خسارت ۲۸ هزار میلیارد ریالی خشکسالی به محیط زیست کشور

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به عواقب خشکسالی بر منابع طبیعی و محیط زیست، گفت: شاید اولین و مهم‌ترین آسیب‌های خشکسالی، ضعیف شدن پوشش گیاهی است که اختلال جدی در زنجیره غذای حیات وحش به وجود می آورد, این در حالی است که امسال در بخش های فلات مرکزی ایران، رویش فصلی نداشتیم  و در مناطق البرز و زاگرس هم رویش فصلی اندک بوده است و  این موضوع، زادآوری حیات وحش را با مشکل جدی مواجه کرده است.

اکبری ادامه داد: افزایش آفات گیاهی در مناطق جنگلی از دیگر پیامدهای خشکسالی است که حیات جنگل‌ها به‌ویژه در منطقه زاگرس را تهدید می‌کند. علاوه بر این، رطوبت خاک نیز افت می‌کند و دشت‌ها توان مقابله با فرسایش را از دست می‌دهند.

وی بیان کرد: از آن‌جاکه اغلب رویشگاه‌ها آسیب دیده‌اند، دامداران و عشایر برای تأمین غذای دام‌های خود به سمت مناطق حفاظت شده که طبیعت بکرتری دارند، حرکت می‌کنند و این امر، چالش‌های اجتماعی را افزایش داده و منجر به تخریب بخش‌هایی از این مناطق می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خشک شدن چشمه‌ها و کاهش منابع آبی را از دیگر پیامدهای خشکسالی عنوان کرد و گفت: این مسئله بیش از همه دوزیستان به‌ویژه سمندرها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرفی با کاهش آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها، مرگ ماهی‌ها و آبزیان افزایش پیدا می‌کند.

اکبری  تشدید آتش سوزی‌ها در مواقع بروز خشکسالی را اجتناب‌ناپذیر دانست و گفت: با وقوع خشکسالی‌ها، باروری و میزان تولید مثل حیات وحش کاهش چشمگیری پیدا می‌کند چون غذای کافی در دسترس آن‌ها قرار نمی‌گیرد. جمعیت‌های بالغ هم به علت کم آبی و کم غذایی اقدام به کوچ کرده و از زیستگاه اصلی خود فاصله می‌گیرند. این موضوع مشکلات زیادی برای ما به وجود می‌آورد و باعث ازدیاد تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز می‌شود.

وی بیماری‌های حیات وحش را از دیگر پیامدهای مهم خشکسالی عنوان و تصریح کرد: ما هرگاه دچار خشکسالی می‌شویم، هم به دلیل ضعف بیولوژیک حیات وحش و هم گرایش دامدارها برای استفاده از مراتع مناطق حفاظت شده، برخورد دام اهلی و وحشی بیشتر شده و درگیر بیماری‌ها می‌شویم. در سال گذشته 10 مورد کانون ppr یا طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم در حالی که امسال آبله هم به آن اضافه شده و نگران تب برفکی و بیماری‌های دیگر هم هستیم که این بیماری‌ها می‌توانند به تدریج حیات وحش را به سوی نابودی سوق دهند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که اصلاً درمان در حیات وحش معنای چندانی ندارد، گفت: وقتی حیات وحش در طبیعت درگیر بیماری به‌ویژه بیماری ویروسی می‌شود، درمان تقریباً محال است و اقدامات ما اثر بسیار کمی دارد. بنابراین تنها راهکار پیشگیری است.

اکبری تصریح کرد: با وجود جلسات متعددی که با سازمان دامپزشکی داشتیم هنوز امکان کنترل بیماری در دام اهلی فراهم نشده است چون جابه‌جایی و حتی قاچاق دام در کشور اتفاق می‌افتد و بعضی از دامداران تمایلی به واکسیناسیون ندارند.

وی افزود: در خشکسالی، بسیاری از پرندگان شاخص مثل کبک و تیهو اصلاً زادآوری نمی‌کنند و اصطلاحاً جفت نمی‌شوند و این با توجه به تلفات قبلی و توقف سیکل تولید مثل، روی جمعیت آن‌ها تأثیر منفی دارد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، افزایش خسارت حیات وحش  به مزارع و دام‌های اصلی را از دیگر عواقب خشکسالی برشمرد و گفت: وقتی حیات وحش با خشکسالی مواجه و دچار کم غذایی می‌شود، ناگزیر به مزارع کشاورزی گرایش بیشتری پیدا می‌کند. برآورد می‌شود که این تعارض در سال جاری به شدت افزایش پیدا کند. ما حتی نگران گونه‌های همه چیزخوار مثل خرس هستیم که در اثر کم غذایی به اطراف شهرها و روستاها گرایش پیدا کرده و چالش‌های اجتماعی را به وجود آورده‌اند.

