ایسنا
مالچ نفتی بعد از حدود چهار سال توقف، به خوزستان بازگشت. این بار ماسه‌زارهای «خسرج» در غرب رود کرخه، سیاه‌پوش شده است. بیش از یک ماه از اعتراض فعالان محیط زیست می‌گذرد، حالا در میان سکوت نهادهای نظارتی یکی دیگر از زیستگاه‌های غنی خوزستان زیر لایهٔ قیر سیاه و سنگین مدفون شده است.۰۴ بهمن
«سید باقر موسوی»، عضو انجمن درنای امید و محیطبان سابق، چند روز پیش با انتشار ویدیویی در صفحهٔ اینستاگرام خود از آغاز عملیات مالچ‌پاشی نفتی در غرب کرخه خبر داد. انجمن درنای امید اوایل دی‌ماه کمپین #نه_به_مالچ_پاشی را به راه انداخت. کارزاری که این انجمن خطاب به «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ثبت کرده، به بیش از هفت هزار امضا رسیده اما این اعتراضات نتوانست جلوی عملیات مالچ‌پاشی نفتی را بگیرد.
فعالان محیط زیست استقرار سه کارگاه مالچ‌پاشی در مناطق «خسرج» و «مگرنات» در شهرستان کرخه و منطقهٔ «بیت راشد» شهرستان دشت‌آزادگان گزارش کردند و طبق اعلام انجمن درنای امید «تاکنون بیش از هشت تانکر حامل مواد نفتی وارد منطقه شده‌اند.»
مدیرکل محیط‌زیست خوزستان: اگر نتایج آزمایش‌ها آلوده‌بودن مالچ نفتی را نشان دهد، از عوامل بابت آلوده‌کردن خاک شکایت و طرح دعوی می‌کنیم.
مخالفت بی‌اثر
اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان از یک ماه پیش مخالفت خود را با عملیات مالچ‌پاشی نفتی اعلام کرده و برای مالچ‌پاشی در غرب کرخه مجوزی صادر نکرد. «داوود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفت‌وگو با «پیام‌ما» تأکید می‌کند: «ما هنوز با انجام عملیات مالچ‌پاشی نفتی در غرب کرخه مخالف هستیم.» او می‌گوید: «مسئولان استان پاسخگویی به رسانه‌ها و مردم را به عهدهٔ ادارهٔ منابع‌طبیعی گذاشته‌اند و گفتند محیط زیست ورود پیدا نکند. ولی ما داریم کارهای تخصصی خودمان را انجام می‌دهیم. نمونه‌برداری از مالچ انجام و برای آنالیز به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال شده است. اگر نتایج آزمایش‌ها آلوده‌بودن مالچ نفتی را نشان دهد، از عوامل بابت آلوده‌کردن خاک شکایت و طرح دعوی می‌کنیم.»
میرشکار همچنین استفاده از نمونهٔ جدید مالچ نفتی را یک ادعا می‌داند که صحت آن باید در آزمایشگاه به اثبات برسد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان پیش از این نیز مالچ نفتی را غیراستاندارد دانسته که «به‌دلیل آسیب‌رساندن به تنوع‌زیستی و پوشش گیاهی، جلوگیری از نفوذ آب به زمین و تغذیه آبخوان‌ها، کاهش رطوبت هوا و افزایش ضریب حرارتی زمین همچنین داشتن ترکیبات شیمیایی سمی خطرناک مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست نیست.»
بازگشت به نیم قرن پیش
«مالچ» نوعی پوشش برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی است. مالچ نفتی که ماده‌ای شبیه به قیر سیاه است، بیش از نیم قرن در خوزستان سابقه دارد، اما یک دهه است که کارشناسان و فعالان محیط زیست مخالفت خود را با این روش اعلام کردند. اعتراضات به مالچ نفتی از سال ۹۷ همزمان با مالچ‌پاشی در «منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ میشداغ» که زیستگاه آهوی کمیاب خوزستان است شدت گرفت.
