ایسنا/همدان رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر با اشاره به آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند مصوب سال ۸۸، گفت: متأسفانه با گذشت بیش از ۹ سال، هنوز هم در شهرستان ملایر جمع‌آوری زباله‌ها به‌صورت تفکیک شده از مبداء اجرایی نشده است.
عباس نجاری در گفتگو با ایسنا، اظهارمی‌کند: مطابق این آیین‌نامه، جمع‌آوری زباله‌ها به‌صورت تفکیک شده از مبداء، از سال ۹۰ در دستور کار تمامی کلان شهرها قرار گرفت و طبق آن دیگر استان‌ها و شهرستان‌هایی که شهرداری دارند، موظف شدند از سال ۹۱ این قانون را اجرا کنند اما متأسفانه با گذشت بیش از ۹ سال، هنوز هم در شهرستان ملایر جمع‌آوری زباله‌ها به‌صورت تفکیک شده از مبداء اجرایی نشده است.
وی از عقد یک قرارداد در سال ۹۸ بین شهرداری ملایر و بخش خصوصی خبر داده و می‌گوید: طبق این قرارداد، چند راهکار از جمله ایجاد کیوسک‌هایی در سطح شهر برای تفکیک زباله از مبداء در دستور کار قرار گرفت. اما مهم‌ترین مسئله در این بخش، فرهنگ‌سازی به ویژه آموزش زنان خانه‌دار برای جداسازی زباله‌های خشک و تر است که می‌تواند به تأمین بخشی از هزینه‌های مدیریت پسماند یک شهر کمک کند.
به گفته نجاری جمله ” زباله، طلای کثیف است” اشتباه است و ما نمی‌توانیم با دید طلا به زباله نگاه کنیم. در هر جای دنیا برای مدیریت پسماند باید هزینه کرد و تصور درآمدزایی از زباله، تصوری اشتباه است یعنی قرار نیست از زباله سودی حاصل شود بلکه قرار است با تفکیک و بازیافت زباله، بخشی از هزینه‌های مدیریت پسماند از خود زباله تأمین شود.
طرح تجمیع زباله‌های جنوب استان در مرحله واگذاری زمین متوقف شده است
او به راه‌اندازی سایت دفع زباله در دو بخش شمالی و جنوبی استان همدان اشاره و مطرح می‌کند: طبق سند راهبردی سه ساله، در سال ۹۸ قرار شد سایت مدیریت دفع زباله در دو ناحیه شمالی و جنوبی استان راه‌اندازی شود تا زباله‌ها پس از جمع‌آوری با کمک بخش خصوصی و یک سرمایه‌گذار، مراحل تفکیک، بازیافت و دفن را طی کنند.
نجاری با بیان اینکه متولی سایت جنوب استان، شهرداری ملایر بود و قرار شد زمینی از اراضی ملی، محل مدیریت پسماند شهرهای ملایر، نهاوند و تویسرکان باشد،ادامه می‌دهد: مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی این زمین که شرایط مناسبی داشت، انجام شد و در نهایت این مطالعات در سال ۹۹ به تصویب رسید ولی متأسفانه در حال حاضر در مرحله واگذاری زمین از سوی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری به شهرداری ملایر متوقف شده است. به گفته شهرداری زمین معارض دارد اما اداره منابع طبیعی معتقد است زمین تعارضی ندارد.
او به ضرورت حل و فصل کردن مسئله تعارض توسط این دو ارگان و به نتیجه رساندن این پروژه تا پایان سال‌جاری اشاره و اظهار می‌کند: تمرکز زباله‌ها در یک مکان، صرفه اقتصادی بازیافت پسماندها را به دنبال دارد پس با راه‌اندازی این سایت، بسیاری از مشکلات مدیریت پسماند در سه شهر ملایر، تویسرکان و نهاوند حل خواهد شد.
