی در حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه
هم اکنون اجرای طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال‌ها تغییر چندانی نیافته و در زمینه الگوی کشت نیز خیلی کار عملی صورت نگرفته است.
بخش کشاورزی با ۹۲ درصد، بزرگترین مصرف کننده آب به شمار می‌رود و بیش از ۸۰ درصد منابع آب هم به دلیل استفاده نکردن از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش به هدر می‌رود.
از سال ۸۰ تاکنون سطح زیر کشت کشاورزی سه برابر افزایش یافته و این موضوع مصرف آب را افزایش داده است در بسیاری از مناطق آذربایجان غربی همچنان کشاورزان از شیوه‌های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می‌کنند و این روش‌ها بیشترین سهم مصرفی آب را به دنبال دارد.
کشاورزی در اواخر دهه ۸۰ شمسی، محور توسعه آذربایجان غربی عنوان شد و بر همین اساس این بخش بدون ضابطه و غیرکارشناسی گسترش یافت، بر همین اساس افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی بدون توجه به استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، مصرف آب را در این حوزه به صورت سرسام آوری افزایش داد.
در هفته‌های اخیر با تشدید بحرانی شدن دریاچه ارومیه وزیر نیرو در سفری یک روز ضمن بازدید از دریاچه ارومیه به بررسی طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز پرداخت، محرابیان در جمع خبرنگاران ارومیه با بیان اینکه بخش کشاورزی به عنوان یکی از مسائل مهم در مدیریت آب در کشور به شمار می‌رود گفت: از سال ۸۰ تاکنون سطح زیر کشت کشاورزی سه برابر افزایش یافته و این موضوع مصرف آب را افزایش داده است.
وزیر نیرو عنوان کرد: البته با روش‌های آبیاری نوین می‌توان با حفظ اراضی ولی با مدیریت آب و کاهش شدید مصرف آب در این بخش به احیای دریاچه کمک کرد و معیشت مردم به خطر نیفتد که این امر در دستور کار دولت قرار دارد.
ترک خوردگی تونل انتقال آب طرح کلیدی و مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه
تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه که از دو سال پیش تا کنون افتتاح آن به زمانی دیگری موکول می‌شود و حتی در صورت بهره برداری، باز هم آب کافی برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه را مسیر نخواهد کرد، اکنون بنا بر اعلام مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیرو؛ «به طول ٧٠٠ متر ترک خورده است».
ترک خوردگی‌های متعدد تونل انتقال آب به طول ۷۵۰ متر، انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده است مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با بیان اینکه ترک خوردگی‌های متعدد تونل انتقال آب به طول ۷۵۰ متر، انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده است، اظهار کرد: شتاب زدگی در مطالعات و آبگیری زودتر از موعد تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه، سبب بروز ترک خوردگی‌های متعدد در این تونل شده است.
کریم شیبانی ادامه داد: عملیات اجرایی ترمیم نقاط ضعف گذشته با سرعت به پیش می‌رود و امیدواریم تا پایان سال زمینه انتقال ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب به صورت سالانه از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه را مهیا کنیم.
اظهارات کریم شیبانی در حالی صورت می‌گیرد که استاندار آذربایجان غربی اواخر هفته گذشته در دیدار با اساتید دانشگاهی فعال در حوزه احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر ضرورت گفت و گوی شفاف و صادقانه با مردم در بحث احیای دریاچه ارومیه افزود: تنها ۷۵۰ متر از احداث کامل تونل انتقال آب به دریاچه باقی مانده و مشکل حادی برای اتمام آن وجود ندارد.
طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه به نتیجه نرسید
سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه در خصوص آخرین وضعیت دومین دریاچه شور دنیا گفت: در حال حاضر دریاچه ارومیه روزهای بحرانی را پشت سر می‌گذارد و متأسفانه افزایش تبخیر به همراه کاهش آب ورودی به این تالاب وضعیت را تشدید کرده است.
حجت جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه با بیان اینکه با ادامه این روند در هفته‌های آتی بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل از بین می‌رود، اظهار کرد: روزهای آتی با تداوم افزایش تبخیر تابستان امسال این بخش از دریاچه به صورت کامل خشک می‌شود و از بین می‌رود.
هم اکنون اجرای طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال‌ها تغییر چندانی نیافته است سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه اضافه کرد: در صورت اتمام طرح‌های انتقال آب از سد کانی سیب، انتقال آب از سد سیلوه و تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز در مجموع یک میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر می‌شد که این طرح‌ها متأسفانه به نتیجه نرسیدند.
