۲۳ سد فعال شمال غرب کشور در حال رقم زدن “مرگ دریاچه ارومیه” هستند!

خبرگزاری تسنیم

ساخت سدهای متعدد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و بسته شدن مسیر ورودی رودخانه‌های ورودی به این دریاچه، نقش قطع رگ‌های حیاتی این دریاچه را داشته و امروز ۲۳ سد فعال در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، در حال رقم زدن “مرگ دریاچه ارومیه” هستند!۲۰ دی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مساحت 51.801 کیلومترمربع شامل 3 استان آذربایجان غربی، شرقی و کردستان است. روخانه‌های این حوضه آبی به دریاچه ارومیه منتهی می‌شود که اکنون این دریاچه در بدترین شرایط تاریخ خود قرار گرفته و تنها یک قدم با “مرگ” فاصله دارد.

عوامل مختلف طبیعی و انسانی در رقم خوردن شرایط کنونی دریاچه ارومیه تأثیر داشته‌اند که بر اساس مطالعات دانشگاه تبریز در سال 2020، عامل انسانی (آنتروپوژنیک) نقش اصلی و تعیین‌کننده را در رقم خوردن شرایط فعلی دریاچه ارومیه داشته است؛ در این مطالعات، نقش عوامل اقلیمی بین 16 تا 35 درصد و نقش عامل انسانی بین 65 تا 84 درصد ذکر شده است.

عوامل انسانی که در رقم خوردن وضعیت اسفناک‌ امروز دریاچه ارومیه نقش داشته‌اند به ترتیب شامل سدسازی‌های متعدد در حوضه آبریز این دریاچه، ساخت بزرگراه شهید کلانتری،‌ توسعه 270 هزار هکتاری اراضی کشاورزی است که البته بیشتر این سدسازی‌ها نیز به منظور توسعه کشاورزی انجام شده و از 23 سد فعال در این حوضه آبریز، کشاورزی در کاربرد 15 سد دیده شده است.

در واقع باید گفت که ساخت سدهای متعدد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و بسته شدن مسیر ورودی رودخانه‌های ورودی به این دریاچه، نقش قطع رگ‌های حیاتی دریاچه ارومیه را داشته و با وجود 23 سد فعال در حوضه آبریز دریاچه ارومیه طی سالیان متمادی و در صورتی که تجدیدنظر جدی و قطعی برای این سدها نشود، مرگ حتمی دریاچه ارومیه را شاهد خواهیم بود!

فقط یک لحظه تصور کنید که امروز هیچ سدی در مسیر روخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه وجود نمی‌داشت و تمام دبی این روخانه‌ها به‌صورت مستقیم وارد این دریاچه می‌شد! آیا در آن صورت حتی شاهد یک متر کاهش سطح آب دریاچه ارومیه می‌بودیم؟!

یکی از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال 1392، متوقف کردن 33 سد جدید در ‌دست اجرا (غیر از 23 سد فعال فعلی!) یا مطالعه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بود که از میان آنها چهار سد سیمینه، لیلان، ‌باراندوز و نازلو اهمیت بیشتری داشتند.

با این وجود، در حالی که دریاچه ارومیه در معرض خطر مرگ قرار دارد،‌ نمایندگان شهرهای حاشیه این دریاچه سودای گسترش کشاورزی را در حوضه رای‌گیری خود در سر دارند بدون آنکه به تاثیر سدسازی‌‌ها بر حوضه آبریز دریاچه ارومیه و پیامدهای آن نیم‌نگاهی داشته باشند، از این اقدام ستاد احیای دریاچه ارومیه گلایه دارند.

در ادامه به بررسی 23 سد فعالی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، نفس این دریاچه را به شماره انداخته، می‌پردازیم:

1. سد زولا

سد مخزنی زولا در 15 کیلومتری شمال غرب شهر سلماس بر روی “رودخانه زولا چای” واقع شده است، این سد از نوع خاکی با هسته رسی بوده و به منظور تامین آب 9 هزار و 272 هکتار از اراضی کشاورزی منطقه و تأمین آب مطمئن شرب و صنعت شهرهای سلماس و تازه شهر در فروردین ماه 1389 به بهره برداری رسیده است.

