با وجود این که جنگل های زاگرس به لحاظ بوم شناختی و البته کمک به تکمیل زنجیره تنوع زیستی نقش ارزشمندی برای طبیعت ایران دارند، اما تخریب این پهنه های جنگلی و گسترده تر شدن بروز پدیده های شوم جنگل خواری، کوه خواری، تغییر غیرقانونی کاربری اراضی جنگلی و آتش زدن عمدی جنگل ها در این منطقه، کمتر از پهنه های جنگلی و کوهستان های شمال کشور مورد توجه رسانه ها و حتی متولیان حفظ منابع طبیعی کشور از جمله سازمان جنگل ها و سازمان محیط زیست قرار گرفته است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی، معمولا تا حرف از کوه خواری، جنگل خواری و تغییر کاربری اراضی جنگلی به میان می آید، افکار عمومی یاد صاحبان ویلایی هایی می افتند که در حاشیه تهران یا پهنه های جنگلی شمال کشور، تیغ را بر جان جنگل و کوهستان کشیده و برای خود در دل اراضی ملی، ملک هایی شخصی بنا کرده اند.
این در حالی است که در سال های اخیر، تقریبا به همان میزانی که کوه خواری، جنگل خواری و تغییر غیرقانونی کاربری اراضی جنگلی در پهنه های البرز و جنگل های هیرکانی رواج داشته، این پدیده شوم در جنگل های زاگرس نیز که ۴۰ درصد کل پهنه های جنگلی ایران را تشکیل می دهد، رایج بوده، اما کمتر مورد توجه رسانه ها و افکار عمومی قرار گرفته است.
این در حالی است که آخرین آمارهای رسمی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری درباره میزان تخریب پهنه های جنگلی غرب کشور حاکی از آن است که در ۵۰ سال گذشته ۳۰۰ هزار هکتار از جنگل های زاگرس از بین رفته است و البته کارشناسان محیط زیست، آمارهای واقعی را بسیار فراتر از این رقم می دانند.
نابودی جنگل های زاگرس نیز تقریبا مانند جنگل های شمال، ناشی از تغییر کاربری اراضی جنگلی به زمین های کشاورزی و بعضا مسکونی است و البته تخریب جنگل ها توسط قاچاقچیان چوب، چرای بی رویه دام ها و بروز آتش سوزی های پی در پی عمدی و غیرعمدی نیز به تخریب جنگل های زاگرس به ویژه در چند سال گذشته دامن زده است.
زاگرس بیشتر از هیرکانی تخریب می شود
در این میان بسیاری از کارشناسان، فقر و بیکاری مردم همجوار جنگل های زاگرس را عامل اصلی روی آوردن آنها به پدیده هایی مثل قطع درختان، قاچاق چوب و فروختن چوب بلوط های ارزشمند این خطه به صاحبان کوره های غیرقانونی تولید زغال یا تولیدکنندگان مصنوعات چوبی می دانند.
محمد درویش، رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو نیز ضمن تایید همین مساله به رکنا گفت: براساس گزارش هایی که یگان حفاظت سازمان جنگل ها منتشر می کند، اکنون بیشترین میزان تخلفات مربوط به تخریب جنگل ها، در غرب کشور و در جنگل های زاگرس انجام می شود و آمار تخریب جنگل ها در هیرکانی بخصوص در سال های اخیر از زاگرس کمتر بوده است.
وی با اشاره به حضور گسترده قاچاقچیان چوب در جنگل های زاگرس عنوان کرد: متاسفانه در غرب کشور شاهد تردد گسترده خودروهایی هستیم که کمک فنرهایشان را تقویت کرده اند تا وقتی حجم زیادی چوب قاچاق شده را درون خودروهایشان پنهان کرده اند، بتوانند به راحتی از جلوی چشم ناظران جنگل بانی و پلیس عبور کنند.
تنگدستی مردم؛ تهدیدی جدی برای حیات زاگرس
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور علت اصلی رشد آمار قاچاق چوب در پهنه های جنگلی زاگرس را گسترده تر شدن فقر و بیکاری در استان های غربی کشور دانست و تاکید کرد: در سال های اخیر، تحریم ها و سوء مدیریت دولتی منجر به تشدید فقر جامعه محلی در جنگل های زاگرس شده و این مساله بیشتر شدن وابستگی معیشتی مردم این منطقه به منابع جنگلی را به همراه داشته است.
وی با ابراز تاسف از تبدیل شدن بلوط های ارزشمند زاگرس به زغال به علت اوضاع نامناسب معیشتی زاگرس نشینان اظهار داشت: متاسفانه روزی نیست که یک کوره غیرقانونی تولید زغال درحاشیه جنگل های زاگرس و شهرهای اطراف پیدا نشود یا شاهد قاچاق گسترده چوب توسط جمع زیادی از متخلفان نباشیم.