تفکیک زباله توسط ضایعاتی‌ها، قانونی نیست
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر در بخش دیگری با اشاره به ضرورت تفکیک زباله، می‌گوید: تفکیک زباله توسط ضایعاتی‌ها، قانونی نیست چون تمامی افراد مرتبط با تفکیک زباله باید پس از گذراندن آموزش‌های لازم، به‌دلیل احتمال انتقال بسیاری از بیماری‌ها از طریق زباله، واکسینه شوند و نظارت مستمر بر کار آنان توسط شبکه بهداشت صورت گیرد.
به گفته نجاری در صورت راه‌اندازی سایت زباله جنوب استان، نمی‌توان به زباله‌گردها اجازه تفکیک زباله‌ها را داد چون با این‌کار آنها به‌صورت غیر قانونی تمامی اجزاء با ارزش زباله را جمع‌آوری کرده و زباله‌ای که در سایت جنوب استان تخلیه می‌شود، برای سرمایه‌گذار طرح، صرفه اقتصادی نخواهد داشت پس اگر قرار باشد این زباله‌گردها به کار خود ادامه دهند باید ساماندهی شوند.
آموزش، تشویق و تنبیه سه راه مؤثر در تفکیک زباله از مبداء
او آموزش و فرهنگ‌سازی در سطح خانواده‌ها را یکی از مهم‌ترین ارکان تفکیک زباله از مبداء می‌داند و بیان می‌کند: خانواده‌ها باید با مزایای تفکیک زباله، عوارض عدم تفکیک، هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیمی که از طریق تفکیک زباله می‌تواند به جامعه بازگردد و اثرات سوء زباله‌ها بر آب‌های زیرزمینی و سطحی آشنا شوند که نیازمند آموزشی جامع است.
به اعتقاد نجاری در کنار این آموزش، تشویق و تنبیه نیز می‌تواند اثرگذار باشد چنان که در بسیاری از کشورهای پیشرو در بحث مدیریت پسماند، در صورت عدم جداسازی زباله‌های ویژه و عادی، جریمه‌های سنگین اعمال می‌شود، در کشور ما نیز با اعمال جریمه‌های سنگین و یا در نظر گرفتن مشوق برای افراد، می‌توان تفکیک زباله را مانند بستن کمربند ایمنی به یک فرهنگ تبدیل کرد.
این مقام مسئول یادآور می‌شود: طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، محیط زیست متعلق به این دولت و آن دولت نیست بلکه متعلق به یک ملت است آن هم در طول نسل‌ها. پس محیط زیست میراث گذشتگان ما نیست بلکه امانتی است که از نسل‌های آینده نزد ما به ودیعه گذاشته شده و ما نیز موظفیم از این موهبت الهی امانت‌داری کرده و آن را کارآمد و سالم به دست نسل‌های آینده برسانیم.
جمع‌آوری ۱۲۸ تن زباله از سطح شهر به‌صورت روزانه
در ادامه معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری ملایر به ۱۷۰ هزار نفر جمعیت این شهر بر اساس سرشماری عمومی سال ۹۵ اشاره و اظهار می‌کند: سرانه تولید زباله به ازای هر نفر در شهر ملایر ۷۳۰ گرم است البته در فصل تابستان به‌دلیل مصرف میوه‌های آبدار یا در اسفند ماه به‌دلیل خانه‌تکانی، میزان زباله تولیدی افزایش می‌یابد و در فصول سرد سال میزان زباله تولیدی کمتر می‌شود.
مجتبی داوری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه به‌صورت روزانه ۱۲۸ تن زباله از سطح شهر جمع‌آوری می‌شود، می‌گوید: تنها محل دفن زباله‌ها در شهر ملایر، محلی در ۱۳ کیلومتری جاده ملایر-همدان است که دفن نهایی زباله‌ها در این مکان انجام می‌شود.