مسیر انتهایی “روخانه زولا چای” به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی زولا چای از سال 89 تا به امروز تقریبا صفر بوده است! در حال حاضر با ساخت این سد، قسمت‌های انتهایی روخانه زلا چای خشک شده و دیگر هیچ آبی از این رودخانه فصلی به دریاچه ارومیه نمی‌رسد!

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

2. سد ساروق

سد مخزنی ساروق(گوگردچی)که بر روی رودخانه “قراقیه” در 18کیلومتری شهرستان تکاب در جنوب استان آذربایجان‌غربی و در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال 1388 احداث شده است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

این سد با هدف تأمین آب شرب و صنعت شهرستان تکاب به میزان 10 میلیون مترمکعب در سال و نیز تأمین آب 5500 هکتار از اراضی کشاورزی این شهرستان به میزان 41 میلیون مترمکعب در سال احداث شد.

مسیر انتهایی “روخانه قراقیه” هم به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه قراقیه از سال 88 تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

3. سد شهرچای

شهرچای یک سد خاکی ـ سنگریزه‌ای در بالادست شهر ارومیه است که بر رودخانه شهرچای احداث شده است! هدف عمده ساخت این سد با حجم مخزن 221 میلیون مترمکعب، تأمین آب مورد نیاز شرب و صنعت ارومیه و تأمین نیاز آب کشاورزی اراضی واقع در پایین دست سد شهرچای است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

رودخانه شهرچای یکی از چهار رود مهم تغذیه‌کننده دریاچه ارومیه است که ساخت این سد نیز ورودی آب از این محل به دریاچه را به حداقل رسانده است.

4. سد شهید کاظمی

سد شهید کاظمی بوکان در سال 1350 بر روی رودخانه زرینه‌رود تأسیس شده است. این سد که حجم مخزنی معادل 762 میلیون مترمکعب دارد با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی و شمال استان کردستان و در حوضه آبریز دریاچه ارومیه احداث شده است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

مسیر انتهایی “روخانه زرینه‌رود” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی زرینه رود از سال 1350 تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

5. سد ماکو(بارون)

سد ماکو (بارون) یکی از بزرگ‌ترین سدهای استان آذربایجان‌غربی است که بر روی رودخانه “زنگمار” و در نزدیکی روستای بارون در شهرستان چالدران و در حوضه آبریز دریاچه ارومیه احداث شده‌ است؛ گنجایش این سد 140 میلیون متر مکعب است و پنجمین سد بزرگ استان آذربایجان غربی شناخته می‌شود.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

مسیر انتهایی رودخانه “زنگمار” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه زنگمار از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

6. سد مهاباد

سد مهاباد نیز یکی از سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که بر روی رودخانه مهاباد در شهر مهاباد ساخته شده‌ است؛ این سد جزو 10 سد پرآب کشور است و در حالت کلی مجموع حجم کل ورودی سالیانه آن معادل 339/304 میلیون مترمکعب است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

مسیر انتهایی رودخانه “مهاباد” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه مهاباد از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

7. سد سیلوه

سد سیلوه یک سد خاکی است که بر روی “رود لاوین” در نزدیکی روستای سیلوه در شهرستان پیرانشهر استان آذربایجان غربی و در حوضه آبریز دریاچه ارمیه ساخته شده است. هدف اولیه ساخت سد انتقال میان‌حوضه‌ای به منظور کشاورزی بود اما با توجه به شرایط دریاچه ارومیه، انتقال آب از حوضه زاب کوچک به حوضه دریاچه ارومیه جهت احیای دریاچه و آبیاری 9400 هکتار زمین کشاورزی نیز جزو اهداف آن قرار گرفت.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

حجم مخزن این سد، 84 میلیون مترمکعب است.