تنفس جنگل های شمال، نفس زاگرس را گرفته
البته باید به این نکته توجه داشت که لزوما چوب های قاچاق شده از جنگل های زاگرس در تولید زغال استفاده نمی شود و بخش مرغوب تر این چوب ها به تولیدکنندگان مصنوعات چوبی می رسد که در سایه نبود نظارت های دولتی مناسب، از منابع غیرقانونی برای تولید محصولاتشان استفاده می کنند.
درویش ضمن اشاره به همین نکته تاکید کرد: از اواخر سال ۹۵ که قانون تنفس جنگل های شمال اجرایی شده، فشار بر جنگل های ارسباران و زاگرس نیز افزایش پیدا کرده است و البته به دلیل اعمال تحریم ها، موضوع واردات چوب نیز مختل شده و همه این مسائل دست به دست هم داده است تا وضعیت جنگل های زاگرس روز به روز نگران کننده تر شود.
وی البته چرای بی رویه دام ها را نیز عامل مهم دیگری برای تخریب جنگل های زاگرس دانست و تصریح کرد: خطرناک تر از قاچاق چوب برای جنگل های زاگرس، فشار بیش از حد دام است که این منطقه را با مخاطرات جدی رو به رو کرده و موجب ایجاد اختلال در زادآوری طبیعی درختان این منطقه شده است.
منتظر ویلاسازی های گسترده در زاگرس باشیم
رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در بخش دیگری از صحبت هایش روی این نکته تاکید کرد که تخریب جنگل های زاگرس دامن هر سه بخش شمالی، میانی و جنوبی پهنه های جنگلی این منطقه را گرفته است، اما به گفته این فعال محیط زیست، آمارهای وزارت جهاد کشاورزی از این حکایت دارد که بیشترین میزان تغییر غیرقانونی کاربری اراضی جنگلی در سال های اخیر مربوط به استان لرستان بوده است.
در این میان البته باید توجه داشت که در جنگل های هیرکانی عمدتا تغییر کاربری اراضی جنگلی به ویلا یا سایر واحدهای مسکونی موجب اعتراض فعال محیط زیست شده است، اما در حوزه زاگرس، تغییر کاربری اراضی جنگلی به زمین های کشاورزی یا مراتع مورد استفاده دامداران بیش از همه در نمونه های مربوط به تغییر غیرقانونی کاربری اراضی مشاهده شده است.
درویش ضمن تایید این مساله در توضیح بیشتر گفت: اصولا روال تغییر کاربری اراضی جنگلی به این صورت است که ابتدا جنگل به زمین ها کشاورزی تبدیل می شود و بعد هم در همین اراضی ویلاسازی انجام می شود. این روندی است که متاسفانه در چند سال گذشته در جنگل های هیرکانی مشاهده کرده ایم و اکنون در جنگل های زاگرس نیز شاهد تبدیل غیرقانونی اراضی جنگلی به عرصه های مرتعی دامداری و زمین های کشاورزی هستیم.
وی در ادامه تاکید کرد: در جنگل های زاگرس هنوز شاهد ویلاسازی های گسترده به جز در اطراف شهرهای سنندج و کرمانشاه نیستیم، اما در آینده پتانسیل های ساخت ویلا در این منطقه نیز وجود دارد و اگر نظارت ها همچنان ناکافی باشد، در سال های آتی باید منتظر ویلاسازی های وسیع در حاشیه جنگل های زاگرس نیز باشیم.
چشم پوشی مدیران سازمان جنگل ها بر تخلفات
با وجود این که مدیران سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور موضوع سرایت جنگل خواری از شمال کشور به پهنه های جنگلی زاگرس را قبول دارند و به تخریب گسترده جنگل های زاگرس نیز اذعان می کنند، اما توجیه اصلی این متولیان رسمی حفظ جنگل های کشور، کمبود نیرو و تجهیزات که منجر به ضعف نظارتی آنها بر پدیده هایی مانند کوه خواری، جنگل خواری و تغییر غیرقانونی کاربری اراضی جنگلی می شود.
رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو نیز در خلال صحبت هایش فقدان نظارت مناسب یگان حفاظت سازمان جنگل ها برای جلوگیری از تخلفات زیست محیطی در جنگل های زاگرس را عامل اصلی بروز این تخلفات دانست و البته روی این نکته نیز دست گذاشت که در بسیاری از موارد مدیران استانی و محلی این سازمان، به دلیل مصلحت اندیشی هایی که با توجه به مشکلات معیشتی مردم دارند، از تخلفاتی مانند قاچاق چوب چشم پوشی می کنند.
