حفظ گونه‌های جانوری در بند نگرش غلط مدیریتی

به گزارش قدس آنلاین، روایت تلاش برای بقای سومین توله یوز ایرانی، بهانه یا فرصتی است برای آنکه پرونده ده‌ها گونه جانور در حال انقراض را بیش از گذشته مرور کنیم و چاره‌ای بیش از آنچه تاکنون انجام داده‌ایم برای نگهداری آن‌ها بیندیشیم.

چرا که بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست کشور از هزار و ۲۳ گونه مهره‌داری که در کشور به ثبت رسیده، ۱۵۱ گونه در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN) به عنوان گونه‌های در معرض انقراض ثبت شده‌اند و ممکن است با توجه به عوامل متعددی که اکوسیستم‌های طبیعی را  تهدید می‌کند و با احتساب گونه‌های در معرض انقراض پرندگان و خزندگان، این آمار و ارقام بیش از این باشد.

پرسش این است که در دهه‌های اخیر چه بر سر گونه‌های جانوری و زیستی کشور آمده که شمار قابل توجهی از آن‌ها در حال انقراض است؟

خودخواهی ما انسان‌ها

مدثر تیموری؛ کارشناس محیط زیست در پاسخ به این پرسش به ما می‌گوید: تخریب زیستگاه‌ها، تغییر کاربری اراضی، برداشت بی‌رویه و غیرمجاز انواع گونه‌های گیاهی و جانوری، خودخواهی ما انسان‌ها و تجارت غیرقانونی گونه‌های جانوری، ورود گونه‌های بیگانه و مهاجم به زیستگاه‌های طبیعی که موجب حذف گونه‌های طبیعی شده، آلودگی‌های محیط زیست و تغییرات اقلیمی مواردی است که حیات‌وحش کشورمان را تهدید می‌کند و موجب شده برخی از گونه‌های جانوری در مرحله انقراض قرار گیرند.

مدیر پارک ملی تندوره با اشاره به اینکه برای مثال ماهی قرمز یک گونه غیربومی است که طی سال‌های اخیر وارد برکه‌ها، جویبارها و سدهای ما شده که با اکولوژی مناطق کشور سازگار نیست و گونه‌های آبزی و حتی کنار آبزی بومی مناطق را تحت تأثیر قرار داده و موجب حذف گونه‌های بومی شده است، اضافه می‌کند: همچنین لاک‌پشت گوشت قرمز نیز به عنوان یکی دیگر از گونه‌های مهاجم است که طی سال‌های گذشته به صورت قاچاق وارد زیستگاه‌های طبیعی شده و گونه‌های طبیعی ما را از بین برده است. اگر از این اتفاقات پیشگیری نشود به طور حتم در سال‌های آینده شاهد پیامدهای منفی بیشتر این گونه‌ها در اکوسیستم و زیستگاه‌های طبیعی کشور خواهیم بود.

بهترین راهکار برای حفظ گونه‌های جانوری حفظ زیستگاه‌های طبیعی آن‌هاست که این مهم تنها از طریق پیشگیری از تخریب و تغییر کاربری‌های غیرضروری محقق می‌شود، چراکه شکار غیرمجاز درصد خیلی پایینی از حذف گونه‌های جانوری را شامل می‌شود و بیشترین سهم را تغییر زیستگاه و تخریب آن رقم زده است.

وی ادامه می‌دهد: می‌توانیم با استفاده بهینه از مراتع، شرایطی را فراهم کنیم تا از ورود دام مازاد به زیستگاه‌ها پیشگیری شود؛ زیرا برخی از زیستگاه‌ها به دلیل فعالیت‌های صنعتی و معدنی بسیار آسیب‌پذیر هستند و باید بکوشیم با پایداری مناطق، شرایطی را فراهم آوریم که تنوع زیستی و گونه‌های جانوری بتوانند خود را با شرایط وفق دهند و حفظ شوند.

