درحالی که سهم نیروگاهها در تولید ذرات معلق که عامل اصلی آلایندگی هوا در ماه آذر بود، تنها ۶.۵ درصد است، سهم بخش حمل‌و نقل در تولید ذرات معلق، به ۸۰.۸ درصد می‌رسد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، همواره در فصول سرد سال در کلانشهرهای بزرگ کشور شاهد بروز پدیده وارونگی دما و به تبع آن تشدید آلایندگی هوا هستیم. در پاییز امسال نیز به‌خصوص در آذرماه، تعداد روزهای آلاینده در تهران و برخی کلانشهرها افزایش داشته و روزهایی را شاهد بودیم که غلظت ذرات معلق در هوای آلوده، موجب تعطیلی و یا دورکاری مدارس و دانشگاه‌ها شد و توصیه اکید شد که مردم از ترددهای غیرضروری خودداری کنند.
یکی از مشخصه‌های فصول سرد سال که بدون شک در افزایش آلایندگی هوا سهم دارد، مصرف سوخت مایع در صنایع و نیروگاهها به دلیل بروز محدودیت در گازرسانی‌ها است. مصرف گاز در بخش خانگی در فصول سرد ایران، به شدت افزایش می‌یابد، تا حدی که وزارت نفت برای پایداری گازرسانی به بخش خانگی، مجبور به محدوسازی ارسال گاز به نیروگاهها و صنایع بوده و نیروگاهها و صنایع نیز برای استمرار تولید، مجبور به استفاده از سوخت دوم (گازوئیل یا مازوت) هستند.
درخصوص اینکه مصرف سوخت مایع در نیروگاهها چه سهمی در آلایندگی هوا دارد، گفت‌وگویی با “ساناز جعفرزاده” سرپرست دفتر برنامه‌ریزی و بهره‌برداری تولید شرکت تولید نیروی برق حرارتی داشته‌ایم.
* آغاز مدل‌سازی آلایندگی دودکش‌های نیروگاهی
تسنیم: در حال حاضر به دلیل محدودیت در گازرسانی به نیروگاهها، برخی نیروگاههای کشور به استفاده از سوخت مایع روی آورده‌اند، استفاده از سوخت مایع در بخش نیروگاهی چه سهمی در آلایندگی هوا دارد؟
جعفرزاده: یکی از ایراداتی که شاید به قوانین سازمان حفاظت محیط زیست وارد باشد این است که در خصوص مبنای آلاینده بودن یک صنعت به صورت کلان، با پایش دودکش آن صنعت به جمع‌بندی می‌رسد؛ اما در دنیای امروز در جوامع دیگر، برای سنجش سهم هر صنعت در میزان آلایندگی، تأثیر و سهم آن صنعت در محیط‌های پذیرنده مورد توجه قرار می‌گیرد.
متأسفانه به علت کمبود دستگاه‌های اندازه‌گیری، کمبود پایش و مضیقه‌ای که تأمین تجهیزات هست، سازمان حفاظت محیط زیست در خیلی از شهرها هیچ ایستگاه پایش اندازه گیری هوای محیطی ندارد و این مسئله قابل درک است که شاید به این علت، سازمان حفاظت محیط زیست به آن سمت نرفته؛ اما چیزی که در حال حاضر وجود دارد این است که مبنای آلایندگی باید میزان اثر در محیط پذیرنده باشد.
سازمان محیط زیست به خاطر گستردگی صنایع و مباحث مورد مسئولیت آن سازمان نتوانسته تا امروز به این مسئله ورود کند. ما در شرکت تولید نیروی برق حرارتی، در بخش بررسی سهم نیروگاهی ورود کردهایم و به طور خاص با اولویت نیروگاههای مازوت‌سوز این مدل‌سازی را انجام دادیم و بر اساس اندازه گیری هوای محیط، اندازه گیری دودکش، سابقه مصرف سبد سوختی، پارامترهای هواشناسی که از منابع ارائه دهنده و دیتاهای ماهواره ای وجود دارد، آلاینده‌هایی که از دودکش نیروگاهها خارج می‌شود را مدل سازی کردهایم.
* سهم “تقریبا هیچ” نیروگاه شازند در آلایندگی هوای اراک
یکی از شهرهایی که بسیار به بحث وجود نیروگاه در اطراف خودش و سهم آن در آلایندگی معترض بوده، شهر اراک است و بیشترین اتهام را به نیروگاه شازند در خصوص اثرگذاری در سهم آلایندگی وارد می‌کند؛ برای همین، اولین نیروگاهی که برای سنجش میزان آلایندگی با بدترین سناریوی بهره‌برداری، که استفاده 100 درصدی از سوخت مازوت است، مدل سازی کردهایم، نیروگاه شازند است. نکته جالب این مدل سازی و بررسی‌های صورت گرفته این بود که نیروگاه شازند در بدترین سناریوی بهره‌برداری، هیچ‌گونه تأثیری روی هوای اراک ندارد.