8. سد آغ‌چای

سد مخزنی آغ‌چای بر روی رود آغ چای در شهرستان چایپاره در شمال استان آذربایجان غربی و در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده‌ است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

این سد بزرگترین سد قوسی خاکی کشور و بزرگترین سد مخزنی استان آذربایجان غربی است که 200 میلیون مترمکعب گنجایش دارد.

مسیر انتهایی رودخانه “آغ چای” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه آغ چای از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

9. سد حسنلو

سد حسنلو در استان آذربایجان غربی و شمال شهر نقده در حد فاصل رودخانه گدار و دریاچه ارومیه بر روی رودخانه گدارچای قرار دارد. حجم مخزن و حجم تنظیمی آن به ترتیب 99 و 93 میلیون مترمکعب است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

مسیر انتهایی رودخانه “گدارچای” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه گدارچای از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

10. سد سلماس(دریک)

سد دریک در 15 کیلومتری غرب شهرستان سلماس بر روی رودخانه دریک در حوضه آبریز دریاچه ارومیه که از کوه‌های مرزی ایران و ترکیه سرچشمه می‌گیرد، ساخته شده‌ است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

این سد که در سال 1389 به بهره‌برداری رسیده است، حجم مخزن 22 میلیون مترمکعبی دارد و هدف از احداث این سد، تأمین آب زراعی 6000 هکتار از اراضی دشت سلماس، بهبود سیستم آبیاری اراضی پایین دست سد و پرورش ماهی است.

مسیر انتهایی رودخانه “دریک” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه دریک از سال 89 تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

11. سد شهید قنبری

سد خاکی شهید قنبری ماکو از نوع هسته رسی با صرف اعتباری بالغ بر بیش از 250 میلیارد ریال در 9 کیلومتری شمال غرب شهرستان ماکو بر روی رودخانه ساری سو در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال 1386 احداث شده است. ظرفیت مخزن این سد 26 میلیون و 500 هزار متر مکعب و حجم مفید آن 25 میلیون و 300 هزار متر مکعب است. این سد قادر است سالانه 28 میلیون و 700 هزار متر مکعب آب را برای استفاده به هنگام تنظیم کند.

مسیر انتهایی رودخانه “ساری سو” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه ساری سو از سال 86 تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

12. سد ده گرجی اشنویه

این سد با حجم مخزن 70 میلیون مترمکعب بر روی رودخانه چیرآباد ساخته شده است.

مسیر انتهایی رودخانه “چیرآباد” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه چیرآباد از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

13. سد سنجاق

این سد که بر روی سرشاخه‌های سیمینه‌رود ساخته شده است، گنجایش 600 هزار مترمکعب دارد و با آب ذخیره شده در انی سد، در اختیار بخش کشاورزی قرار خواهد گرفت. این سد خاکی که در سال 1388 به بهره‌برداری رسیده است، در 30 کیلومتری شمال شرقی شهرستان مهاباد ساخته شده وهدف آن آبیاری اراضی کشاورزی در پایین دست از طریق کنترل سیلاب است.

مسیر انتهایی رودخانه “سیمینه‌رود” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه سیمینه‌رود از سال 88 تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

14. سد هریس

سد هریس که از نوع خاکی بوده و دارای مخزنی با گنجایش 5 میلیون متر مکعب آب است که نقش اساسی در کنترل سیلاب‌ها و آبیاری 800 هکتار از اراضی منطقه دارد. سد هریس در شهرستان هریس در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و در سال 1376 به بهره‌برداری رسیده است.

15. سد کانسپی

این سد با ظرفیت 27.3 میلیون مترمکعب آب بر روی رودخانه کانسپی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و منطقه‌ای مرزی به همین نام احداث شده‌ است که از رود شهرچای ارومیه سرشاخه‌ می‌گیرد. کارکرد اصلی که برای این سد تعریف شده است، کشاورزی است.

