خطر خشکیدن خلیج گرگان و کمین ریزگردها برای حمله به شمال ایران

خلیج گرگان در سال 1354 به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز (در استانهای گلستان و مازندران) به‌ عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا ثابت شود نه فقط این خلیج، بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانکاله (پناهگاه حیات‌وحش) و تالاب بین‌المللی گُمیشان یک مجموعه ارزشمند زیست‌محیطی است. 

در گذشته و به ویژه در دوران حکومت قاجار، روس‌ها علاقه زیادی به استفاده از این خلیج داشتند و از عمق زیاد آن برای حرکت کشتی های تجاری و مسافربری استفاده می کردند.

دوران شکوه و اقتدار خلیج گرگان که موجب رونق اقتصادی شهرهای ساحلی و بنادر شرق دریای خزر شده بود، آرام آرام و با پسروی سریع آب به پایان رسید و حال و روز این خلیج در زمان حاضر فاصله زیادی با سال های گذشته و دوران اوج دارد.

مهم ترین مشکل خلیج گرگان پسروی آب به سمت دریا و کاهش شدید عمق آن است که اگر چه از سال‌ها پیش شروع شده اما طی دو تا سه سال اخیر این پسروی کاملا محسوس و بسرعت در حال پیشروی است.

پسروی و کاهش عمق آب خلیج به حدی است که امکان تردد با خودرو تا یک کیلومتر به داخل دریا و محدوده ای که در گذشته محل لنگر انداختن کشتی ها بود؛ وجود دارد.

نگرانی گسترده کارشناسان نسبت به خشکیدن کامل خلیج گرگان در آینده نه چندان دور، مسوولان استان گلستان را وادار کرد تا مطالعه برای اجرای طرح های کارشناسانه را در دستور کار قرار دهند و از نابودی این بخش مهم طبیعت منطقه جلوگیری کنند.

استاندار گلستان با تاکید بر اجرای طرح های کارشناسانه برای احیای خلیج گرگان و جلوگیری از تکرار سرنوشت دریاچه ارومیه در این منطقه گفت: کم توجهی به لایروبی کانال های منتهی به خلیج گرگان موجب تشکیل مرداب و مانداب شده و خطر شکل گیری مرکز انتشار ریزگردها را افزایش می دهد.

حسن صادقلو اظهار کرد: یکی از راهکارهای حل مشکل این خلیج، لایروبی کانال های چپ اوغلی و خزینی برای باز کردن مسیر حرکت آب دریای خزر به سوی خلیح گرگان است.

وی بیان کرد: حجم وسیع گل و لای انباشته شده در این کانال ها به عنوان تنها مسیرهای ارتباطی خلیج گرگان با دریای خزر بر وسعت خشکی خلیج افزوده و روز به روز از کرانه آبی آن کاسته می شود.

استاندار گلستان ادامه داد: برای لایروبی این کانال ها با بهره گیری از توان سپاه و ارتش آماده ایم اما قبل از شروع این طرح به مطالعه دقیق اجرای کارشناسانه آن احتیاج داریم.

صادقلو گفت: شرایط کنونی خلیج گرگان اسف بار و نیازمند توجه جدی تر است در غیر این صورت باید در انتظار گسترش چتر ریزگردها در استان های شمالی هم باشیم.

وی بیان کرد: سرعت گرفتن پسروی کرانه شرقی دریای خزر و فراهم بودن بستر تولید ریزگردها در این منطقه ، فرصت سوزی برای هرگونه اقدام اجرایی نجات خلیج گرگان را بسیار خطرناک و غیرقابل پذیرش کرده است.

استاندار گلستان اظهار کرد: حل این مشکل بزرگ زیست محیطی مطالبه جدی مردم و مسئولان استان است که باید در زمانی کوتاه برای اجرای طرح های کارشناسانه احیای خلیج گرگان برنامه ریزی شود.

صادقلو افزود: محیط زیست قرار بود در مدت زمان 3 ماه مطالعه اجرای طرح های مورد نیاز را به پایان برساند اما با گذشت چند ماه هنوز خبری از این طرح نیست.

وی تاکید کرد که اگر کوششی برای احیای خلیج گرگان انجام نشود و برنامه ای برای احیای آن وجود نداشته باشد، مبتلا شدن به سرنوشت دریاچه ارومیه برای این خلیج دور از انتظار نیست.

بر اساس مشاهدات میدانی پسروی آب خزر در استان گلستان به عنوان کم شیب ترین ساحل تا جایی پیش رفته که صدها هکتار از سطح دریا خشک شده و جایش را صحرایی از خارشترهایی گرفته که تنها ثمره آن بیشتر شدن خوراک دامهایی همچون شتر است.

در این منطقه کم شیب پسروی 500 متری دریا گردشگری و صیادی را از رونق انداخته و اکنون سواحل گلستان به جای اینکه مکانی برای گردشگری، آبتنی تابستانی و صید ماهی زمستانی باشد، به محلی برای رویش بوته های صحرایی تبدیل شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در خصوص وضعیت پسروی دریای خزر و خلیج گرگان معتقد است: در هر دوره 25 ساله یک مرحله پسروی دریا صورت می گیرد که وقوع آن طبیعی است.