نبود امکانات لازم برای پایش دقیق گونه‌های جانوری

کاوه حب علی؛ دیگر کارشناس محیط زیست نیز در پاسخ به این پرسش که چه بلایی بر سر گونه‌های جانوری آمده که درحال انقراض هستند، به ما می‌گوید: علاوه بر تخریب زیستگاه‌های طبیعی جانوری و کمبود تجهیزات برای نگهداری از این گونه‌های جانوری؛ ما در مورد رفتار جانوری برخی از گونه‌ها اطلاعات کافی نداریم. مثلاً در مورد اینکه انواع مختلف گربه‌سانان چه تفاوت‌هایی با یکدیگر در نوع رفتار دارند باید آگاهی داشته باشیم تا بتوانیم از آن‌ها حفاظت کنیم. در واقع باید بدانیم هر یک از آن‌ها چه خوراکی را دوست دارند و یا چه زیستگاهی در چه ارتفاعی را ترجیح می‌دهند. به عنوان نمونه ما از یوزپلنگ در عرصه‌های مختلف حفاظت می‌کنیم، اما در برخی مواقع متوجه نمی‌شویم این جانور کجا می‌رود و پس از دو سال دوباره به همان زیستگاهی که او را پایش می‌کردیم با توله برمی‌گردد و نمی‌دانیم این جانور در چه محیط امنی بوده که دوام آورده و صاحب توله شده است، در حالی که اگر ابزار پایش دقیق و به‌روز دنیا را داشته باشیم می‌توانیم اطلاعات بیشتری در خصوص این گونه جانوری و ویژگی‌های زیستی‌اش بدست آوریم تا بتوانیم متناسب به خاستگاهی که دارد از او حفاظت کنیم. همچنین پلنگ به عنوان یکی دیگر از گربه‌سانان جدایی مکانی و زمانی مختلفی دارد و جدایی مکانی این جانور به قدری تخصص یافته است که در ارتفاعات مختلف ممکن است قلمروهای متفاوتی داشته باشد، اما متأسفانه ما به دلیل نبود تجهیزات مدرن از یک جایی به بعد را حفاظت می‌کنیم که تأثیری در بقای نسل این جانور ندارد.

ضرورت تغییر نگرش مدیریتی

وی تغییر دیدگاه مدیریتی محیط زیست را مهم‌ترین راهکار حفاظت از محیط زیست و گونه‌های جانوری عنوان می‌کند و می‌گوید: مدیران ما باید با استفاده از ابزار و فناوری‌های روز دنیا و با به‌کارگیری مناسب نیروی انسانی مورد نیاز در عرصه‌های مختلف از این مناطق و گونه‌های جانوری و گیاهی مختلفی که در آن عرصه‌ها زیست می‌کنند حفاظت نمایند و کارشناسان با استفاده از ابزار پراکنش، رجحان غذایی و رقابت‌های درون‌گونه‌ای و بین‌گونه‌ای این جانوران را پایش کنند و براساس نتایج این پایش‌ها مناطق مدیریت شوند مثلاً کدام منطقه به چه تعداد محیط بان نیازمند است، کدام منطقه نیازمند تجهیزات و کدام منطقه نیازمند اعمال قانون برای پیشگیری از تخلف است.

وی با بیان اینکه ما در حال حاضر ابزار لازم برای پایش و نگهداری گونه‌های جانوری در مناطق مختلف کشور را نداریم، تأکید می‌کند: تا نگرش مدیریتی در عرصه محیط زیست تغییر نکند نمی‌توانیم راهکاری برای حفظ و نگهداری گونه‌های جانوری ارائه کنیم، چراکه در بسیاری از مناطق نیروی انسانی لازم و ابزار مورد نیاز برای پایش و نگهداری گونه‌های جانوری موجود است اما به دلایل نامعلوم اجازه برای به‌کارگیری و استفاده از آن‌ها داده نمی‌شود.