16. سد احمدآباد

سد مخزنی «احمدآباد» شهرستان تکاب با هدف تامین آب مورد نیاز اراضی زراعی احداث شده است. گنجایش این سد 670 هزار مترمکعب است که قادر است 5 میلیون و 900 هزار مترمکعب جریان آب را تنظیم کند.

17. سد ارس 2

سد مخزنی ارس 2 شهرستان پلدشت با هدف تامین آب جهت آبیاری اراضی کشاورزی و تبدیل اراضی بایر و مراتع منطقه به اراضی کشاورزی در حاشیه مرزی رودخانه ارس احداث شده است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

مسیر انتهایی رودخانه “ارس” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه ارس از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

18. سد جلدیان

سد مخزنی جلدیان با طول تاج 731 متر از نوع خاکی با هسته رسی است که بر روی رودخانه لاوین احداث شده است. حجم مخزن این سد 203 میلیون مترمکعب است که با هدف تامین بخشی از آب مورد نیاز طرح احیای دریاچه ارومیه، تامین آب 4680 هکتار از اراضی کشاورزی پیرانشهر و تامین آب شرب شهرستان پیرانشهر به میزان 17 میلیون مترمکعب در سال احداث شده است.

مسیر انتهایی رودخانه “لاوین” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه لاوین از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

19. سد قیقاج

سد قیقاج با حجم مفید 10 میلیون متر مکعب ذخیره آب و اعتبار بیش از 200 میلیون ریال ساخته شده احداث شده است. این سد با هدف تامین آب جهت آبیاری دو هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت قیقاج به بهره‌برداری رسیده است.

20. سد ورگیل

سد ورگیل سردشت در 17 کیلومتری شمال شهرستان سردشت و در نزدیکی روستای ورگیل با هدف جمع‌آوری و کنترل سیلاب‌ها و استفاده از آن در بخش کشاورزی احداث شده است.

21. سد خراسانه بوکان

سد خراسانه از نوع خاکی با هسته رسی است و در مسیر رودخانه سردر آباد و در شمال غربی بوکان احداث شده است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

این سد با هدف استفاده از ظرفیت آبی حوضه آبریز رودخانه سردرآباد ساخته شده است که با بهره برداری از آن آب کشاورزی منطقه تامین می‌شود. سد خراسانه بوکان ظرفیت ذخیره‌سازی دو میلیون مترمکعب آب را دارد.

مسیر انتهایی رودخانه “سردرآباد” نیز به دریاچه ارومیه ختم می‌شود و این یعنی با ساخت این سد، سهم این دریاچه در آستانه مرگ از دبی طبیعی رودخانه سردرآباد از سال ساخت تا به امروز تقریبا صفر بوده است!

22. سد دانالو

سد دانالو از نوع خاکی با هسته روسی است که در هفت کیلومتری شمال شهر ماکو در جوار روستای دانالو احداث شده و حجم مخزن آن سه میلیون متر مکعب است. با بهره‌برداری از سد مخزنی دانالو علاوه بر تامین آب کشاورزی در محدوده سد، از خسارت‌های ناشی از سیلاب‌های فصلی مسیل دانالو نیز جلوگیری می‌شود.

23. سد بابا احمد(چالدران)

سد بابا احمد از نوع هسته رسی و حجم مخزن آن یک میلیون و 600 هزار مترمکعب است.

احیای دریاچه ارومیه , سدهای ایران , دریاچه زریبار | دریاچه زریوار , دریاچه ارومیه ,

این سد با هدف بهره‌مند ساختن کشاورزان روستاهای منطقه از آب کشاورزی و جلوگیری از خسارات ناشی از سیل در این مناطق و تقویت آب سفره‌های زیر‌زمینی ساخته شده و افزون بر 700 هکتار از اراضی کشاورزی این منطقه را آبیاری می‌کند.