۳۲ میلیارد مترمکعب آب در دریاچه ارومیه از بین رفته‌است

تجریشی به وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: در ۲۰ سال گذشته سالانه ۴۰ سانتی متر آب دریاچه را از دست دادیم یعنی در این مدت ۳۲ میلیارد مترمکعب آب از بین رفته است البته با اقدامات صورت گرفته امکان احیای دریاچه ارومیه از نظر فنی و علمی قطعی است.

وی افزود: اکنون ۲ هزار کیلومتر سطح دریاچه و ۱.۵ میلیارد متر مکعب حجم آب دریاچه است و توانستیم بعد از ۲۰ سال وضعیت دریاچه را تثبیت کنیم.

تجریشی ادامه داد: حدود چهار دهه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۳۸۵ میلیمتر بارندگی گزارش شده است و ۸.۸ دهم میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر داشتیم، در این مدت میزان بارندگی ۱۸ درصد کاهش یافت و به ۳۱۷ میلیمتر رسید که بخش زیادی صرف کشاورزی شده است.

وی تاکید کرد: مساله مهمی که وجود دارد این است که چه میزان از این آب را می توان برای دریاچه برداشت، هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که تمام آبهای زیرزمینی و تجدید پذیر خود را مصرف کند و میزان استفاده را به بیش از ۷۰ درصد برساند برخی کشورها تا ۵۰ درصد هم استفاده کرده‌اند؛ اما در ایران این میزان به بیش از ۱۰۷ درصد رسیده است بنابراین کشور در این زمینه در وضعیت خطرناکی به سر می‌برد.

به گفته وی استاندارد استفاده از آبهای تجدیدپذیر ۲۰ تا ۴۰ درصد است که این حد ایمن است اما بیشتر از آن وارد مرحله پرخطر می شود.

وی گفت: چهار کشور در دنیا از ۶۷ درصد منابع آبهای زیرزمینی خود استفاده می‌کنند شامل ایران، امریکا، چین و هند است که با توجه به وسعت کشور ما نسبت به سه کشور دیگر که تنها ۷ درصد است. وضعیت ما حتی در برابر این سه کشور نیز حادتر است. پس ما در کل کشور چاره ای جز این نداریم که دریک برنامه ۱۰ ساله مصرف خود رابه ۴۵ درصد منابع آب خود برسانیم.

مسأله آب عامل مشکلات امنیتی خواهد بود

مدیر دفتربرنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه موضوع آب درسال ۲۰۱۵ از نگاه مجمع جهانی اقتصاد به عنوان رتبه اول ریسک جهانی از بعد اجتماعی است گفت: در سال ۲۰۱۶ پیرامون همین موضوع گزارشی منتشر شد که نشان می داد در ۱۰ سال آینده آب عامل بسیاری از جابجایی های جمعیتی و مشکلات امنیتی خواهد بود.

وی افزود: بنابر گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۰۵، رقمی معادل ۹ درصد درآمد تولید ناخالص ملی ایران ناشی از خسارت های زیست محیطی هزینه می شود. این بدین معنی است برآورد سالانه ۱۰ میلیارد دلار هزینه تخریب محیط زیست در ایران است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف تاکید کرد: اگر از سال ۱۳۸۴ استفاده ۴۵ درصدی از آبهای حوضه را آغاز می کردیم، می توانستیم اکنون هزار و ۲۷۲ متر تراز آب دریاچه را داشته باشیم.

وی به عوامل اصلی در خشک شدن دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: برداشت بیش از حد مجاز از آبهای تجدیدپذیر، توزیع نامتوازن کشاورزی و شرایط اقلیمی در کنار هم دریاچه را خشک کردند.

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: در سال ۸۵ حدود ۶۴ هزار حلقه چاه، ۹۱حدود ۸۹ هزار و اکنون بیش از ۱۰۰ هزار حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود داشت که ۵۰ درصد مجاز و ۵۰ درصد غیر مجاز است.

دریاچه ارومیه و آبهای زیرزمینی

همواره این سوال مطرح می شود که آیا دریاچه ارومیه به آبهای زیر زمینی و رودخانه ها ارتباط دارد یا خیر؟ موضوعی که برخی از کارشناسان در مصاحبه های خود به ربط آن اشاره می کنند و معتقدند دریاچه آبهای زیر زمینی را شور می کند.

تجریشی درباره این موضوع گفت: بر اساس مطالعه آژانس بین المللی اتمی عمر آب در داخل دریاچه دو سال، آبخوان ها ۱۲ سال و چشمه ها بیشتر است، در اطراف دریاچه یک پتوی (قشر) رسی وجود دارد که با وجود آن نفوذ آب دریاچه به منابع زیر زمینی قرن ها زمان نیاز دارد بنابراین ارتباطی بین آب دریاچه و شور شدن آبهای زیر زمینی وجود ندارد.

