بارندگی در پاییز امسال ۸۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته است

 باران، بارها و بارها تهران و اهالی‌اش را از آلودگی نجات داده است اما طبق گزارش‌های وزارت نیرو، گویا باید کم‌کم از این مفر نجات هم مأیوس شد.

شاید حالا که همه از هوای خنک و ابری تهران خوشحال‌ هستند، حرف‌زدن از کاهش بارندگی، دلچسب نباشد اما عقل سلیم می‌گوید، نباید به این یک‌روز و دو روز، دل بست. علاوه بر عقل سلیم، شرکت مدیریت منابع آب ایران هم با گزارشی که ارائه کرده، به‌نوعی هشدار داده که خیلی دلمان را به بارانی که تازه آسمان را شسته است، خوش نکنیم. بر‌اساس آخرین آمار ارائه‌شده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز مهر تا 29 آبانِ سال آبی 96-1395 نزدیک به 12 میلی‌متر است. درحالی‌که حجم بارش‌ها در مدت مشابه پارسال، 66 میلی‌متر و در متوسط درازمدت 28 میلی‌متر بود.

 این مقدار بارندگی در همسنجی با میانگین درازمدت 57 درصد و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته 82 درصد کاهش را نشان می‌دهد. حجم بارش از اول مهر تا پایان 29 آبان، 19 میلیارد و 776 میلیون مترمکعب است. در این گزارش آمده که در این مدت از میان حوضه‌های آبریز اصلی و شش‌گانه کشور، حوضه آبریز دریای خزر با 79 میلی‌متر بارش، بیشترین و حوضه آبریز مرزی شرق با صفر میلی‌متر بارش، کمترین میزان بارش‌ها را به خود اختصاص دادند. حداکثر بارندگی در ایستگاه رامسر (ترکرود- آخوند) واقع در استان مازندران با 444 میلی‌متر و حداقل بارندگی در ایستگاه «بنرک» واقع در استان خراسان‌جنوبی با نیم میلی‌متر بارندگی ثبت شد. در مدت یاد شده، ایستگاه‌های قوچان و چناران در استان خراسان‌رضوی، اهواز در استان خوزستان، «آباده‌تشک» در استان فارس و «خونیک‌علیا» در خراسان‌جنوبی، هیچ‌ بارشی نداشتند. بر پایه اعلام وزارت نیرو، حجم بارش‌ها از آغاز سال آبی امسال (اول مهر) تا پایان 21 آبان‌ در 26 استان در همسنجی با پارسال، بیش از 50 درصد کم شد. سال آبی در ایران از مهر هر سال آغاز می‌شود و تا 31 شهریور سال بعد ادامه دارد.

 طبق همین گزارش‌ها، سال آبی گذشته (اول مهر 94 تا 31 شهریور 95) نسبت به سال قبلش، نه‌تنها کاهش نداشته بلکه تا حدی افزایش را هم تجربه کرده بود. در گزارش سال گذشته آمده بود: «سال آبی 95-94، امروز با 241 میلی‌متر بارندگی، درحالی پایان یافت که میزان بارش‌های کشور، کاهشی دو درصدی را نسبت به متوسط بلندمدت و افزایشی 22 درصدی نسبت به پارسال تجربه کرد.»

 دودهای باران‌کش

خشکسالی، نه‌تنها کلانشهرها که تمام کشور را تهدید می‌کند اما اوضاع برای شهرهایی که با آلودگی هوا هم دست و پنجه نرم می‌کنند، به‌مراتب بدتر است. در این شهرها، مردم به‌دلیل آلودگی بیشتر به باران نیاز دارند و دقیقا به‌همین علت هم باران کمتر به سراغشان می‌آید. همین‌طور که این روزها در کلانشهر تهران می‌بینیم، باوجود حضور ابرهای باران‌زا و اطلاعیه‌های سازمان هواشناسی مبنی‌بر بارش باران، در شهر تهران اثری از بارش نیست. پس علت چیست؟ فرزاد کلانتری، محقق محیط‌زیست و استاد دانشگاه، دو مقوله آلودگی و بارندگی را به‌هم مرتبط می‌داند و می‌گوید: «باید گفت آلودگی هوا با میزان بارش‌های جوی، رابطه معکوس دارد. آلودگی‌هایی که در مناطق شهری و صنعتی تولید می‌شوند، به‌عنوان عاملی در کاهش نزولات آسمانی و بارندگی عمل می‌کنند. در واقع، ریزگردهای بزرگ (بزرگ‌تر از یک میکرون) که می‌توانند بارندگی را افزایش دهند، معمولا به‌وسیله آلاینده‌های شهری و صنعتی فیلتر شده و ریزگردهای کوچک‌تر، وارد جو می‌شوند. در نتیجه، آلودگی هوا باعث ایجاد «هسته‌های ریز میعان» در ابرها می‌شود که این مسئله، سبب بارش‌های ریز باران و برف خواهد شد.» او ادامه می‌دهد: «ریزباری، عاملی است که باعث کاهش بارش‌های فراوان می‌شود. آلودگی هوا در کلانشهرهایی چون تهران، می‌تواند در کاهش میزان بارندگی در فصول مختلف سال، نقش بسزایی داشته باشد. مقدار این ذرات که منبع اصلی انتشار آن در هوا از سوی خودروها، کارخانه‌ها و … هستند، در روزهای کاری هفته، بیشتر از روزهای تعطیل است؛ بنابراین، ذرات ریز معلق در هوا که حاصل آلودگی هوا در روزهای کاری است، «هسته» ابرهای فوقانی را تشکیل داده و نوعی حلقه بازخوردی به‌وجود می‌آورد که در آن آلودگی‌های ایجادشده در هوا، مه درون جو را می‌راند و خود جایگزین آن شده و باعث کاهش میزان بارندگی می‌شود. در ارتباط با نقش آلودگی هوا بر بارش برف و باران، باید گفت که اثر آلودگی شهرهای پرجمعیت و آلوده، تا ده‌ها کیلومتر آن‌سوتر، در مسیر باد، کشیده می‌شود و این آلودگی‌های صنعتی و شهری، می‌تواند بارش در ابرهای زودگذر و کم‌بار (کم‌عمق) را به‌کلی متوقف و سرکوب کند. باید گفت که آلودگی هوا، نه‌تنها بر میزان بارش، بلکه بر نوع ابرهایی که در یک منطقه شکل می‌گیرد و نیز بر میزان رطوبت آن منطقه، مؤثر است.» کلانتری می‌گوید: «در فرایند تشکیل هسته ابر، آب و یخ درون ابرها، اطراف ذرات جمع می‌شوند و تشکیل قطرات آب اضافه را می‌دهند که به وقوع توفان‌های بارانی بیشتر می‌انجامد. آلودگی شهری و صنعتی در تهران، بیشتر روی بارش در بلندی‌های اطراف شهر اثر می‌گذارد. به بیان دقیق‌تر، آلودگی هوا باعث کاهش بارندگی در کوهستان‌ها و ارتفاعات پیرامون شهر تهران شده است.

