این روز‌ها رودخانه اترک به دلیل خشکسالی و سرازیر شدن فاضلاب‌های صنعتی، خانگی و سموم کشاورزی به داخل آن نفسش به شماره افتاده است.
به گزراش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، رودخانه اترک با ۵۳۵ کیلومتر مسافت، پنجمین رودخانه بلند کشور محسوب می‌شود که سر راه سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان قرار دارد.
بررسی ها نشان می‌دهد که عدم تحقق حق آبه مصوب برای این منبع بزرگ آب سطحی از سوی شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌های خراسان رضوی، شمالی و گلستان و برداشت بی رویه از آب این رودخانه برای مصارف کشاورزی نه تنها اندک امید برای احیاء را به یاس مبدل کرد که زیست آبزیان موجود در این منبع آب سطحی را در جلوی دیدگان مسئولان وقت در معرض خطرنابودی شدید قرار دارد.
شاهد عینی تهدید جدی در معرض نابودی قرار گرفتن زندگی آبزیان در رودخانه اترک را می‌توان به تلف شدن ده‌ها قطعه ماهی در محدوده روستای اخلی دنگل شهرستان بجنورد بیان کرد که ماه گذشته رخ داد و با وجود اطلاع رسانی رسانه ها، تاکنون هیچ اقدام عملی برای جلوگیری از تکرار این حادثه انجام نشده است.
براساس آمار حدود ۴۰ درصد از مسیر اصلی رودخانه اترک در حوزه استحفاظی خراسان شمالی قرار دارد که حق آبه آن طبق گزارش رسمی حدود ۱۱ میلیون مترمکعب در سال است که بنا به اظهار یکی از مسئولان شرکت آب منطقه‌ای این استان بسته به میزان بارندگی سالانه این حقابه از سوی این شرکت لحاظ می‌شود که به نظر می‌رسد تعلل استان‌های دیگر در ارائه حقابه این رودخانه به دلیل خشکسالی شدید موجب شد تا در صورت واگذاری تمام حقابه از سوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی نمی‌تواند تاثیر چندانی در احیاء و یا جلوگیری از مرگ تدریجی این رودخانه داشته باشد.
مرگ تدریجی اترک جلو چشم کارگروه احیاء
اگرچه در سال گذشته کارگروه احیاء رودخانه اترک با آب و تاب‌های زیادی در خراسان شمالی که حدود نیمی از مسافت این رودخانه در حوزه سرزمینی آن قرار دارد، تشکیل شد، اما نه تنها مصوبات این کارگروه که شامل تخصیص حقابه، برخورد با فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و آزاد سازی حریم این رودخانه از سوی دستگاه‌های مسئول اجرایی نشد که خود کارگروه نیز زودتر از این رودخانه به مرگ تدریجی دچار شد و پس از برگزاری ۲ نشست با کارگروه دیگری تحت عنوان سازگاری با کم آبی استان ادغام شد تا دیگر صدایی از آن برای احیاء این رودخانه شنیده نشود.
ریزگرد اولین آسیب مرگ رودخانه اترک
کارشناسان منابع آبی در استان خراسان شمالی می‌گویند رودخانه اترک محل تغذیه سه تالاب آلاگل، آماگل و آجی گل در استان گلستان در نزدیکی دریای خزر محسوب می‌شود که خشک شدن رودخانه اترک می‌تواند محل این تالاب‌ها را به کانون آلودگی زیست محیطی و ریزگرد‌ها مبدل کند که چندین استان دیگر کشور از جمله مازندران و سمنان نیز درگیر این ریزگرد‌ها خواهند شد.
کارشناسان بر این باورند که با خشک شدن بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد از تالاب میانکاله و خلیج گرگان در حوزه سرزمینی استان‌های مازندران و گلستان و تاخیر در احیاء این زیست کره مهم جهان در ایران با خشک شدن تالاب‌های سه قلوی آلاگل، آماگل و آجی گل شعاع کانونی ریزگرد‌ها در استان‌های شمالی افزایش خواهد یافت که می‌تواند حتی استان‌های خراسان شمالی و رضوی را نیز درگیر کند.
رهاسازی فاضلاب و عدم ارایه حق آبه مشکل اول و آخر
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی رهاسازی فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و ورود سموم کشاورزی را مهمترین مشکل رودخانه اترک اعلام کرد و اظهارداشت: باید برای جلوگیری از آلودگی رودخانه تمام عوامل آلودگی اعم از ورود سموم کشاورزی، فاضلاب خانگی و صنعتی جمع آوری و با عوامل آن نیز برخورد شود .