اکبری با بیان اینکه خشکسالی، کانون‌های فرسایش را افزایش می‌دهد، تصریح کرد: وقتی تالاب‌ها حق‌آبه خود را دریافت نمی‌کنند، بخش‌هایی از آن‌ها خشک می‌شوند و دشت‌های سیلابی هم رطوبت کافی به دست نمی‌آورند. بنابراین پدیده گرد و غبار گسترش می‌یابد که نتیجه آن افزایش تعداد روزهای ناسالم است.

وی درباره زیان اقتصادی خشکسالی به محیط زیست، اظهار کرد: برآورد رقم واقعی خسارت خشکسالی به محیط زیست بسیار دشوار است چون خدمات اکولوژیکی گسترده‌ای را از طبیعت و تنوع زیستی می‌گیریم که بسیاری از آن‌ها قابل بیان با رقم و ریال نیستند اما برای اینکه حدود خسارت‌های خشکسالی بر پیکره محیط زیست کشور تبیین شود، 11 شاخص و آیتم را تعریف و 5 مورد آن را به رقم و ریال تبدیل کرد‌ایم که با در نظر گرفتن حداقل‌ها برای این 5 آیتم، خسارت وارده بر محیط زیست بالغ بر 28785 هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: هرچند پیشگیری از بروز این خسارت‌ها به طور کامل عملی نیست و خشکسالی تأثیرات نامطلوب خود را بر جای خواهد گذاشت، اما اگر ما اعتبارات را به موقع دریافت کنیم، می‌توانیم جلوی بخش‌هایی از این خسارت‌ها را بگیریم. به عنوان مثال، نیازهای آبی حیات وحش قابل تأمین است و می‌توان آتش‌سوزی‌های ناشی از خشکسالی را با کمک جوامع محلی در همان ساعات اولیه مهار کرد. مسئله آفات ، خسارت‌ها و تعارضات حیات وحش نیز در صورت تخصیص به موقع اعتبار تا حدودی قابل پیشگیری یا کنترل است. چنانچه اعتبارات مورد نیاز در فصول گرم سال در اختیار قرار نگیرد، تخصیص اعتبار بعد از این مدت هم کمک چندانی نمی‌کند.

اکبری با اشاره به میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل زیرساخت‌های مقابله با خشکسالی، گفت: برای ایجاد زیرساخت‌های تأمین آب و آبرسانی، سطوح آبگیر ذخیره آب باران، تجهیزات انتقال آب و علوفه و توزیع آن‌ها، مقابله با بیماری‌ها، اطفای حریق، پیشگیری از تعارضات حیات وحش با مردم و حفظ لکه‌ها و نقطه‌های داغ تنوع زیستی، جبران بخش‌هایی از خسارت وارده به مزارع، انجام کارهای احیای تالاب‌ها و رودخانه‌ها، تنویر افکار عمومی و مستندسازی و مطالعه اثربخشی اقدامات مقابله با خشکسالی به اعتباری بالغ بر 1000 میلیارد تومان نیاز داریم که معمولاً عددی که به محیط زیست اختصاص می‌یابد بسیار بسیار کمتر از این رقم است و نکته مهم‌تر اینکه هیچ وقت اعتبارات به موقع به دست ما نمی‌رسد.

وی در خصوص بحث زنده‌گیری و بیهوشی حیات وحش توضیح داد: متأسفانه سازمان حفاظت محیط زیست بدنه کارشناسی ناچیزی برای مقابله با انواع چالش‌های محیط زیست به همراه دارد. ما بیش از 200 گونه پستاندار در کشور داریم که برخی از آن‌ها مثل یوزپلنگ به یک کارشناس ویژه نیاز دارند در حالی که تنها 4 کارشناس برای مدیریت کل پستانداران کشور در ستاد سازمان داریم و یا بیش از 500 گونه پرنده در کشور داریم که وضع برخی از آن‌ها بحرانی است و برای مدیریت آن‌ها نیاز به کارشناس ویژه است در حالی که ما تنها 5 کارشناس ستادی در حوزه پرندگان داریم.