طرحی که کرونا آن را نیمه‌کاره گذاشت
او در پاسخ به سوأل ایسنا مبنی بر وضعیت تفکیک زباله از مبداء در شهر ملایر، مطرح می‌کند: طبق قانون مدیریت پسماند، خدمات شهری باید زباله را تفکیک شده از مردم تحویل بگیرد. در راستای آموزش تفکیک زباله از مبداء توسط مردم، قراردادی با یک پیمانکار در سال ۹۷ منعقد شد که کار خود را با راه‌اندازی غرفه‌های تفکیک زباله شروع کرد و مردم نیز همکاری خوبی با این پروژه داشتند اما متأسفانه شیوع بیماری کرونا، به این طرح صدمه زد و آن را به حالت نیمه‌تعطیل درآورد.
به گفته داوری یکی از دلایل تعطیلی این طرح در دوران شیوع بیماری کرونا مشکلات ناشی از آموزش طرح تفکیک زباله به مردم درب منازل است که هم برای مردم و هم برای آموزشگر، خطرآفرین خواهد بود. بنابراین این طرح در شهر ملایر مانند بسیاری از شهرها از جمله همدان، به حالت نیمه تعطیل درآمده و به محض واکسیناسیون عمومی و بازگشت به شرایط عادی، به‌طور قطع طرح آموزش تفکیک زباله از مبداء کار خود را از سر می‌گیرد.
او یادآور می‌شود: در حال حاضر نیز بخشی از زباله‌ها توسط ضایعاتی‌ها تفکیک شده و به چرخه تولید باز می‌گردد و مردم نیز با آنان در ارتباط هستند.
اجرای طرح تجمیع محل دفن زباله‌های جنوب استان در مرحله کارهای مطالعاتی است
معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری ملایر از اجرای طرح تجمیع محل‌های دفن زباله‌های استان همدان خبر می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: بر اساس این طرح که کارهای مطالعاتی آن در حال انجام است، به جای محل دفن زباله در هر شهر و روستا، استان همدان به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده و مدیریت پسماند بخش شمالی با شهر همدان و بخش جنوبی شامل ۱۳ شهر و ۴۷۸ روستا با ملایر است یعنی در محل‌های دفن احداث شده توسط شهرداری‌ها، تمامی اقدامات مدیریت پسماند شامل تفکیک از مبداء، تفکیک در مقصد و تولید انرژی از زباله انجام خواهد شد.
اهمیت مدیریت مواد زائد
عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه ملایر به طرح سوألات ساده‌ای می‌پردازد که با پاسخ به آنها به‌راحتی می‌توان اهمیت محیط زیست و حفظ آن در جامعه را درک کرد.
دکتر ثمر مرتضوی به خبرنگار ایسنا می‌گوید: چند نفر از شما در زندگی روزانه ظروف چند بار مصرف را جایگزین استفاده از ظروف یکبار مصرف کرده‌اید؟ چند نفر از شما از محصولات بازیافت شده استفاده می‌کنید و خرید یا استفاده آنها را نسبت به سایر محصولات ترجیح (محصولات تولید شده از مواد خام اولیه) می‌دهید؟ چند نفر از شما مواد غذایی که با خود به محیط کار می‌برید در ظروف چند بار مصرف با خود حمل می‌کنید؟ چند نفر از شما برنامه‌های مدیریت پسماند از جمله کاهش تولید زباله و تفکیک از مبداء را در محیط خانه و کار اجرا می‌کنید و به فرزندان و دانش‌آموزان خود نیز آموزش می‌دهید؟
به گفته مرتضوی اهمیت مدیریت مواد زائد از گذشته تا به حال را می‌توان در تعویض نان با نمک، استفاده از پوست میوه‌ها برای رنگ کردن الیاف، بند زدن چینی‌های شکسته و یا استفاده از زایدات گیاهی به‌عنوان کود و برج‌های کبوترخانه به‌راحتی درک کرد.