«سید جمال موسویان»، مدیرکل منابع طبیعی خوزستان اما همه انتقادات مطرح شده به مالچ نفتی را رد می‌کند: «باید انتقاداتمان علمی و منطقی باشد. دغدغه‌ها را قبول داریم ولی مطمئن باشید که این مالچ به طبیعت و محیط زیست آسیبی وارد نمی‌کند. ما می‌خواهیم همه دوستداران محیط زیست و فعالان فضای مجازی را به ۵۰ سال پیش برگردانیم که در آن زمان تپه‌های ماسه‌ای روان، هیچ‌گونه پوشش گیاهی نداشت و زمین‌های کشاورزی و جاده‌ها و خطوط نیرو با هجوم شن‌های روان مواجه بود و روستاها متروکه شده بود. از آن زمان تاکنون با مالچ‌پاشی و درختکاری ۷۰ هزار هکتار در پنج شهرستان، توانستیم دو میلیون درخت را مستقر کنیم. ماسه‌زارها تثبیت شده و جنگل‌های دست‌کاشت اکنون به محلی برای زندگی انواع پرندگان و حیواناتی مثل و روباه و خرگوش تبدیل شده است. در حالیکه هیچ‌کدام از اینها قبلاً در این منطقه نبود.»
او می‌گوید: «نمونه مالچی که استفاده می‌کنیم محصول پالایشگاه تهران یا آبادان نیست و تولید یک شرکت خصوصی در تهران است. این مالچ آخرین مشتق نفت و فاقد مواد سمی و آروماتیک است. طبق مطالعه‌ای که در سال ۱۴۰۰ توسط دانشگاه تهران انجام شده، مالچ نفتی مورد استفاده در خوزستان، در سلامت انسان و موجودات مضر تشخیص داده نشد و کارکردهای آن برای مهار ریزگردها مثبت ارزیابی شده است. از سوی دیگر تاکنون هیچ نوع مالچ جایگزین معرفی نشده است و همه در حد پایلوت بوده است.»
نیازی به مجوز نداریم
پیش از این «حمیدرضا عباسی»، عضو هیئت علمی موسسهٔ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با «پیام‌ما» گفته است که«ریگ‌زارها (تپه‌های ماسه‌ای) در خوزستان اصلا نیازی به مالچ‌پاشی ندارند. و با مالچ‌پاشی نباید اکوسیستم مرطوب‌ترین ریگ‌زار کشور را دارای گونه‌های منحصربفرد جانوری مثل آهو و انواع خزندگان است، از بین ببریم.»
مدیرکل منابع طبیعی خوزستان: نیازی نیست موافقت سازمان محیط زیست را داشته باشیم. چون عملیات مالچ‌پاشی امسال، در ادامهٔ پروژهٔ ۶۷ هزار هکتاری مصوب سال ۱۳۹۸ است
به گفتهٔ عباسی، «در سال‌های گذشته مالچ نفتی که از پالایشگاه آبادان برای مالچ‌پاشی استفاده می‌شد مقادیر بسیار زیادی مواد سمی مثل بنزن و ترکیبات حلقوی آروماتیک منجمله «آنتراسن» داشت. نمونه‌برداری‌های دوسال پیش از این مالچ نشان داد که مقدار این ترکیبات به یک هزار و پنج PPM می‌رسد در حالیکه میزان استاندارد 20-10 PPM است. این ترکیب را بعضی دانشجویان پزشکی برای سرطانی‌کردن موش‌های آزمایشگاهی استفاده می‌کنند.»
خوزستان ۱.۲ میلیون هکتار اراضی بیابانی و کانون ریزگرد در خوزستان دارد که ۳۵۰ هزار هکتار آن شن‌زار یا کانون فرسایش بادی است. امسال قرار است ۹۰۰ هکتار از اراضی غرب کرخه با اعتبار ۱۴۵ میلیارد تومان مالچ‌پاشی نفتی شود. موسویان می‌گوید: «عملیات مالچ‌پاشی در کانون‌های ریزگرد انجام نمی‌شود و برای تثبیت شن‌های روان است. این عملیات تا یک ماه آینده به اتمام می‌رسد و دو هفته بعد از آن درختکاری شروع می‌شود. قرار است ۲۲۵ هزار اصله درخت کهور ایرانی در این منطقه کشت شود.»
