تالابهای 11 هزارساله لرستان در معرض نابودی
ارسال کننده:محمود نعیمی
11هزار سال عمر کرده‌اند و حالا در عصر معاصر عده‌اي کمر به نابودي‌شان بسته‌اند، جاي پايشان مزرعه سبز شده و وسعتشان به تصرف صيفي‌جات درآمده است، اين حکايت تالاب‌هايي است که ديگر رمق ندارند.به گزارش مهر، صداي شرشر آب در حوالي بزرگترين تالاب لرستان، اين بار حسخوبي با خود به همراه ندارد، آبشار کوچکي که به‌زحمت خود را به رودخانه مي‌رساند حکايت تلخي با خود به همراه دارد، در بالادست رگ‌هاي تالاب را زده‌اند و حالا اين آب، شيره جان ازدست‌رفته «گري بلمک» است.
مايه حيات بزرگترين تالاب لرستان با زهکشي منتقل مي‌شود تا دست‌هايش براي کشت اهالي منطقه خالي شود، مي‌گويند بايد اول آب تالاب را گرفت و بعد هکتار هکتار خاک مردابي تالاب را زير کشت برد، سال‌هاست «گري بلمک» زير کشت مي‌رود، هرروز دست‌هايش خالي‌تر مي‌شود و نگاهش بي‌رمق‌تر. حکايتگري بلمک کمي آن‌طرف در بيشه دالان دوباره تکرار مي‌شود، بيشه دالان هم جاي کشت کوچه فرنگي شده، جايي که ميزبان پرندگان مهاجر و بومي بود و براي گذران روزگارشان پناهگاهي يافته بودند اما حالا سال‌هاست که بخشي از تالاب به تصرف فرنگي‌ها، آن‌هم از نوع «گوجه» اش درآمده است.
اينجا فرقي نمي‌کند، «گري بلمک» باشي با لقب بزرگترين تالاب لرستان، يا «بيشه دالان» با پسوند مأمن حيات‌وحش بروجرد، هرچه که باشي دست‌هايي به همت نابودي‌ات از آستين بيرون مي‌آيد، يکجا مي‌شوي مزرعه و جايي ديگر محل پرورش صيفي‌جات، مهم آن است که ديگر خودت نيستي، خالي مي‌شوي، از آب، از حيات، از پناهگاه بودن و ديگر تالاب نيستي. تالاب‌هاي استان لرستان ازجمله تالاب‌هاي يازده‌گانه معروف پلدختر بر روي آهک‌هاي خردشده لنداسلايد سيمره قرار دارند که حدود 10 تا 11 هزار سال پيش ايجاد شده‌اند، تالاب‌هايي 11 هزارساله‌اي که اين روزها در معرض انقراض قرارگرفته‌اند. کارشناس اداره کل محيط‌زيست استان لرستان در اين رابطه به اهميت تالاب‌هاي استان لرستان اشاره مي‌کند و مي‌گويد: زيستگاهي براي حيات‌وحش، مکاني براي تفرج انسان‌ها، تأمين منابع غذايي جوامع، تغذيه منابع زيرزميني، کاهش قدرت تخريب سيلاب‌ها و …تنها بخشي از مزاياي تالاب‌ها محسوب مي‌شود. اميري در مورد وضعيت نگران‌کننده برخي تالاب‌هاي لرستان هم اضافه مي‌کند: از مهمترين تهديدات براي تالاب‌هاي استان لرستان خشکسالي، تغيير کاربري اراضي در سطح حوزه آبريز و درون خود تالاب، آتش‌سوزي‌ها، چراي بي‌رويه و … است. اين کارشناس محيط‌زيست براي حرف‌هايش هم شاهد مثال مي‌آورد تا به وضعيت تالاب «گري بلمک» در استان لرستان و تبديل آن به زمين‌هاي کشاورزي اشاره کند و بگويد: متأسفانه حفر کانال در اين تالاب موجب زهکشي و انتقال آب تالاب شده و برخي از مردم محلي با اين اقدام تالاب را تبديل به زمين زراعي کرده‌اند. مهرداد فتحي بيرانوند مديرکل حفاظت از محيط‌زيست لرستان نيز در رابطه با وضعيت تالاب‌هاي استان لرستان به مهر مي‌گويد: در اين استان 14 مورد تالاب وجود داشته که اين تالاب‌ها در شهرستان‌هاي پلدختر، بروجرد و دورود قرار دارند.