او با اشاره به عملکرد اقتصادی کبوترخانه‌ها در گذشته، مطرح می‌کند: این مکان‌ها زمانی کارخانه ساخت مرغوب‌ترین کود جهان شناخته می‌شدند. معماری زیبای کبوترخانه‌های ایرانی همراه با عملکرد اقتصادی آن یعنی کارخانه ساخت مرغوب‌ترین کود شناخته شده در جهان بر کسی پوشیده نیست.
این مدرس دانشگاه وجود مواد زائد جامد و نحوه مدیریت صحیح آنها را یکی از دغدغه‌ها و مشکلات اساسی جامعه بشری به‌ویژه مدیران و برنامه‌ریزان شهری در محیط‌های شهری و روستایی، کشاورزی، صنعتی و مراکز مختلف اعم از فرهنگی، آموزشی و اداری می‌داند و ادامه می‌دهد: موضوعی که با افزایش رشد جمعیت بشری، توسعه اقتصادی و صنعتی، تغییر شیوه زندگی بشری روز به روز بر میزان و حجم آنها افزوده شده است.
مرتضوی می‌افزاید: بنابراین افزایش میزان تولید مواد زائد جامد و گوناگونی آنها، در کنار مسائل و مشکلات مرتبط با این مواد زائد از جمله آلودگی‌های محیط زیستی شامل آلودگی آب، خاک، هوا و بصری، کمبود زمین برای دفن آنها، خطر سلامتی و بهداشتی و هزینه بالای جمع‌آوری و دفن بهداشتی آنها (شیرابه)، نگرانی‌های فراوانی را در خصوص نحوه مدیریت صحیح مواد زائد جامد برای جامعه به ویژه مدیران شهری به وجود آورده است.
او با بیان اینکه مدیریت نامناسب این مواد زائد ضمن ایجاد تأثیرات نامطلوب بهداشتی و محیط زیستی، تأثیرات اقتصادی و اعتراضات مردمی فراوانی را به همراه دارد، می‌گوید: از همین‌رو جوامع مختلف و مسئولان مرتبط با امر تولید و مدیریت پسماندها، به‌ویژه شهرداری‌ها و مدیران شهری در سراسر دنیا از روشهای مختلفی برای کاهش اثرات محیط زیستی، بهداشتی و اجتماعی مواد زائد جامد مانند استفاده از مدفوع دام در کشاورزی به‌عنوان ابتدایی‌ترین روش مدیریت مواد زاید یا استفاده از زایدات غذایی در تولید انواع کود زیستی استفاده می‌کنند.
اهمیت مشارکت زنان برای حفظ و صیانت از محیط زیست
به گفته مرتضوی کاهش تولید پسماند، استفاد مجدد از مواد و بازیافت زباله، تولید کمپوست یا کود آلی، سوزاندن زباله‌ها با بازیابی و یا بدون بازیابی انرژی، رهاسازی در دریاها و اقیانوس‌ها و نیز دفن بهداشتی و غیر بهداشتی راه‌های مدیریت پسماند شهری است.
عضوی هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه ملایر به نقش مؤثر و مهم مشارکت مردمی در کاهش پسماند اشاره و اظهار می‌کند: به‌کارگیری روشهای اصلاح الگوی خرید یا اصلاح الگوی مصرف مانند کاهش مصرف و هرچیزی را به اندازه مصرف کردن، استفاده مجدد از محصولات، استفاده کمتر از وسایل یکبار مصرف (که می‌تواند نقش مهمی در کاهش تولید پسماند و هم سایر مراحل مدیریت پسماند داشته باشد) و آموزش فرهنگ مصرف به فرزندان، اقوام یا دوستان، بیشترین اثر بخشی را دارد.
مرتضوی معتقد است مدیریت پایدار شهری بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی قابل دستیابی نبوده و نمی‌توان اداره موفق آن را بدون جلب مشارکت نیمی از شهروندان، یعنی زنان برای حفظ سلامت و صیانت از محیط زیست متصور دانست.
