ایسنا/خراسان جنوبی معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: خاک ذخیره اصلی کربن کره زمین است و فعالیت‌های کشاورزی عمده که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و به راه انداختن یا تشدید تخریب خاک نقش دارند، عبارتند از جنگل‌زدایی، سوزاندن زیست‌توده (بیوماس)، کشت، استفاده از کودهای آلی، هستند.
فاطمه دعاگویان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: هر ساله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در روز ۵ دسامبر ( ۱۴آذر) بزرگداشت روز جهانی خاک را برگزار می‌کند؛ شعار سال جاری میلادی ۲۰۲۱ با تاکید بر جلوگیری از شوری و افزایش بهره وری خاک (Halt soil salinization, boost soil productivity) است.
وی با بیان اینکه خاک یکی از پیچیده‌ترین اکوسیستم‌های موجود در طبیعت و یکی از متنوع‌ترین سکونت‌گاه‌های روی کره زمین است، افزود: خاک در بر گیرنده ترکیبی از ارگانیسم‌های مختلفی است که با یکدیگر تعامل داشته و در چرخه‌های جهانی که ضامن تداوم حیات روی کره زمین هستند، نقش‌آفرینی می‌کنند. خاک قشر نازک و در عین حال حیاتی است که محلی برای تنوع عظیمی از گونه‌ها است که همه خدمات ارزشمند و زندگی‌بخش را برای جامعه به ارمغان می‌آورد؛ اما خاک به همان اندازه که فراوان است به همان اندازه ضعیف و شکننده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: ما در اوایل قرن ۲۲ هستیم ، اینک روشن شده است که بقا همیشگی تمدن ما بیشتر به رابطه ما با زمین و خاک، بستگی دارد؛ همین که به طرف هزاره آینده حرکت می‌کنیم، با مشکلات بزرگی مواجه می‌شویم که سابقه نداشتند. نظیر چگونگی تغذیه جمعیت فزاینده جهان، چگونگی حفاظت از اتمسفر زمین. اینها مسائل محض زیست محیطی نیستند، بلکه تبعاتی هستند که در ارتباط با موجودیت انسان و زمین می‌باشند
دعاگویان ادامه داد: افزایش جمعیت انسان موجب افزایش تقاضا برای غذا، فیبر و سوخت و … به نوبه خود موجب فشارهای نامطلوبی بر خاک‌های جهان می‌شود؛ صنعتی شدن نیز باعث شده که رابطه بین ما و زمین به طرز غیر اصولی و غیر طبیعی در آید. تا آنجا که امروزه تا ۳۳ درصد از زمین به طور متوسط تا زیاد به دلیل فرسایش، شوری‌زایی، متراکم شدن، اسیدی شدن و مواد شیمیایی و سایر آلودگی‌های خاک تخریب یافته است.
بی رحمی با خاک
وی افزود: در سال‌های اخیر، افزایش زیادی در وسعت بیابانها مشاهده شده است؛ سالانه وسعت زیادی از اراضی به زیر نقطه صفر از نظر محصول دهی اقتصادی می‌رسد. چنین کاهش قابل ملاحظه‌ای در کیفیت خاک به علت کشت زیاد، تخریب جنگل‌ها، چرای بیش از حد و آبیاری غیر علمی است.
وی تصریح کرد: تمامی این فاکتورها منجر به کاهش مواد آلی و مستعد شدن خاک برای فرسایش می‌شوند؛ فرسایش خاک، به عنوان نقطه انتهایی افت کیفیت خاک می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد، فرسایش، به عنوان یکی از انواع تخریب خاک، بزرگترین تهدید موجود برای خاک در بسیاری از نقاط جهان است؛ فرسایش، با حذف حاصل‌خیزترین لایه خاک، موجب کاهش تنوع زیستی می‌شود.