اکبری با بیان اینکه بسیاری از شهرستان های کشور اصلاً کارشناس ندارند و بعضاً رئیس اداره با یک نفرمحیط‌بان تمام امورات از جمله کل استعلام‌ها و مدیریت حیات وحش را دنبال می‌کنند، تصریح کرد: در چنین شرایطی انجام کارهای تخصصی مثل زنده‌گیری و بیهوشی، تکثیر و جابه جایی حیات وحش بسیار سخت می‌شود در حالی که انتظار مردم و دوستداران محیط زیست از سازمان بسیار بیشتر از ظرفیت کارشناسی و اعتبارات و امکانات در اختیار است. گذشته از مسئله تکمیل چارت کارشناسی که سال‌های سال پیگیری شده و نتیجه چندان مثبتی نداشته، وظیفه آموزش کارشناسان موجود با سازمان حفاظت محیط زیست بوده است.

وی افزود: من به طور خاص در مورد بیماری‌های حیات وحش و آشنایی با سلاح بی‌هوشی و نحوه عملکرد آن، سوابق موجود در سازمان را مرور کردم و دریافتم که از سال 1383 تا 1400 جمعاً 44 دوره آموزشی با موضوع پیشگیری از بیماری‌های شایع در حیات وحش برگزار شده که در اغلب آن‌ها اشاره‌ای به مباحث زنده‌گیری حیات وحش و مقیدسازی آن‌ها شده است. از مجموع این 44 دوره، 12 دوره آموزشی اختصاصی با موضوع سلاح بیهوشی، نحوه عملکرد آن و زنده‌گیری حیات وحش از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شده که در تمام آن‌ها نمایندگانی از استان‌های مختلف حضور داشته‌اند و در این دوره‌ها مباحث هم به صورت تئوری و هم به صورت عملی ارائه شده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به حضور مدرسان داخلی و بین‌المللی در این دوره‌ها، گفت: 5 دوره تخصصی هم ویژه دامپزشکان سازمان برگزار و آموزش‌های لازم ارائه شده است.

اکبری گفت: کسانی که قبل از بنده و تاکنون در حوزه معاونت طبیعی سازمان، مدیریت کرده‌اند در حد بضاعت، توجه خوبی به این موضوع داشته‌اند اما همان‌طور که عرض کردم گیر کار در کمبود پرسنل کارشناسی در استان‌ها به ویژه کارشناسان مرتبط است چرا که برخی دامپزشکان آموزش دیده به دلایلی از جمله حقوق و دستمزد ناچیز از سازمان رفتند و برخی کارشناسان آموزش‌دیده به دلیل کمبود نیروی کارشناسی به کارهای دیگر حتی در حوزه محیط انسانی یا مسئولیت مدیریت شهرستان‌ها و غیره مشغول شدند و امکان استفاده از مهارت آن‌ها در این موضوع تخصصی فراهم نیست.

وی در عین حال تصریح کرد: با این وجود، هم آموزش پرسنل و هم افزایش تجهیزات و امکانات برای زنده‌گیری و بیهوشی و انتقال حیات وحش در دستور کار است. از اعتبارات اخیر، مبلغی برای تکمیل تجهیزات مرتبط با زنده‌گیری، مقیدسازی و قرنطینه‌ها برای برخی از استان‌ها اختصاص یافت و به‌زودی دوره آموزشی در این زمینه برای کارشناسان استان‌ها برگزار خواهد شد اما تا زمانی که ما مشکل کمبود نیروی انسانی را برطرف نکنیم نتیجه چندانی به دست نخواهیم آورد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان بر اهمیت مدیریت صحنه در زمان‌های مواجهه با چالش زنده‌گیری حیات وحش تأکید و خاطرنشان کرد: برای این کار، بخشنامه‌ای با امضای مدیریت سازمان به استان‌ها ابلاغ شده و در آن تاکیداتی در خصوص پیشگیری از ازدحام و نحوه همکاری دستگاه‌های مختلف، اطلاع‌رسانی شفاف و درست و تقویت فرهنگ‌سازی و آموزش در خصوص نحوه برخورد با حیات وحش در مواقعی که وارد مکان های مسکونی می‌شوند، صورت گرفته است.