حسین هراتی عدم تخصیص حق آبه از سد‌ها را از دیگر مشکلات زیست محیطی رودخانه اترک اعلام کرد و افزود: در سال‌های خشکسالی شرکت‌های آب منطقه‌ای (خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان) نسبت به ارایه حق آبه رودخانه‌ها از جمله اترک تعلل می‌کنند و این رویه مشکلات را ۲ چندان می‌کند.
او گفت: در سال‌های خشکسالی و کم باران، حق آبه زیست محیطی روداترک داده نمی‌شود.
رئیس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم گفت: سهم رودخانه از حقابه ۱۰ درصد از میزان دبی آن است و با وجود این که دستورالعمل قانونی آن برای دستگاه‌های متولی وجود دارد تاکنون در عمل این دستورالعمل اجرایی نشد و آن‌ها زیر بار این برنامه حقابه نمی‌روند.
اسکندر گردمردی با بیان اینکه کم آبی و خشکسالی و اختصاص نیافتن حق آبه سبب شده تا اکنون رودخانه مجال حیات نداشته باشد اظهار داشت: اختصاص نیافتن حق آبه سبب بروز مشکلات برای زیست مندان می‌شود، اکنون رودخانه اترک در مناطقی همچون محدوده روستای اخلی دنگل، کاملا خشک شده است.
او گفت: رودخانه اترک به عنوان تنها منبع آب شیرین شمال شرق کشور در حالی در وضعیت بحرانی قرار دارد که تامین آب ۸۰۰ پارچه روستا و آبادی و چند شهر در مسیر از این رودخانه تامین می‌شود که هر گونه آسیب جدی به اترک زندگی این روستاییان و شهرنشینان حاشیه نیز تحت شعاع قرار می‌گیرد.
کاهش ۶۰ درصدی میزان آبدهی رودخانه‌ها
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی در باره آلودگی رود اترک گفت: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، آلوده کردن منابع آب ممنوع است البته نظارت و برخورد با تخلف‌ها توسط محیط زیست انجام می‌شود، اما این شرکت هم نظارت‌های خود را دارد.
وحید واسطه اظهار کرد: آلودگی‌های فاضلاب صنعتی و آلودگی شیمایی، دو پتانسیل برای منابع آبی در استان به شمار می‌رود ما تلاش داریم تا پیشگیری لازم در این باره انجام شود.
او عنوان کرد: پتانسیل آلودگی شیمیایی در دشت مانه و سملقان است و به واسطه وسعت کشاورزی این شهرستان و استفاده کشاورزان از سموم و کود‌های شیمیایی زمینه آلودگی منابع آب وجود دارد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی درباره تاثیر خشکسالی در رودخانه اترک اظهار کرد: با توجه به کاهش ۴۱ درصدی میزان بارندگی نسبت به سال گذشته بیشتر رودخانه‌های استان دچار کاهش آبدهی شده است به طوری که در بررسی‌های انجام شده میزان آورد رودخانه‌های منتهی به سد‌های استان حدود ۶۰ درصد کاهش داشته و آبدهی چشمه‌ها حدود ۴۰ درصد کمتر شده است.
او افزود: یکی از نگرانی و مشکلات این رودخانه رهاسازی فاضلاب انسانی و پساب شیمیایی کارخانه، برداشت بی رویه برای مصرف کشاورزی و کاهش آبدهی به علت خشکسالی است به لحاظ کمی کاهش آبدهی رودخانه باعث کاهش سهم حقابه بران و وقوع خشکسالی در حوزه کشاورزی، نارضایتی عمومی و افزایش تنش‌های اجتماعی و بعضا منجر به کاهش سطح مخازن سد‌های تامین کننده آب شرب استان خواهد شد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: کاهش میزان آبدهی رودخانه منجر به کاهش خودپالایی رود و افزایش غلظت موادآلاینده و ایجاد مخاطرات زیست محیطی و کاهش حق آبه زیست محیطی و جریان پایدار رودخانه خواهد شد.