این مدرس دانشگاه اضافه می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بهترین و با صرفه‌ترین روش جلوگیری از تخریب محیط زیست آگاهی‌رسانی عمومی و مشارکت افراد جامعه و به‌ویژه زنان به‌عنوان مدیر خانواده است. جایگاه تاریخی و خانوادگی و نیز تمایلات فطری زنان بیانگر نقش برجسته آنها در مسائل زیست محیطی و تعیین الگوی مناسب مصرف خانوار و کاهش زایدات است.
او به اهمیت فراوان نقش زنان در حفاظت از محیط زیست و ارتقاء سلامت شهروندان به‌دلیل نقش‌های خانوادگی، اجتماعی و نیز توانمندی تربیتی و آموزشی آنان اشاره و خاطرنشان می‌کند: لازم است برای شکوفایی چنین ظرفیت‌های بالقوه‌ای شرایط برای حضور مؤثر زنان در عرصه مدیریت شهری فراهم آید.
به گفته مرتضوی برای رسیدن به مدیریت مواد زاید جامد باید به سه گام شناخت پسماند و اجزای سازنده آن، آگاهی و شناخت سیستم‌های مدیریت مواد زاید و روشهای مختلف کاهش زباله و شناخت چرخه عمر محصول از تولید تا دفن نهایی و اقدام و اجرای عملیات بازیافت و کاهش زباله توجه و در این راستا حرکت کرد.
این مدرس دانشگاه به تعریفی از پسماند می‌پردازد و می‌گوید: به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) پسماند گفته می‌شود که به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می‌شود.
پسماند و انواع آن
او با اشاره به اینکه پسماندها براساس منبع تولید به پنج گروه پسماند عادی، پزشکی، ویژه، کشاورزی و پسماند صنعتی تقسیم می‌شوند، ادامه می‌دهد: پسماندهای حاصل از فعالیت‌های روزمره انسان از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ساختمانی (زباله عادی یا شبه خانگی مانند کاغذ ، دستمال، باقیمانده غذاها، قوطی های میوه و پلاستیک است.) پسماند عادی هستند و کلیه مواد زائد جامد و نیمه جامد تولید شده در تمامی بخش‌ها و واحدهای درمانی و غیر درمانی یک بیمارستان، که به سه دسته شبه خانگی، عفونی و خطرناک و نیز نوک تیز و برنده تقسیم می‌شوند، پسماند پزشکی یا بیمارستانی هستند.
به گفته مرتضوی پسماند ویژه مواد زائدی است که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از جمله سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد.
عضوی هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه ملایر در ادامه مطرح می‌کند: پسماندهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی مانند فضولات، لاشه حیوانات، محصولات کشاورزی فاسد شده و یا غیــرقابل مصرف پسماند کشاورزی هستند و پسماند صنعتی نیز شامل کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی، معدنی، پالایشگاهی مانند براده‌ها، سرریزها و لجن‌های صنعتی است.
مرتضوی به‌ضرورت توجه به میزان رطوبت پسماندها در زمینه مدیریت پسماند اشاره و تصریح می‌کند: پسماندهای خشک به پسماندهایی گفته می‌شود که در آن رطوبت وجود ندارد و بسیاری از آنها قابل بازیافت هستند و می‌توانند تبدیل به محصولات جدید شوند مانند کاغذ و مقوا، پلاستیک، شیشه، فلز، منسوجات و چرم، ضایعات ساختمانی، ضایعات چوبی و معمولا تجزیه آنها در طبیعت به زمان زیادی نیاز دارد.
او ادامه می‌دهد: پسماند تر که به آن پسماند آلی، ارگانیک یا فساد پذیر نیز می‌گویند، شامل پسماندهای مواد غذایی مثل پس مانده‌های غذا، پوست میوه و سبزیجات، روغنهای خوراکی سوخته و فاسد شده، تفاله چای و همچنین پسماندهای باغبانی و فضای سبز است که معمولا در زمان کوتاهی در طبیعت تجزیه شده و به چرخه زیست محیطی بر می‌گردند.