تجریشی گفت: اما رودخانه به آب های زیر زمینی مرتبط است. بنابراین یکی از چالش ها در منطقه برداشت بیش از حد آب از چاه ها است که رودخانه ها را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی با بیان اینکه کشاورزی در دورتا دور دریاچه عرصه را برای این حوضه تنگ کرده است افزود: ۹۰ درصد آب حوضه در بخش کشاورزی مصرف می شود، همزمان با بروز خشکسالی اراضی اطراف دریاچه در حوضه زرینه رود در مدت ۶ سال ۱۶ هزار هکتار افزایش یافت.

تجریشی اظهار کرد: این روند نشان می دهد توسعه بخش اراضی کشاورزی به سمت گیاهان آب بر مانند چغندر قند حرکت کرد در حالی که کشت غلات که محصولی کم آب است به تدریج از بین رفت و باغات نیز دو برابر شدند، متاسفانه در باغات کشت یونجه که محصولی آب بر است نیز دیده می شود.

وی ادامه داد: طی ۴۰ سال سالانه ۵ میلیارد متر مکعب آب به سمت دریاچه سرازیر می شد که تا چند سال پیش به ۲.۴ دهم میلیارد متر مکعب رسید و در سال ۹۱ به کمتر از یک میلیارد متر مکعب رسید بنابراین نباید انتظار داشته باشیم وضعیت دریاچه بهتر از این باشد.

تجریشی گفت: ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود در حالی که ۳۰ درصد اشتغال و ۱۵ درصد از درآمد تولید ناخالص ملی را به همراه دارد، این یک توسعه ناپایدار است که منابع اولیه مصرف می شود اما به اقتصاد خانواده کمکی نمی کند، درآمد متوسط هر خانوار روستایی در آذربایجان شرقی از سال ۸۸ تا ۹۲ هیچ تغییری نکرده است و در آذربایجان غربی حدود ۲۵ درصد هم کاهش داشته است.

دریاچه ای که تبدیل به تپه‌های شنی شد

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه به لزوم احیاء دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: کشاورزی در بالادست دریاچه ارومیه انجام می شود و از سموم شیمیایی استفاده می شد که پساب آن وارد دریاچه ارومیه می شد و اگر دریاچه خشک شود و توفان های نمک به هوا برخیزد این عناصر هم همراه آن وارد ریه های مردم خواهد شد.

تجریشی افزود: بروز انواع سرطان، آسیب های چشمی و آسیب های پوستی برخی از آثار خشک شدن دریاچه ارومیه است، انعکاس نور در دریاچه ۴.۵ برابر زمان آبدار بودن آن شده است، در بخش کشاورزی هم زمین ها شور شدند، خاک حاصلخیزی خود را از دست داد و درختان مثمر در حال خشک شدن هستند، زنبور عسل در منطقه در حال نابودی است و سقط جنین دام ها گزارش شده است، اینها بخشی از عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه است.

وی با بیان اینکه شواهدی وجود دارد که منطقه به بیابان تبدیل شده است گفت: کانون های گرد و غبار در منطقه و حوضه دریاچه ارومیه شناسایی شده اند که از دو سال گذشته مدیریت آنها را آغاز کردیم، تپه های ماسه ای در منطقه جبل شکل گرفت و به صورت روزانه حرکت می کنند در حالی که این منطقه سال ۷۸ پر آب بود و در سال ۹۲ خشک شد.

تجریشی ادامه داد: ۷۴۷ هزار نفر می توانند تحت تاثیر کانون جبل قرار گیرند، ۵۸ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی در محدوده آن واقع شده است، بررسی ها نشان داد گرد و غبار می تواند تا شعاع ۵۰۰ متری حرکت کند و از مرز خارج شود بنابراین دیگر خشک شدن دریاچه دیگر موضوعی ملی نیست بلکه منطقه ای و بین المللی است.

وی با تاکید بر اینکه چاره ای جز احیاء دریاچه نداریم گفت: حجم زیادی آب در حوضه آبریز دریاچه پراکنده می شود و به بدنه نمی رسد که با انجام اقداماتی مانند لایروبی و یا تغییر مسیر، آب را به پیکره اصلی رساندیم.

تجریشی افزود: در جنوب دریاچه ارومیه حدود ۷۰ میلیون متر مکعب تبخیر مستقیم آب از آبخوان ها داشتیم که خود یکی از عوامل شور شدن آب زیرزمینی در میاندوآب است.