وي با يادآوري اينکه متأسفانه تغيير کاربري‌هايي در سطح تالاب‌هاي استان صورت گرفته است ادامه مي‌دهد: بخش زيادي از تالاب‌هاي استان به اراضي کشاورزي تبديل‌شده است. فتحي بيرانوند بر لزوم احياي تالاب‌هاي استان لرستان تأکيد مي‌کند و يادآور مي‌شود که اين اقدام بايد با همکاري مردم منطقه و استان صورت گيرد. مديرکل حفاظت از محيط‌زيست لرستان از ارتقاي سطح حفاظت تالاب‌ها هم‌سخن مي‌گويد تا از تبديل تالاب‌هاي پلدختر به منطقه حفاظت‌شده خبر دهد. فتحي بيرانوند ادامه مي‌دهد: تهيه نقشه و مستندات لازم براي ارتقاي سطح حفاظت تالاب‌هاي «تنور در» و تالاب «بيشه دالان» به منطقه شکار و صيد ممنوع نيز در دستور کار قرارگرفته شده است. وي يادآور مي‌شود: بناشده که يک اکيپ کارشناسي از سوي سازمان حفاظت محيط‌زيست کشور براي احيا و جلوگيري از تغيير کاربري تالاب‌ها به لرستان سفرکرده و اعتبارات لازم در اين خصوص به استان تخصيص داده شود. اين سخنان مديرکل حفاظت از محيط‌زيست استان لرستان در حالي مطرح مي‌شود که پيش‌ازاين نيز بارها در زمان‌هاي مختلف مسئولان مرتبط از احياي بزرگترين تالاب لرستان سخن به ميان آورده‌اند، موضوعي که در حد وعده و شعار باقي‌مانده است.
راهکارهاي احياي تالاب گري بلمک پلدختر کاملاً روشن و واضح است و پس از گذشت سال‌ها از تغيير کاربري اين تالاب همگان بر صورت‌مسئله و پاسخ آن واقف هستند، حال زمان آن رسيده که براي اجرايي شدن اين راهکارها گام‌هاي عملياتي‌تري برداشته شود. پيش‌ازاين در سال 91 در نشست مشترکي که ميان همه ذي‌نفعان در اين زمينه در محل فرمانداري پلدختر برگزار شد تصميماتي براي احياي اين تالاب گرفته شد که اين تصميمات نيز در محاق فرورفت.
در اين نشست که رئيس سازمان جهاد کشاورزي استان لرستان، نمايندگان و معاونين ادارات آب منطقه‌اي، امور عشايري، ميراث فرهنگي، منابع طبيعي، دهياران و نمايندگان کشاورزان روستاهاي ولي‌عصر و گري بلمک حضور داشتند تفاهم‌نامه‌اي بين دستگاه‌هاي مرتبط براي ساماندهي تالاب «گري بلمک» منعقد و مقرر شد ظرف مدت‌زمان يک هفته اين تفاهم‌نامه توسط کشاورزان و ذي‌نفعان و ادارات عضو موردبررسي قرارگرفته و نظرات خود را در اين زمينه اعلام کنند. از تاريخ انعقاد اين تفاهم‌نامه تاکنون بيش از سه سال مي‌گذرد و همچنان مسئولان امر براي احياي بزرگترين تالاب لرستان اماواگرهايي مطرح مي‌کنند. اين در حالي است که اواخر سال گذشته هوشنگ بازوند استاندار لرستان در نامه‌اي به مسئولان ملي با اشاره به روند خشکسالي و تغيير کاربري در تالاب‌هاي لرستان نسبت به ايجاد کانون‌هاي جديد گردوغبار آن‌هم در داخل استان هشدار داده بود. وي در نامه‌هاي جداگانه‌اي براي دکتر اسحاق جهانگيري معاون اول رئيس‌جمهور، دکتر معصومه ابتکار معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان حفاظت از محيط‌زيست، دکتر محمدباقر نوبخت معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور، وزير کشور و رئيس سازمان مديريت بحران کشور گفته بود: وقوع خشکسالي، کاهش شديد بارندگي‌ها و تنش آبي در استان موجب خشکيدگي تالاب‌ها، تخريب پوشش گياهي و جنگلي استان به‌خصوص در مناطق جنوبي لرستان نظير پلدختر و کوهدشت شده است.