اسماعیل مهاجر در گفتگو با ایرنا اظهار داشت: یکی از دلایل پسروی و کاهش آب خلیج گرگان به خاطر کاهش دبی رودخانه وُلگا (روسیه) به عنوان تامین کننده اصلی آب خزر و نیز ایجاد بندهای انحرافی است که باعث شده تا آب کمتری به دریا برسد.

به گفته وی در برخی از مناطق دریای خزر کاهش آب و پسروی بین پنج تا هشت متر است.

رئیس اداره طرح های زیربنایی مهندسی دریایی سازمان بنادر و دریانوردی نیز معتقد است؛ قطع شدن ارتباط خلیج گرگان با بدنه اصلی دریای خزر از عوامل کاهش تراز آب این خلیج است.

محمدحسین نعمتی گفت: از آنجا که نسبت میزان تبخیر یا ورودی های خلیج گرگان با بارش برابر نیست، بارش ها در ورودی رودخانه ها نمی تواند میزان آبی را که بر اثر تبخیر از دست می رود جبران کند و چنانچه این روند ادامه پیدا کند خلیج گرگان به سرنوشت دریاچه ارومیه گرفتار می شود و تنها کانالی که شمال شرق خلیج گرگان وجود دارد، نیز ممکن است بسته شود.

وی بیان کرد: در صورت بسته شدن شمال شرق خلیج گرگان؛ تنها پس از سه سال با معضلی شبیه دریاچه ارومیه مواجه خواهیم شد.

نعمتی با تشریح راهکارهایی برای حل مشکل خلیج گرگان اضافه کرد: کانالی که هم اکنون وجود دارد دارای عمقی کم و در حد نیم تا یک متر است لذا با همکاری همه جانبه در تأمین هزینه ها می توان آن را لایروبی کرد.

در همین پیوند معاون دفتر تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست بر لزوم انجام مطالعات دقیق کارشناسی قبل از هر گونه اقدامی در خلیج گرگان تاکید کرد و گفت: در سال های گذشته، لایروبی های غیرکارشناسی گسترده موجب خشک شدن و نابودی کامل بیش از 70 تالاب در کشور شد.

محمد باقرزاده کریمی اظهار کرد: هزینه های فراوانی برای لایروبی تالاب ها انجام شد، اما آسیب های ناشی از این اقدام غیر منطقی موجب تعطیلی لایروبی ها در کشور و بروز مشکلات بسیار شد.

وی بیان کرد: یکی از تالاب های آسیب دیده از لایروبی تالاب انزلی بود که با وجود صرف هزینه های فراوان و میلیاردی نتیجه ای جز طولانی تر شدن دوران خشکسالی این تالاب نداشت.

معاون دفتر تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست افزود: علاوه بر تالاب ها، لایروبی رودخانه های بسیاری هم در کشور به بهانه انتقال آب به زمین های کشاورزی انجام شد که نتیجه آن جاری شدن سیلاب در زمان بارندگی و خشک شدن رودخانه در دیگر روزهای سال است.

باقرزاده کریمی اظهار داشت: طرح های ارائه شده کنونی برای لایروبی خلیج گرگان فایده ای برای نجات آن ندارد و سرنوشتی جز تداوم خشکسالی برای این پهنه آبی قابل تصور نیست.

معاون محیط ‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌ زیست هم گفت: نجات خلیج گرگان نیازمند راهکار فوری است.

پروین فرشچی اظهار کرد: مراحل نجات خلیج گرگان مشابه مراحل نجات دریاچه ارومیه است که باید مشابه این طرح با سرعت و شتاب بیشتری در خلیج گرگان انجام شود .

وی بیان کرد: باید با سرعت نقشه راه نجات خلیج گرگان تدوین‌شده و مصوبه هیات دولت برسد تا مراحل احیای این خلیج روند شتابان خود را آغاز کند.

گزارش خبرنگار ایرنا برگرفته از اظهارات سایر مسوولان و کارشناسان ذیربط در کارگروههای مرتبط با احیای خلیج گرگان که در آن بحث های مشابهی مطرح می شود؛ حاکیست که هر چند وضعیت این پهنه آبی هنوز به مرحله بحرانی نرسیده است اما در صورت دیر جنبیدن می تواند خشکیدن خلیج را در کوتاه زمانی واقعیت بخشد.

خلیج گرگان همچنانکه ظرفیت خشکیدن و تبدیل به کانون تولید و انتشار ریزگردها در شمال ایران را دارد، در صورت زنده بودن از این امکان برخوردار است که علاوه بر جذب گردشگران و رونق اقتصادی منطقه به افزایش ذخایر گونه های مختلف آبزیان و خاویار دریای خزر نیز کمک کند.