زنگ خطر فرونشست دشت اردبیل

احتمال بروز فرونشست زمین در دشت اردبیل بالا است
اصغر سلیمان زاده ، مدیرعامل آب منطقه ای استان اردبیل گفت: برغم اقدامات غیر سازه ای از قبیل پرکردن چاههای غیر مجاز ، جلوگیری از اضافه برداشت منابع آبی مجاز، نصب و بکارگیری کنتورهای هوشمند آب و برق ، اطلاع رسانی وسیع بین مشترکین آب زیر زمینی و حذف قسمتی از آب شرب از منابع آب زیر زمینی و تامین آن از سد یامچی متاسفانه هنوز هم تداوم افت در این دشت ادامه دارد.
وی افزود: از دلایل این پدیده می توان به بروز خشکسالی های بیش از یک دهه اخیر و هم چنین محدود شدن تغذیه طبیعی آن ناشی از اجرا شدن طرح های توسعه منابع آب در بالادست ورودی های طبیعی این دشت اشاره کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان اردبیل با اشاره به تبعات پدیده افت سطح آب زیر زمینی افزود: کاهش آبدهی چاهها، چشمه ها و قنوات ، تغییر محل و کف شکنی چاهها و در نتیجه تحمیل هزینه های گزاف در این خصوص به صاحبان چاهها ، افت کیفی منابع آب و شور شدن تدریجی آنها ، ایجاد محدودیت در مصارف کشاورزی ، صنعت و شرب، افزایش سرسام آور هزینه های تامین انرژی مثل برق و سوخت ، عوارض منفی ناشی از نشست زمین و کاهش ظرفیت حجم مخزن طبیعی از تبعات این پدیده می باشد.
سلیمان زاده اضافه کرد: از شایع ترین عواملی که سبب نشست زمین می شود پمپاژ بیش از حد آبهای زیر زمینی است و بیش از ۸۰ درصد نشست هایی که در جهان رخ داده بدلیل استخراج آبهای زیر زمینی بوده است.
وی بیان کرد: در واقع عدم تغذیه کافی آبخوان و پمپاژ بیش از حد آبهای زیر زمینی که برای مصارف گوناگونی از جمله کشاورزی، شرب و صنعت خارج می شود سبب بروز این پدیده می شود.

هنوز آثار فرونسشت زمین در اردبیل مشاهده نشده است
نبی الله پاسبان عیسی لو ، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اردبیل هم در این باره گفت: در دشت اردبیل آثار عینی فرونشست تاکنون گزارش نشده ولی بدلیل افت سطح آب زیر زمینی احتمال بروز این پدیده جدی است که باید پیشگیری های لازم بعمل آید.
وی با اشاره به راهکارهای مقابله با فرونشست زمین در دشت اردبیل افزود: فرو نشست را با توقف افت سطح آب یا به همراه اجرای طرح های تغذیه مصنوعی می توان متوقف کرد تا از تحکیم باقی مانده لایه جلوگیری کرد.
پاسبان عیسی لو اضافه کرد: البته حتی اگر سطح آب زیر زمینی به سطح قبل از فرو نشست برگردانده شود سطح زمین بطورکامل به حالت اولیه برنخواهند گشت به عبارت دیگر تورم ایجاد شده برابر فرونشست نخواهد بود، افت ناموزن سطح آب زیر زمینی، متغیر بودن ضخامت لایه های تراکم پذیر باعث فرو نشست ناموزن سطح زمینی می شود که در این صورت شکاف هایی در پوسته زمین بوجود می آید.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اردبیل بیان کرد: برای جلوگیری از تبعات منفی افت سطح آب زیر زمینی در دشت های کشور شورای عالی آب، طرح های ۱۵ گانه ای را در قالب طرح احیا و تعادل بخشی تصویب کرده که فعلا در تمام دشت ها از جمله دشت اردبیل اجرا می شود تا با ایجاد تعادل بین منابع و مصارف در آب زیر زمینی در یک افق ۲۰ ساله به این مشکل ملی فائق گشت.
وی اضافه کرد: از مهم ترین این طرح ها می توان به انسداد چاههای غیر مجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاهها، اطلاع رسانی و افزایش آگاهی های عمومی، تغییر الگوی کشت فعلی به الگوی کم آب طلب در دشت ها و پایش فرونشست دشت ها توسط سازمان جهاد کشاورزی اشاره کرد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اردبیل بیان کرد: با اجرای این طرح ها شاهد بهبود وضعیت آبخوان دشت اردبیل در ۲۰ سال آینده خواهیم بود.