او درباره حق آبه زیست محیطی رودخانه گفت: بر اساس مصوبات شورای عالی آب، حقابه زیست محیطی رودخانه اترک و در کل حوزه آبریز اترک و به صورت کلی در سه استانی که رودخانه از آن عبور می‌کند یعنی خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان مشخص شده است با این وجود با توجه به اهمیت تاثیر سد‌های ساخته شده بر پایین دست، حقابه زیست محیطی رودخانه‌های پایاب سد‌های استان به میزان حدود ۱۱ میلیون مترمکعب در سال تعیین شده که این شرکت بنا به شرایط بارندگی هر سال نسبت به رها سازی این حجم آب از سد‌ها اقدام می‌کند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی درباره عوامل آلایندگی رودخانه گفت: ورود زه آب‌های کشاورزی آغشته به انواع کود‌های شیمیایی، حیوانی، سموم و آفت کش‌ها یکی از عوامل آلایندگی است، رها سازی فاضلاب و انباشت کود‌های حیوانی پیرامون مراکز جمعیتی و حاشیه رودخانه، ورود پساب صنایع، کشتارگاه ها، آبزی پروری و دام و طیور و ورود پساب لاگن‌های دفع فاضلاب شهری و روستایی از دیگر منابع آلودگی این رودخانه است.
مرگ ماهیان
کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی هم رهاسازی فاضلاب انسانی و صنعتی را از دغدغه‌ها برای این منبع آبی مهم استان عنوان کرد و در این باره گفت: رهاسازی فاضلاب‌های صنعتی و خانگی به داخل رودخانه از یک سو و ورود سموم و کود‌های شیمیایی اراضی حاشیه به داخل رودخانه اترک و سایر رودخانه‌های استان سبب آلوده شدن آب و خاک و تخریب نیزارها و اولنگ زار‌ها و نابودی این اکوسیستم شد.
بهمن هوشمند اظهار کرد: در دهه‌های اخیر به دلیل بی توجهی مردم و مسئولان بخش زیادی از زیستگاه‌ها از جمله رودخانه‌ها و چشمه‌ها مورد تخریب قرار گرفت در صورت ادامه تخریب این زیستگاه ها، با توجه به ریزدانه بودن خاک سطحی و وجود املاح فراوان در این نوع خاک ها، این مناطق به منشا ریز گرد‌ها تبدیل خواهند شد و نتیجه آن افزایش ذرات معلق و آلودگی هوا در روستا‌ها و شهر‌های هم جوار خواهد بود و از طرفی تخریب این نیزارها، موجب به هم خوردن تعادل اکولوژیک در منطقه می‌شود.
او افزود: کاهش بارندگی، وقوع خشکسالی و رشد سدسازی در ۲ دهه اخیر در مناطق بالادست و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی و افت سفره‌های زیر زمینی و منابع آب زیر سطحی و در نتیجه کاهش شدید دبی چشمه سار‌های واقع در کرانه‌های رود اترک را به دنبال داشت و کاهش سیلاب‌ها و رواناب‌ها سبب تخریب تدریجی تالاب‌ها و نیزارها شده است.
هوشمند ایجاد زهکش‌های مصنوعی در زمین‌های اطراف رودخانه و خشک کردن این زمین‌ها و یا آتش زدن نیزارها با هدف توسعه زمین‌های کشاورزی را از دیگر عوامل تخریبی زیستگاه‌های طبیعی اعلام کرد.
او عنوان کرد: به طور کلی تخریب یک اکوسیستم طبیعی به منزله زخمی عمیق بر پیکره سرزمین است و نتیجه نهایی آن به هم خوردن تعادل طبیعی و کاهش تنوع زیستی و عدم بهره مندی نسل‌های آتی از این نعمات ارزشمند خدادادی است.
هوشمند گفت: انجام مطالعات علمی و دقیق و ارائه برنامه حفظ و حراست، احیا و بهره برداری صحیح از این پدیده‌های طبیعی یک ضرورت است و چنانچه این مهم انجام نشود در آینده‌ای نه چندان دور شاهد تخریب و انهدام کامل این زیستگاه‌ها خواهیم بود.
کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی اظهار داشت: در این راستا هماهنگی و همکاری ادارات و مراجع مرتبط از قبیل محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، آب منطقه ای، بخش صنعت، مراکز دانشگاهی و پژوهشی، شورا‌های اسلامی و تشکل‌های زیست محیطی و جوامع محلی الزامی است.
رودخانه اترک از دامنه‌های جنوبی ارتفاعات هزار مسجد در حدفاصل شهرستان‌های قوچان و چناران سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از محدوده شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی وبخش‌های میانی شهرستان‌های فاروج، شیروان، بجنورد و مانه و سملقان در خراسان شمالی به شرق استان گلستان وارد شده و در نهایت به تالاب‌های حاشیه دریای خزر (تالاب آلاگل) می‌ریزد.
براساس این حدود ۲۱۱ کیلومتر ازمسیر ۵۳۵ کیلومتری این رودخانه در استان خراسان شمالی واقع شده است.
آخرین دیدگاه‌ها