این مدرس دانشگاه معتقد است کاهش زباله تولیدی که سبب کاهش آلودگی آب، خاک، هوا و کاهش شیرابه می‌شود، کاهش هزینه‌های دفع و جمع‌آوری مواد و حفظ منابع طبیعی و ذخیر ه آنها برای نسل آینده از روش هایی برای رسیدن به گام دوم مدیریت پسماند جامد یعنی آگاهی و شناخت سیستم های مدیریت مواد زاید و روشهای مختلف کاهش زباله و شناخت چرخه عمر محصول از تولید تا دفن نهایی است.
مرتضوی در ادامه به تعریفی از بازیافت می‌پردازد و می‌گوید: بازیافت فرایندی است که طی آن مواد جمع‌آوری شده به منزله مواد خام برای تولید محصولات جدید به‌کار می‌رود و شامل چهار مرحله جمع‌آوری مواد قابل بازیافت، جداسازی آنها، فرایندهای تبدیل این مواد به محصولات جدید و خرید و فروش محصولاتی که از کالاهای بازیافتی ساخته شده‌اند، می‌شود.
او خاطرنشان می‌کند: فرایند بازیافت علاوه بر منافع اقتصادی متعدد، سبب حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده، کاهش هزینه جمع‌آوری، حمل و نقل و دفن مواد، کاهش وابستگی اقتصادی به کشورهای خارجی و افزایش تولید ملی از طریق کاهش نیاز به ورود مواد خام از خارج کشور می‌شود.
به گفته عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه ملایر کاهش جریان زباله به مراکز دفن که از مزایای بازیافت است منجر به طولانی شدن عمر مراکز دفن زباله می‌شود.
مرتضوی به نکاتی در مورد منافع بازیافت مواد از نظر کاهش انرژی و آلودگی‌های محیط زیستی می‌پردازد و می‌گوید: بازیافت بطری پلاستیکی یک لیتری آب معدنی مساوی با ذخیره ۷۰۰۰ وات ساعت انرژی برق است. بازیافت یک تُن قوطی آلومینیومی سبب ذخیره ۲۶ بشکه نفت خام می‌شود. بازیافت یک تُن کاغذ سبب صرفه‌جویی حدود ۶۸۲.۵ گالن نفت، ۲۶۵۰۰ لیتر آب و ۱۷ درخت می‌شود. بازیافت آلومینیوم ۹۵ درصد کاهش آلودگی هوا، ۹۰درصد مصرف انرژی و ۹۷ درصد آلودگی آب را نسبت به تولید آلومینیوم از مواد خام اولیه را در پی دارد.
او با تأکید بر ذخیره ۹ گالن نفت خام به ازای هر تُن شیشه بازیافتی، بیان می‌کند: تولید کاغذ از مواد بازیافتی کاهش ۲۳ تا ۷۴ درصدی مصرف انرژی ، کاهش ۷۴ درصدی آلودگی هوا، کاهش ۳۵ درصد آلودگی آب و کاهش ۵۸ درصدی میزان آب مصرفی را نسبت به تولید کاغذ از مواد خام اولیه در پی دارد. همچنین بازیافت یک بطری شیشه‌ای، الکتریسیته لازم برای روشن کردن یک لامپ ۱۰۰ واتی را به مدت ۴ ساعت ذخیره می‌کند.
به گفته این مدرس دانشگاه و طبق مطالعات Environmental Protection Agency (EPA) تولید کاغذ از مواد بازیافتی موجب کاهش ۳۵ درصدی آلودگی آب و ۷۵ درصدی آلودگی هوا می‌شود.
مرتضوی معتقد است به عنوان یک شهروند یا یک مصرف کننده ، نحوه استفاده و بازیافت محصولات مختلف هر چند کوچک، تلاشی مهم و غیر قابل انکار در حل و فصل مشکلات محیط زیستی جامعه مانند کاهش آلودگی‌ها، حفظ محیط زیست و یا حل مشکلات مدیریت پسماند است.
آخرین دیدگاه‌ها