اقدامات پیشگیرانه فرونشست زمین در استان اردبیل ضروری است
مسعود امامی یگانه ، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اردبیل هم در این باره گفت: هنوز در ارتباط با فرونشست زمین در این استان گزارش نشده اما ضروری است اقدامات پیشگیرانه فرونشست زمین توسط دستگاههای مربوطه صورت بگیرد.
وی با اشاره به راههای مقابله با فرونشست زمین در استان اردبیل افزود: ارتقای تاب آوری لوله های شریان های حیاتی و کنترل منظم و مدیریت آنها بصورت دوره ای ، حفظ بافت طبیعی آبراهه ها ، تغییر الگوی کشت ، کاشت گیاهان کم آب بر در بخش کشاورزی و فضای سبز ،اجرای سازه های حفاظتی غیر قابل نفوذ درکف رودخانه ها و مسیرهای طبیعی و همچنین گسترش گلخانه ها از جمله راهکارهای مقابله با فرونشست زمین می باشد.
امامی اضافه کرد: در صورت اجرای این راهکارها شاهد جلوگیری از فرونشست زمین در اردبیل خواهیم بود.
به هر حال زنگ خطر برای فرونشست زمین در اردبیل به صدا درآمده و ضروری است تا مسوولان با همراه کردن افکار عمومی از هم اکنون در این زمینه چاره اندیشی کنند.

فرونشست زمین یکی از مخاطرات محیطی است که در اثر فعالیت ‌های انسانی همچون استفاده بی رویه و غیر مجاز از آب های زیر زمینی ، تخلیه دراز مدت آب ، استخراج بی رویه نفت و گاز از مخازن زیرزمینی و یا استخراج معادن زیرزمینی می‌تواند تشدید شود.

در حال حاضر در بیشتر دشت های ممنوعه کشور از جمله تهران ، همدان ، کرج و رفسنجان آثار فرونشست و ترک های طولی طویل مشاهده شده هر چند در دشت اردبیل هنوز آثار عینی فرونشست تاکنون گزارش نشده اما کاهش شدید سفره های زیرزمینی احتمال بروز آن را افزایش می دهد.

در میان عوامل فرونشست زمین در دشت اردبیل از میان پنج عامل مورد بررسی قرار گرفته افت سطح آب زیرزمینی ، شیب زمین ، فاصله از گسل ، ضخامت آبرفت و زمین شناسی ، عامل افت سطح آب زیر زمین به عنوان مهم ترین عامل و سپس ضخامت آبرفت در مرحله بعدی به عنوان اصلی ترین عامل فرونشست در دشت اردبیل شناخته شده است.

بر اساس اعلام کارشناسان آب منطقه ای اردبیل ، منابع آب های زیر زمینی دشت اردبیل در وضعیت هشدار قرار دارد و تداوم این موضوع می تواند سبب پیامدهای ناگواری از جمله گسترش پدیده فرونشست زمین در قسمت های دیگر این دشت و بروز خسارات و تلفات احتمالی شود.

با توجه به کاهش شدید سطح آب های زیر زمینی و بروز پدیده فرونشست، وقوع یک زمین لرزه متوسط احتمالی در دشت اردبیل بطور قطع سبب وارد شدن خسارات سنگین به واحدهای مسکونی ، تجاری ، خدماتی ، تاسیسات زیربنایی و دیگر اماکن خواهد شد.

دشت اردبیل با مساحت حدود ۹۹۰ کیلومتر مربع با داشتن منابع آب زیرزمینی غنی و خاک مرغوب در ۱.۵ قرن اخیر همواره مورد توجه بوده و محل مناسبی برای تامین آب شرب و کشاورزی بوده است.

در این دشت قبل از دهه های ۵۰ و ۶۰ تعداد چاههای عمیق و نیمه عمیق محدود و چاههای عمیق نیز در مقایسه با چاههای دستی یا نیمه عمیق انگشت شمار بوده و در نتیجه برداشت از منابع آب زیرزمینی درحد محدوده انجام می گرفته است.

از اوایل دهه ۵۰ با استفاده از وسایل و دستگاههای حفاری تعداد چاههای حفر شده در دشت اردبیل رو به افزایش نهاد و با رونق کشاورزی از دهه ۶۰ به بعد و به تبع آن افزایش بی رویه برداشت از سفره مذکور از سال ۶۳ منبع یاد شده شروع به افت سطح آب زیر زمینی کرد.

تداوم این وضعیت در سال های بعدی باعث بحرانی تر شدن این دشت و موجبات نگرانی مسوولان وزارت نیرو شد بطوریکه در سال ۶۸ حدود ۲ سوم دشت در سال ۸۷ کل دشت و در سال ۹۵ کل محدوده مطالعاتی اردبیل از سوی وزارت نیرو ممنوعه اعلام شد.