استاندار لرستان در ادامه اين نامه تصريح کرده بود: اين وضعيت شرايط را براي ايجاد کانون‌هاي جديد گردوغبار در استان لرستان و درنهايت تشديد اثرات مخرب اين پديده فراهم کرده و بيم آن مي‌رود که در اثر عدم توجه کافي به احياي مجدد تالاب‌ها و عرصه‌هاي جنگلي در آينده نه‌چندان دور اين نقاط در لرستان به کانون‌هاي بزرگ توليد گردوغبار در استان و کشور تبديل شوند. بازوند در نامه خود به مسئولان ارشد ملي از نياز 300 ميليارد ريالي براي احياي عرصه‌هاي طبيعي لرستان به‌منظور جلوگيري از بروز کانون‌هاي جديد گردوغبار سخن به ميان آورده بود که يکي از سرفصل‌هاي مورداشاره در نامه مقام عالي دولت در لرستان احياي تالاب‌هاي استان بود. اين نگراني‌ها از وضعيت رو به وخامت برخي اکوسيستم‌هاي طبيعي در لرستان به‌ويژه تالاب‌ها لزوم توجه جدي‌تر و بيشتر مسئولان امر براي احياي اين عرصه‌هاي طبيعي روشن‌تر مي‌سازد.
تالاب «گري بلمک» به‌عنوان بزرگترين تالاب لرستان پيش از تغيير کاربري به اراضي کشاورزي بيش از 600 هکتار مساحت داشته است و در حال حاضر با مرگ تدريجي اين تالاب به گفته کارشناسان کمتر از يک‌پنجم وسعت آن قابليت احيا شدن دارد. مشابه وضعيت «گري بلمک» در ديگر تالاب‌هاي استان ازجمله «تنوردر» و «بيشه دالان» نيز قابل‌مشاهده است تا آخرين خبرها از بيشه دالان حکايت از «گوجه کاري» دريکي از مهمترين اکوسيستم‌هاي آبي استان داشته باشد. کارشناسان محيط‌زيست در اين زمينه مي‌گويند که خشک شدن هر تالاب به مرگ اقتصادي منطقه ختم خواهد شد به‌طوري‌که استمرار وضعيت کنوني تالاب‌هاي لرستان و از ميان رفتن اين عرصه‌هاي طبيعي نتيجه‌اي جز تولد کانون‌هاي جديد ريزگردها ندارد.
فعالان در اين زمينه نيز شاهد مثال مي‌آورند و يادآور مي‌شوند: کافي است تا نگاهي به کشور همسايه خود بيندازيم خواهيم ديد که تعداد کانون‌هاي گردوغبار در کشور عراق از 6 عدد در سال 68 به 202 عدد در سال 87 رسيده است.
اين امر نتيجه از بين رفتن تالاب‌ها و رودخانه‌هاي اين کشور به دلايلي همچون توسعه اراضي کشاورزي و… است. با اين تفاسير به نظر مي‌رسد تولد چشمه‌هاي توليدکننده گرد و غبار در کشوري همچون عراق نشان‌دهنده اين موضوع است که اگر به وزن ملاحظات زيست‌محيطي توجه نکنيم با مشکلات بسيار پيچيده‌اي روبرو خواهيم شد که کنترل آن‌ها بسيار سخت و زمان‌بر خواهد بود.. استان لرستان نيز با دارا بودن 14 تالاب نيازمند توجه جدي‌تر مسئولان امر در سطح ملي است چراکه اين ظرفيت از يک‌سو فرصت و از سوي ديگر تهديدي جدي تلقي مي‌شود. فرصت به لحاظ اهميت طبيعي اين اکوسيستم‌ها در تعديل شرايط آب و هوايي و زيستي منطقه غرب کشور و تهديد ازآن‌جهت که در صورت استمرار روند خشک شدن اين تالاب‌ها، لرستان به‌صورت بالقوه شرايط ميزباني 14 کانون جديد گردوغبار را دارا است. استان لرستان در حال حاضر باوجود هجوم هرساله ريز گردها يک‌سوم روزهاي سال آلوده است، حال تصور کنيد با ظهور کانون‌هاي جديد گردوغبار داخلي چه بر سر بام طبيعت ايران و قلب زاگرس خواهد آمد؛ استاني که به لحاظ قرارگيري در زاگرس مرکزي در صورت هرگونه تهديد طبيعي و تغييرات در اکوسيستم ساير مناطق زاگرس را از مخاطرات خود به نصيب نخواهد گذاشت. با اين تفاسير به نظر مي‌رسد پيگيري متوليان امر و مسئولان بايد از سطح شعار، ارائه راهکار و نامه‌نگاري فراتر رفته و گام‌هاي عملياتي برداشته شود تا دست‌کم در يک برنامه زماني مدت‌دار شاهد احياي تالاب‌هايي باشيم که اگر امروز به فرياد آن‌ها نرسيم تبعات ناشي از خشکي اين اکوسيستم‌هاي آبي و تبديل آن‌ها به اراضي باير روزي دامن لرستان و غرب کشور را خواهد گرفت.
آخرین دیدگاهها