دعاگویان ادامه داد: شوری خاک نیز بدلیل اثرات نامطلوب بر تولیدات کشاورزی و توسعه پایدار یک مساله مهم جهانی است؛ شوری خاک حاصل عوامل طبیعی و عملکردهای انسان بوده و در تمام مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف روی می دهدو انسجام و ظرفیت خودتنظیمی خاک را از بین می‌برد و باعث خارج شدن این منبع پایه از دسترس انسان می‌شود؛ شوری خاک سابقه تاریخی دارد و باعث زوال بسیاری از تمدن‌های بزرگ شده است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به تمدن منطقه بین النهرین(عراق کنونی) اشاره کرد.
وی افزود: شوری خاک یک فرایند پویا و در حال گسترش است و هیچ قاره‌ای از آن مصون نیست و بالغ بر ۱۰۰ کشور در جهان با آن درگیر هستند؛ قسمت اعظم کشور ما نیز دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک بوده و حدود زیادی از سطح آنرا رسوبات ( نمک و گچ ) پوشانده است؛ به همین دلیل وسعت زمین‌های شور با درجات شوری متفاوت در ایران قابل توجه است.
وی بیان کرد: از مهم‌ترین اثرات محیط زیستی شوری خاک می‌توان به تخریب اکوسیستم، رشد و پوشش کم گیاهی و افزایش تخریب خاک(فرسایش) ،گرد و غبار با سطح بالای نمک و مشکلات متعدد محیط زیستی ، تخریب بافت خاک و کاهش ظرفیت نگهداری آب بوسیله خاک و ورود شوری به آبهای زیرزمینی و آلودگی آن اشاره کرد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی تصریح کرد: از دست دادن تنوع زیستی و اختلال در خدمات اکوسیستم، کاهش میزان تولیدات کشاورزی، بیابانی و رها شدن زمین های کشاورزی مرغوب قبلی و افزایش خطر فرسایش خاک بدلیل از بین رفتن پوشش گیاهی، آلودگی آب شرب، کاهش فعالیت های بیولوژیکی در خاک و تضعیف ساختار طبیعی خاک و سست شدن زیرساخت هایی مثل جاده ها و پی ساختمان ها از جمله مخاطرات شوری خاک است.
وی بیان کرد: کاهش تولید بخاطر شوری خاک، پایین آمدن درآمد، رهاکردن زمین توسط کشاورزان و مهاجرت به شهر و بالارفتن نرخ بیکاری، هزینه‌های زیاد اصلاح خاک، کاهش کیفیت خاک از جمله اثرات منفی اجتماعی و اقتصادی شوری خاک است.
تفاوت بین اولویت‌های کشاورزی و واقعیت‌های زیست محیطی واقع گرایانه نیست
دعاگویان ادامه داد: بسیاری از تبعات زیست محیطی برای تمام زیستگاه‌های زمین مشترک هستند؛ لذا عملکرد و اقدام هماهنگ را می‌طلبد؛ برای رسیدن به این نتیجه کشورهای صنعتی الزامات اخلاقی و معنوی مشخصی در قبال کشورهای در حال توسعه دارند؛ پیشرفت به سوی پایداری نیازمند شرکت موثر تمامی گروه‌های جامعه است. بنابراین فرق گذاشتن بین اولویت‌های کشاورزی و واقعیت‌های زیست محیطی واقع گرایانه نیست.
دعاگویان با بیان اینکه در آینده یک همکاری و مشارکت همه جانبه برای تمام تبعات زیست محیطی در ارتباط با مدیریت خاک و زمین مورد نیاز خواهد بود، افزود: کیفیت و سلامت خاک تا حد زیادی تعیین کننده (میزان) تولیدات و پایداری بخش کشاورزی همچنین کیفیت محیط زیست بوده و به میانجی این دو متغیر تأثیر به‌سزایی بر سلامت کره زمین، حیوان و انسان دارد؛ از این رو سلامت خاک‌ها در بحث‌های ملی و جهانی نیز مورد توجه قرار گرفته و از همه مهم‌تر موضوع گنجاندن آن در اهداف توسعه پایدار است.