 کاهش بارندگی در اثر ایجاد آلودگی در بلندی‌های پیرامون شهر تهران، احتمالا بسیار بیشتر از کاهش بارندگی در خود شهر تهران است. اگر با وجود ثابت‌بودن آمار بارش برف و باران در کلانشهرهای کشور، باز هم از کاهش ذخایر آبی گلایه داریم، پس حتما باید مشکل را در کوهستان‌ها که عمده‌ترین تأمین‌کننده آب رودخانه‌ها هستند، جست‌وجو کنیم؛ بنابراین کارشناسان هواشناسی، با آگاهی بر میزان بار آلودگی هوا، می‌توانند دقت پیش‌بینی بارش‌های جوی را افزایش دهند. و اما حرف آخر: نسبت دادن تمام مشکلات محیط‌زیستی ایجاد شده به خداوند، خواست و مشیت الهی و تغییرات جوی، بهترین و ساده‌ترین راه برای انجام ندادن وظیفه‌ای است که به عهده‌مان گذاشته شده. آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور، نه‌تنها به سلامت افراد جامعه آسیب می‌رساند بلکه با کاهش بارش به‌ویژه در کوهستان‌ها و بلندی‌ها، توازن حیات را نیز برهم می‌زند.»

 باران اجباری هم جواب نمی‌دهد

خیلی‌ها وقتی اوضاع را چنین می‌بینند، گزینه ایجاد باران‌های مصنوعی را پیش می‌کشند اما گویا این روش چنان‌ گران تمام می‌شود که انگیزه مسئولان برای انتخاب آن را از بین می‌برد؛ البته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ ای تهران، از احتمال اجرای باروری ابرها خبر داد و گفت که اعتبار لازم برای انجام این کار، حدود ۹ میلیارد تومان است. هفته گذشته، مدیر مرکز تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در مورد آخرین وضعیت انجام طرح باروری ابرها گفت: هنوز هیچ اعتباری به این مرکز تخصیص نیافته اما اگر اعتبارات به‌زودی تخصیص یابد از ۱۵ آبان،‌ کار باروری ابرها را آغاز خواهیم کرد.

 بنا به گفته محمدمهدی جوادیان‌‌زاده، تاکنون نامه‌نگاری‌های زیادی برای تخصیص اعتبارات، صورت گرفته که تا این لحظه نتیجه‌بخش نبوده است اما امیدواریم که این اعتبارات تا قبل از آبان‌ تخصیص یابد زیرا در غیر‌این‌صورت، باید انجام پروژه را به تعویق بیندازیم، چون برای دریافت یک هواپیما به‌منظور باروری ابرها نیازمند یک میلیارد تومان اعتبار هستیم که با لحاظ سوخت، بیمه و هزینه‌های دیگر، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان هزینه برای مؤسسه به‌همراه دارد. این درحالی است که اگر کمبود بارندگی را با ابرهای باران‌زا برطرف نکنیم، ممکن است در آینده نه‌چندان دور، شاهد خشکسالی شدیدی شویم که پیامدهای آن، قطعا غیر‌قابل جبران خواهد بود؛ بنابراین، عزم ملی و تخصیص بودجه به روش های جایگزین، تا حدودی می توانند به رفع این معضل کمک کنند تا علاوه بر شهروندان کنونی، آیندگان نیز بتوانند با استفاده از موهبت بارندگی از عواقب خشکسالی در امان باشند. حالا باید دید، ابرهای باران‌زایی که تعدادشان هم نسبت به سال قبل، کمتر به‌نظر می‌رسد، توان ایستادن در مقابل آلودگی و سبک‌کردن بارشان را بر فراز شهرهای بزرگ دارند یا باید دست به کار دیگری زد.