درویش کمبود نیرو را نیز عامل دیگر اثرگذار بر ضعف نظارتی یگان حفاظت سازمان ها بر تخریب جنگل های زاگرس معرفی کرد و ادامه داد: نکته مهم دیگر نیز رسیدگی ضعیف سازمان جنگل ها به جنگل بانان که موجب بروز مشکلات معیشتی شدید در بخش زیادی از این قشر شده است. وقتی هم که جنگل بانان کشور دچار این مشکلات باشند، طبیعتا نمی توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند.
نیرو ندارید، دوربین بخرید
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور اما با وجود تمام این صحبت ها، کمبود نیرو را توجیه مناسبی برای نظارت ضعیف سازمان جنگل ها بر تخریب پهنه های جنگلی کشور ندانست و تاکید کرد: ایران کشوری پهنه ور است و نیازی نیست که حتما یک نیروی انسانی به صورت فیزیکی از بخش زیادی از جنگل ها محافظت کند، بلکه ما می توانیم با امکانات دیجیتالی، سنجش از راه دور، استفاده از دوربین های هوایی و نصب دوربین های مداربسته در مناطق حساس، پهنه های جنگلی کشور را تحت پوشش قرار دهیم و متخلفان را شناسایی کنیم.
وی با انتقاد از بی توجهی دولت به لزوم تهیه این گونه ابزارهای نظارتی برای نیروهای یگان حفاظت سازمان جنگل ها ادامه داد: متاسفانه در سال های اخیر چندان توجهی به توصیه های دلسوزان محیط زیست در این زمینه نشده و بودجه مربوطه از سوی دولت برای تقویت تجهیزات نظارتی سازمان جنگل ها فراهم نشده است.
نقش مردم جدی گرفته نمی شود
درویش نقش نیروهای مردمی برای جلوگیری از تخریب جنگل ها و گزارش تخلفات مربوطه را نیز در جلوگیری از تخریب جنگل ها بسیار موثر دانست و البته تاکید کرد که متاسفانه تا کنون سازمان جنگل ها نسبت به این مساله بی توجه بوده است.
وی در این خصوص توضیح داد: مردم قطعا می تواند با گزارش به موقع تخلفات به سازمان جنگل ها در پیشگیری از تخریب پهنه های جنگلی کشور موثر باشند؛ البته نقش مردم به شرطی پررنگ می شود که سازمان جنگل ها شماره تلفنی سه رقمی را اعلام کند و از همه افراد بخواهد به محض این که تخلفی را مشاهده کردند، به این سازمان اطلاع رسانی کنند.
این فعال محیط زیست ادامه داد: این سازمان اما فقط یک شماره چهار رقمی اعلام کرده و این شماره را هم توسط رسانه ها به خوبی اطلاع رسانی نکرده است و به همین دلیل، خیلی از مردم آن را نمی شناسند؛ البته متاسفانه در بسیاری از مواقعی که مردم با این شماره چهار رقمی تماس می گیرند، کسی پاسخگوی تلفن آنها نیست.
بی توجهی به زاگرس زیر سایه معطوف شدن توجهات به هیرکانی
در پایان باید ذکر مجدد این نکته خالی از لطف نیست که بالا رفتن حساسیت های افکار عمومی به جنگل های هیرکانی و کوه های اطراف تهران و شهرهای مازندران، تا حدودی موجب کم توجهی دولت و رسانه ها به زمین خواری، کوه خواری و تخریب اراضی جنگلی در سایر مناطق کشور از جمله جنگل های کشور شده است.
این در حالی است که دقیقا مشابه تخلفاتی که در خصوص وارد کردن آسیب به پهنه های جنگلی یا تصاحب غیرقانونی اراضی ملی در شمال کشور رخ می دهد، حتی به شکلی گسترده تر در سایر مناطق ایران نیز انجام می شود.
این نکته ای است که درویش هم روی آن دست گذاشت و درباره آن توضیح داد: موضوع اصلی اینجاست که در شمال کشور قیمت زمین از سایر مناطق جنگلی بیشتر است و همچنین در این خطه طرح های توسعه ای زیادی اجرا می شود و به طور مثال، بعد از تکمیل آزادراه تهران شمال، قیمت زمین در شمال کشور افزایش پیدا می کند. تمام این موارد باعث می شود که سوداگری زمین در شمال کشور چند برابر غرب ایران یا سایر مناطق کشور باشد.
آخرین دیدگاه‌ها