وی بیان کرد: در این راستا کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی(UNCCD) در کشور های دارای خشکسالی‌های شدید و یا بیابان زایی مستقیم‌ترین اقدامات حفاظتی و مدیریتی خاک را با هدف جلوگیری و کاهش تخریب زمین، احیای اراضی تخریب شده جزیی و اراضی بیابانی شده را بر عهده دارد.
دعاگویان ادامه داد: همچنین در کنوانسیون تنوع زیستی نیز دولـت‌ها مسئولیت حفظ تنوع زیستـی خود و استفاده پایدار از منابـع زیستـی (که در آن خاک جزء اصلی محسوب می‌شود) را بر عهده دارند هستند و کنوانسیون تنوع زیستی به کاهش چشم گیر تنوع زیستی بر اثر فعالیت‌های انسانی تاکید داشته که یکی از نتایج ناشی از این فعالیت‌ها تخریب خـاک است و به منظور حفظ تنوع زیستی سرمایـه‌گذاری‌های زیادی مورد نیاز است و حاصل این سرمایه گذاری‌ها، کسب منافع گسترده زیست محیطـی، اقتصادی و اجتماعـی خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: در کنوانسیون تغییرات اقلیمی نیز دو عامل اصلی گازهای گلخانه‌ای، تغییر در پوشش خاک و تغییر در کاربری اراضی مورد توجه بوده است؛ خاک ذخیره اصلی کربن کره زمین است و فعالیت‌های کشاورزی عمده که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و به راه انداختن یا تشدید تخریب خاک نقش دارند، عبارتند از جنگل‌زدایی، سوزاندن زیست‌توده (بیوماس)، کشت، استفاده از کودهای آلی، کاربرد کودهای نیتروژن‌دار و چرای دام. پاک تراشی شدید پوشش گیاهی که عامل اصلی تخریب خاک است، یکی از موضوعات اصلی این کنوانسیون هستند.
ذخیره اصلی کربن کره زمین را دریابید
خاک نیازمند ارزیابی اقتصادی و تمهیدات سازمانی است
وی ادامه داد: ایران نیز همگام با جامعه جهانی موضوع حفاظت از خاک را در برنامه قرار داده از جمله اقدامات موثر صورت گرفته بیابان زدایی در مناطق خشک و کویری کشو ر و از جمله استان خراسان جنوبی نظیر اجرای طرح های موفق پروژه بین المللی ترسیب کربن را می‌توان نام برد.
دعاگویان بیان کرد: همچنین تغییر رویکرد کشور در بخش کشاورزی و حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک است که باعث تثبیت بافت خاک، حفظ چرخه آب، چرخه کربن، چرخه مواد غذایی و آلودگی کمتر زمین است.
وی افزود: اگرچه در گذشته شاید موضوع الودگی و تخریب خاک به صورت قانون مند مورد توجه قرار نگرفته بود، اما با تصویب قانون حفاظت از خاک در سال ۹۸ کلیه ابعاد الودگی فیزیکی، شیمیایی و زیستی و تخریب خاک لحاظ شده که امید است با نظارت‌های دقیق و همه جانبه و اجرای قانون گام‌های موثری در حفظ و پایداری منابع سرزمین برداشته شود.
دعاگویان یادآور شد: لازم است موضوع نظارت بر خاک و تقویت بیشتر آن بویژه در مناطق خشک بویژه استان ما مورد توجه قرار گیرد؛ پیام اساسی این است که خاک یک متاع عمومی است و نیازمند ارزیابی اقتصادی و تمهیدات سازمانی مرتبط با حفاظت آن برای رفاه عمومی جامعه است و بسیاری از موفقیت‌های توسعه را می‌توان از مدیریت پایدار زمین به دست آورد.
آخرین دیدگاه‌ها