فرونشست زمین، تهدید فوری برای محیط زیست کشور

بر اساس نتایج آخرین پژوهش‌های انجام شده درخصوص قلمرو مناطق بیابانی، اکنون نیمی از کشور تحت تاثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد که موجب بروز پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین شده که در این راستا شاهد پایین رفتن زمین حتی تا عمق ۵۴ سانتیمتر در برخی نقاط کشور هستیم.

توسعه تیغ دو لبه ای است که از یک طرف به زندگی انسان ها زرق و برق و به ظاهر آسایش می بخشد اما از سوی دیگر نفس طبیعت را می گیرد و عرصه را بر زیستمندان محیط زیست تنگ و تنگ تر می کند، یکی از این پدیده های نوظهور، فرونشست زمین است که نه تنها گریبان دشت های ایران را گرفته بلکه بر دشت های بیش از ۱۵۰ کشور جهان نیز می تازد.

البته شدت این پدیده در کشورهای مختلف متفاوت است؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرونشست سالانه چهار میلیمتر از زمین بحران است در حالی که در ایران شاهد فرونشست زمین تا ۵۴ سانتمیتر هم هستیم مانند حد فاصل بین دشت فسا و جهرم که شرایط از بحران هم خارج شده و چیزی حدود ۱۴۰ برابر حد بحران است.

عوامل مختلفی همچون زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز می تواند فرونشست ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب های زیر زمینی در نتیجه برداشت های بی رویه ، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران است.

زمانی که یک سفره آبی زیر زمینی خالی می شود زمین آن قسمت مانند اسفنجی که آب آن کشیده شده جمع می شود و در آن بخش از زمین حفره ای ایجاد می شود که دیگر حتی با تزریق آب نیز قابل برگشت نیست در واقع آن بخش از زمین دیگر مرده به حساب می آید.
بالاترین رکورد فرونشست در کره زمین ۳۲ سانتیمتر متعلق به ایالت نیومکزیکو بود؛ ایران تا اکنون و در قرن بیستاو یکم، ۲ بار این رکورد را یکی در سال ۲۰۱۰ در تهران با ۳۶ سانتیمتر و بار دوم در سال ۲۰۱۵ بین دشت فسا و جهرم با ۵۴ سانتیمتر شکست.

«محمد درویش» رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو روز جمعه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور سالانه گزارشی از وضعیت فرونشست زمین در ایران تهیه و منتشر می کند که با استناد به آن می توان وضعیت را رصد کرد.

وی افزود: با توجه به خشکسالی های چند سال اخیر در کشور، وضعیت دشت های ما از نظر پدیده فرونشست مناسب نیست به طوری که در تهران فرونشست ۹۰ برابر استاندارد جهانی است این در حالیست که این زمین ها دیگر به حالت اولیه خود بر نمی گردند و تنها کاری که می توان کرد این است که نگذاریم بیشتر شود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل مراتع و آبخیزداری درباره تاثیر بارندگی های اخیر در کاهش این روند گفت: گزارش سالانه سازمان زمین شناسی نشان می دهد که هیچ بهبودی در این وضعیت رخ نداده، اینها هیچ وقت کم نمی شود اما اتفاقی که می تواند بیفتد این است که از این بیشتر نشود یا دشت های دیگر درگیر فرونشست نشوند.

وی تاکید کرد: در واقع علایمی مبنی بر اینکه پدیده فرونشست در کشور در حال کاهش است نمی بینیم و اکنون در گزارش ها رکوردی شکسته نشده اما تعداد دشت هایی که درگیر پدیده فرونشست هستند در حال افزایش است.

درویش درباره اینکه آیا بارندگی های دو سال اخیر تاثیری در کند شدن این پدیده داشته، گفت: درست است که بارندگی ها توانست تا حدودی وضعیت تالاب های کشور را بهبود بخشد و روند میزان افت سطح آب های زیر زمینی را مقداری کندتر کنند اما آنقدر وضعیت محیط زیست و منابع آبی ما ناگوار است که با چنین شوک هایی نمی توانیم انتظار داشته باشیم همه چیز درست شود.

وی اظهار داشت: امسال علاوه بر بارندگی ها، کووید۱۹ را هم داشتیم که این هم سبب شد تا مقداری وضعیت تاب آوری محیط زیستی، تنوع زیستی و زاد و ولد بهبود یابد اما همه اینها مانند یک مسکن می ماند، اکنون شاهد این هستیم که میزان آتش سوزی ها در رویشگاه های جنگلی به طرز بی سابقه ای افزایش یافته و این نکته بسیار نگران کننده برای کشوری است که فقط هفت درصد مساحت آن را جنگل فرا گرفته است.

درویش تاکید کرد: همچنین شاهد افزایش ملموس زباله های پلاستیکی، ماسک و زباله های عفونی بیمارستانی هستیم که همه آنها می توانند منابع آب و خاک ما را در بلند مدت آلوده کند بنابراین برای اینکه به پدیده دیگری مانند فرونشست برای کشور رقم نخورد باید شرایط کنونی را به درستی مدیریت کنیم و از فرصتی که پیش آمده به نحو مطلوبی بهره ببریم.

وی گفت: روند بیایان زایی در کشور با شتاب نگران کننده ای پیش می رود که افت حاصلخیزی خاک، کاهش تولید، افزایش روستاهای متروکه شده، افت آب های زیرزمینی، نشست زمین و افزایش تولید گرد و غبار برخی نشانه های بیابانی شدن است که استفاده بدون مدیریت از منابع آبی و پاک تراشی جنگل ها می تواند آن را سرعت ببخشد.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل مراتع و آبخیزداری اظهار داشت: مطابق آخرین پژوهش انجام شده در خصوص قلمرو مناطق بیابانی، اکنون نیمی از کشور تحت تاثیر پدیده بیابان زایی قرار دارد که نگران کننده است و باید با برنامه ریزی اصولی و مدیریت صحیح مانع پیشرفت آن شویم.

وی گفت: برای اینکه بدانیم وضعیت محیط زیستی کشور در چه شرایطی قرار دارد به گزارش SOB ( گزارش وضعیت محیط زیستی کشور ) نیاز داریم، در واقع گزارشی است که سازمان حفاظت محیط زیست موظف است هر دو سال یکبار آن را ا ارائه دهد اما چند سالی است که این گزارش تهیه نمی شود که در این شرایط کارگزاران و برنامه ریزان کشور نمی توانند ارزیابی دقیقی از وضعیت مولفه های بیایان زایی و محیط زیستی کشور داشته باشند که آیا روند مثبت یا نگران کننده است.