وی با تاکید بر اینکه در حوزه کشاورزی و مدیریت آب در حوزه در طول فعالیت ستاد کم کار شده است، گفت: هم اکنون اجرای طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال‌ها تغییر چندانی نیافته و در زمینه الگوی کشت نیز خیلی کار نکرده‌ایم باید این بخش مورد توجه ویژه قرار گیرد.
جباری در خصوص راهکارهای نجات بخشی دریاچه ارومیه گفت: در کنار توجه به مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی باید احداث و توسعه منابع آبی ذخیره جدید در استان جلوگیری شود با توجه به تداوم وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه نباید شاهد احداث، توسعه و منابع آبی ذخیره جدید در استان باشیم.
وی تسریع در اتمام طرح‌های مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه را مورد تاکید قرار داد و گفت: نجات دریاچه ارومیه نیازمند تأمین آب و حق آبه مورد نیاز آن است و بخشی از این نیاز با اتمام پروژه‌های مهم ستاد احیا از جمله انتقال آب از سدکانی سیب و اتمام تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز است.
لزوم بازنگری در برنامه‌ها و سیاست‌ها برای اجرای طرح‌های مؤثر در احیای دریاچه ارومیه
استاندار آذربایجان غربی با اشاره به لزوم بازنگری در برنامه‌ها و سیاست‌ها برای اجرای طرح‌های مؤثر در احیای دریاچه ارومیه گفت: این استان، نیازمند نهضت ترویج برای کاهش مصرف آب بخش کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان و بهره‌برداران است.
محمدصادق معتمدیان روز پنجشنبه در گفتگوی خبری با بیان اینکه باید توجه ویژه‌ای به حوزه نرم افزاری و تدوین برنامه‌های مؤثر در حوزه ترویج کشاورزی استان بویژه حوضه آبریز دریاچه شود، افزود: اولویت اول ما در بخش کشاورزی، آموزش و ترویج است که در این خصوص، علاوه بر اجرای برنامه‌ها توسط سازمان جهاد کشاورزی، باید از ظرفیت رسانه‌ها، مطبوعات، علما و دانشگاهیان نیز استفاده کرد.
استاندار آذربایجان غربی با تاکید بر اینکه ما عزم جدی برای احیای دریاچه ارومیه داریم، ادامه داد: در این خصوص، باید خود مردم هم پای کار باشند و در مسیر احیا، نقش خود را به خوبی ایفا کنند.
معتمدیان با بیان اینکه عمده اقدامات در راستای احیای دریاچه ارومیه طی سال‌های گذشته در زمینه سخت افزاری نظیر احداث سد، تونل، انتقال آب، ساخت تصفیه خانه و نظایر آن تدوین و اجرا شده، اظهار کرد: رویکرد نرم افزاری باید جایگزین بخش سخت افزاری شود و اولین گام هم در این حوزه، ترویج کشاورزی با الگوی کشت مناسب است.
در کنار بخش کشاورزی، افزایش سدسازی و حفر بیش از ۹۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز، مشکلات فنی میانگذر دریاچه ارومیه، عدم تأمین حق آبه موردنیاز دریاچه ارومیه در کنار کاهش بارشها و خشکسالی در کنار عدم موفقیت طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه دست به دست هم داده اند تا امروز وضعیت دریاچه ارومیه در بحرانی‌ترین وضعیت تاریخی خود قرار گیرد که در خبرگزاری مهر در قالب یک پرونده تمام این دلایل به صورت کارشناسی بررسی و منتشر خواهد شد.
خبرگزاری مهر در نظر دارد در قالب یک پرونده وضعیت دریاچه ارومیه، طرح ستاد احیا و دلایل تشدید بحرانی شدن دومین دریاچه شور دنیا را در سه استان حوضه آبریز آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به صورت کارشناسی و علمی بررسی که در گزارش‌های بعدی این خبرگزاری می‌توانید این پرونده را دنبال کنید.
در گزارش‌های پرونده بررسی وضعیت دریاچه ارومیه، دلایل و راهکارهای آنکه از سوی خبرگزاری مهر پیگیر می‌شود در گزارش‌های جداگانه میزان تأثیرگذاری، آخرین وضعیت و راهکارهای هر کدام از علل به وجود آمدن وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بررسی می‌شود.
آخرین دیدگاه‌ها