موسویان در پاسخ به اینکه چرا با وجود عدم صدور مجوز از سوی سازمان محیط زیست مالچ‌پاشی شروع شده، می‌گوید: «نیازی نیست موافقت سازمان محیط زیست را داشته باشیم. چون عملیات مالچ‌پاشی امسال، در ادامهٔ پروژهٔ ۶۷ هزار هکتاری مصوب سال ۱۳۹۸ است. این پروژه بنا به تخصیص اعتبارات به تدریج اجرا می‌شود و تاییدیه‌های سازمان محیط زیست را دارد و در پنج استان دیگر نیز در حال اجراست.»
او در پاسخ به منتقدان می‌گوید: «یک عده‌ای دارند فضاسازی می‌کنند؛ برخی هم به دنبال زمین‌خواری و کشورگشایی هستند. ما بر اساس مستندات و تصاویر ماهواره‌ای می‌گوییم که این اراضی شن‌های روان و کانون فعال فرسایش بادی است. ما تشخیص می‌دهیم که این عرصه‌ها نیاز به مالچ‌پاشی دارد یا خیر. چرا آنهایی که تخصص ندارند دخالت می‌کنند؟ هنوز بیش از ۴۰ هزار هکتار ماسه‌زار در خوزستان داریم که تثبیت نشده و در صورت معرفی مالچ جایگزین در دستورکار قرار دارد. البته امسال آخرین سال مالچ نفتی است و از سال آینده باید مالچ جایگزین معرفی شود.»
دادستان ورود نکرد
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در سال ۱۳۹۹ در گزارشی با عنوان «بررسی آثار زیست محیطی ناشی از مالچ‌پاشی نفتی در منطقه بیت کوصر در دشت آزادگان» نسبت به تأثیر منفی زیست محیطی اجرای این طرح بر اکوسیستم و زیستگاه منحصربه‌فرد ماسه‌زارهای این منطقه در خوزستان انتقاد کرده است. موج اعتراضات انجمن‌های محیط زیستی خوزستان در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاده است. تعدادی از انجمن‌های محیط زیستی خوزستان جمعه ۱۵ دی ماه در یک تجمع اعتراضی در کارگاه مالچ‌پاشی در منطقهٔ خسرج، خواستار توقف مالچ‌پاشی نفتی در خوزستان شدند. اعضای انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش همچنین دو روز پیش در دیدار با «ملک‌شاهی»، دادستان شهرستان کرخه، خواستار ورود مراجع قضایی برای توقف مالچ‌پاشی نفتی شدند. «احمد زالی»، عضو انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش درباره به این دیدار به «پیام‌ما» توضیح می‌دهد: «طبق گفتهٔ دادستان کرخه با توجه به اختلاف نظر ادارات محیط زیست و منابع طبیعی بر سر مالچ‌پاشی نفتی، از منطقه بازدید و با مردم محلی گفت‌وگو کرده اما به دلیل تخصصی بودن موضوع، پرونده به دادستانی مرکز استان ارجاع شده و مکاتباتی هم در این زمینه انجام شده است.»
زالی می‌گوید: «اعتراض کنشگران، به دستکاری طبیعت با مالچ‌پاشی و کهورکاری است. چون این منطقه طبیعت خاص با هزاران سال قدمت دارد که شامل گونه‌های خاص گیاهی و جانوری اندمیک (بومزاد) است. برخلاف گفته سازمان منابع طبیعی، این عملیات به نفع محیط زیست نیست و باعث تغییر شکل منطقه و از بین رفتن تنوع‌زیستی آن می‌شود. انواع خزندگانی مثل آگامای سروزغی و افعی شاخدار و سوسمار خاردم و حتی آهو حیاتشان وابسته به همین زیستگاه شن‌زاری است و با پاشیدن مالچ‌نفتی و کاشت درختان کهور همه این جانوران از بین می‌روند. می‌گویند کهورکاری خارج از منطقه حفاظت شده میشداغ خواهد بود، در حالیکه ما شاهدیم این درخت که یک گونهٔ مهاجم در خوزستان است به مناطق حفاظت شده همجوار سرایت کرده که نمونه آن در سطح وسیعی از جنگل‌های حفاظت شده کرخه است.»
آخرین دیدگاه‌ها