تأثیر این نیروگاه روی شهر شازند حدود 0.5 درصد و روی مهاجران که در نزدیکی این نیروگاه است، 0.6 درصد است؛ اما در هیچ کدام از این شهرها، هیچ نقش اصلی تأثیرگذاری به عنوان منبع اصلی آلایندگی هوا ندارد.
این دیتاها برای این نیست که بخواهیم از خودمان رفع اتهام کنیم، الان شرایط کشور در حوزه گاز و تراز تولید و مصرف گاز به‌این صورت است که حتی اگر ما به این نتیجه برسیم که منبع اصلی آلایندگی هوا نیروگاهها هستند، در شرایط اضطراری فعلی، که افزایش مصرف گاز در بخش خانگی را داریم، چاره‌ای جز مصرف سوخت جایگزین که سوخت مایع است، نداریم؛ اما این دیتاها بسیار به تصمیم‌سازی کلان کشور کمک می کند.
مثلا اگر استانداری اراک بخواهد اقدام عاجلی را برای کاهش آلایندگی هوای این کلانشهر انجام دهد، حتی اگر نیروگاه شازند را از استان مرکزی جابه‌جا کند، تنها حداکثر نیم‌درصد در بهبود هوای این کلانشهر تأثیر دارد و منابع اصلی آلایندگی هوای این کلانشهر را باید در بخش‌های دیگر جستجو کنند؛ ما هیچ زمان منابع‌مان انقدر گسترده و بی‌کران نیست که بخواهیم همان اثر نیم‌درصدی نیروگاهی را نیز از بین ببریم، اما در کنار اولویت بندی، اینگونه مطالعات به‌ما کمک می‌کند که اگر منابع مالی محدودی برای رفع آلایندگی در کشور وجود دارد، به اثرگذارترین بخش تخصیص پیدا کند.
* نیروگاههای تهران 10 سال است که گاز مصرف می‌کنند
تسنیم: در شهرهای دیگر نیز مطالعات مشابهی انجام شده؟
جعفرزاده: بله، مطالعاتی روی سه کلانشهر تهران، اصفهان و اراک انجام داده‌ایم و مشاهده شد که تعداد روزهای ناسالم در هر سه کلانشهر، در 6 ماهه نخست امسال، بیشتر از مدت مشابه سال گذشته شده، درحالی که نیروگاههای تهران 10 سال است که گاز مصرف می‌کنند و نیروگاه شهید منتظری اصفهان و نیروگاه شازند اراک، در نیمه نخست هر سال تماما گاز مصرف می کنند.
هیچ مصرف مازوتی در 10 سال اخیر در نیروگاههای تهران نداشته‌ایم، اما مشاهده می‌کنید که شاهد بهبود کیفیت هوا در شهر تهران نبودیم و این مسئله به ما نشان می‌دهد که محل اثر جای دیگری است و به‌جای اینکه بیاییم، در خصوص بزرگ‌ترین صنعتی که دم دست ماست، شسته و رفته کار می‌کند و هیچ ماده شیمیایی در فرایند تولید محصول آن وجود ندارد و محصول آن در کشور ما محصولی اقتصادی نیست، بلکه خدماتی است، تشویش اذهان کنیم و به اشتباه، متهم به آلایندگی هوا می‌کنیم، در حالی که منابع اصلی آلایندگی جای دیگری است. به جای آنکه نیروگاهها را متهم آلودگی هوا کنیم، با انجام مطالعات، ببینیم که منبع اثر جای دیگری است.
* سهم 80.8 درصدی بخش حمل‌و نقل در تولید ذرات معلق
تسنیم: در خصوص اینکه سهم نیروگاهها در میزان آلایندگی هوا چقدر است، میزانی تعیین شده؟
جعفرزاده: ترازنامه انرژی کشور یکی از منابع در دسترس است که به زبان لاتین هم منتشر می‌شود؛ در خصوص سهم بخش های مختلف انرژی‌بر کشور در حوزه های مختلف گزارش می دهد که یکی از حوزه‌هایی که بررسی می شود، بحث آلایندگی است. در ترازنامه انرژی کشور روی هر 5 شاخص آلایندگی که ذرات، ترکیبات اکسیدات گوگردی، ترکیبات اکسید نیتروژنی و … است، سهم هر بخش را بررسی کرده و سهم صنایع مختلف را استخراج می کند.
ما الان در تمامی شهرها درگیر بحث ذرات هستیم. سهم بخش‌های مختلف در ترازنامه در بخش ذرات با اسم spm ذکر می شود؛ اگر آمار چند سال متوالی را که چک کنیم، می‌بینیم که عمده سهم با اختلاف قابل توجه برای بخش حمل و نقل است.
* عوامل اصلی آلایندگی هوا، عواملی غیر از نیروگاهها هستند
سهم حوزه حمل و نقل در ترازنامه انرژی صرفا سهم بخش احتراقی حمل و نقل است، این درحالی است که مقدار قابل توجهی انتشار ذرات از بخش‌های غیراحتراقی حمل و نقل داریم. سیستم آسفالت، ترمزها، لنت‌ها، لاستیک‌هایی که سایش ایجاد می کند به خصوص در حمل و نقل سنگین، با وجود اینکه سهم اینها در تولید ذرات معلق دیده نمی‌شود، در آخرین ترازنامه انرژی کشور، سهم بخش احتراقی حمل و نقل در بخش ذرات، 80.8 درصد است که اگر بخش‌های غیراحتراقی را اضافه کنیم، می‌بینیم که سهم حمل و نقل بزرگتر می‌شود.
سهم حوزه نیروگاهی 6.5 درصد است. همانطور که در این روزها می‌بینیم، منتقدان دیگر بخش‌ها را رها کرده‌اند و مطالبه جامعه روی این بخش 6.5 درصدی متمرکز شده است. درحالی که عوامل اصلی آلایندگی هوا، عواملی غیر از نیروگاهها هستند.
ما حاضر و مایلیم که سهم نیروگاهها در آلایندگی باز هم کاهش یابد، ما مایل هستیم که مازوت از سبد سوخت نیروگاهها حذف شود و یا حداقل مازوت کم گوگرد به نیروگاهها داده شود.
* مازوت پرگوگرد عامل اصلی آلایندگی بخش نیروگاهی
تسنیم: مازوتی که به نیروگاه ها داده می‌شود، چند درصد گوگرد دارد؟
جعفرزاده: میزان گوگرد مازوتی که به نیروگاهها داده می‌شود، 3.5 درصد است که اگر بر اساس PPM بخواهیم حساب کنیم، مازوت با 35 هزار PPM گوگرد می شود.
تسنیم: گازوئیلی که به نیروگاهها داده می‌شود هم همین مقدار گوگرد دارد؟
جعفرزاده: میزان گوگرد گازوئیل کمتر است. گازوئیل با درصد گوگرد 0.7 درصد به نیروگاهها داده می‌شود که حدود 7000 PPM می شود. البته ناگفته نماند که پالایشگاه‌ها در حجم بالایی گازوئیل با استانداردهای یورو تولید می کنند، ولی گازوئیل یورو صرف حوزه حمل و نقل می شود. یکی دو نیروگاه ما که نیروگاههای راندمان بالا هستند بر اساس تعاملی که وجود دارد تا حجمی، گازوئیل یورو با مقدار گوگرد 50 PPM دریافت می‌کنند. اما متأسفانه انقدر بی امان در حوزه حمل و نقل، سوخت مصرف می کنیم که مجالی به وزارت نفت نمی دهیم که بخواهد به نیروگاه ها گازوئیل یورو بدهد.
* تعامل دو وزارتخانه برای ارسال گازوئیل با استاندارد یورو برای نیروگاههای راندمان بالا
تسنیم: کدام نیروگاهها گازوئیل یورو می گیرند؟
جعفرزاده: نیروگاه های راندمان بالای کلاس F ، مثل کاسپین، هریس، دالاهو، هنگام
تسنیم: در دوره محدودی؟ یا مستمر گازوئیل یورو دریافت می کنند؟
جعفرزاده: در دوره ای که نیروگاهها به روی سوخت مایع می‌روند. البته 100 درصد سوخت دریافتی، بر اساس استاندارد یورو نیست اما حجم قابل توجهی از نیاز این نیروگاهها به سوخت مایع، با گازوئیل یورو تأمین می شود. اولویت ما این است که نیروگاههای راندمان بالای ما در زمانی که گاز وجود دارد از سوخت گاز استفاده کنند که هیچ نوع گوگردی ندارد؛ اما در زمان سرد سال، که ناگزیر هستیم به روی سوخت مایع برویم، این تعامل وجود داشته که در حجم قابل توجهی گازوئیل یورو به نیروگاههای راندمان بالا می دهند.
تسنیم: در بخش خروجی نیروگاهها موثر است؟
جعفرزاده: بله، خیلی موثر است؛ ما گازوئیل را در نیروگاه های سیکل ترکیبی استفاده می کنیم. عمدتا در نیروگاه های بخاری در زمان استفاده از سوخت مایع مشمول بحث آلایندگی می شویم که به خاطر 3.5 درصد گوگرد موجود در مازوت است. در مورد گازوئیل غیر یورویی هم که 0.7 درصد گوگرد دارد، با تلفیق سوخت و تنظیم هوا، شرایطی ایجاد می شود که حدود استاندارد سوخت در خیلی از نیروگاهها رعایت شود، اما در نیروگاههای بخاری انقدر درصد گوگرد بالاست که به هیچ وجه نمی شود کاری انجام داد
آخرین دیدگاه‌ها