رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با تاکید بر اینکه اثرات فعالیت‌های انسانی در تخریب محیط زیست خلیج فارس وزن بیشتری دارد، گفت: مطالعات نشان می‌دهد که کرم‌های ضد آفتابی که غواصان استفاده می‌کنند نیز در سفیدشدگی مرجان‌های این حوضه آبریز تاثیرگذار است، ضمن آنکه کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن کشورهای حاشیه خلیج فارس اثرات نامطلوبی بر خلیج فارس در پی دارند.
دکتر بهروز ابطحی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به ویژگی‌های خلیج فارس افزود: این حوضه آبریز از لحاظ جغرافیایی در یکی از مهمترین مراکز تمدنی جهان قرار دارد، ضمن آنکه چون قدیمی‌ترین تمدن‌ها در اطراف این حوضه مستقر شدند، از این جهت از اهمیت خاصی برخوردار است.
وی با بیان اینکه بخشی از مطالعات ما به سابقه تمدنی در حوزه خلیج فارس می‌پردازد، ادامه داد: امنیت اقتصادی و نقش خلیج‌فارس در صادرات نفت از دیگر ویژگی‌های این حوضه است. حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از تولید نفت جهان توسط کشورهای منطقه خلیج فارس انجام می‌شود و این امر موجب شده که خلیج فارس به عنوان منطقه راهبردی شناخته شود.
ابطحی ادامه داد: حتی قبل از آنکه نفت از خلیج‌فارس صادر شود، در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال گذشته، پرتغالی‌ها خلیج فارس و تنگه هرمز را یکی از ۳ نقطه مهم دنیا معرفی کرده بودند و اعلام کردند هر کشوری که این منطقه را در اختیار داشته باشد، می‌تواند حاکم کل جهان باشند.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به اهمیت بوم‌شناسی منطقه خلیج فارس، یادآور شد: از این لحاظ خلیج فارس از ویژگی‌هایی چون وجود گرم‌ترین آب‌های متصل به آب‌های اقیانوسی برخوردار است و این دمای آب و شرایط اقلیمی متفاوتی که در خلیج فارس وجود دارد، تنوع زیستی زیادی در آن بوجود آورده است.
وی با اشاره به تنوع زیستی در خلیج فارس، توضیح داد: از آنجایی که خلیج فارس هم به دریاهای آزاد اتصال و هم تنوع محیطی دارد، از این رو از نظر گونه‌های آبزی جزو آب‌های غنی به لحاظ دارا بودن انواع بی‌مهرگان، انواع ماهیان، انواع خزندگان و پستانداران محسوب می‌شود.
ابطحی به بیان وضعیت آبزیان خلیج فارس پرداخت و گفت: در محیط‌های دریایی جهان بسیاری از گونه‌ها از جانب انسان در معرض خطر و فشار هستند و این موضوع در خلیج فارس نیز یک مساله حاد است.
وی با بیان اینکه در خلیج فارس گونه‌های ذی قیمتی مانند لاک پشت دریایی، دلفین‌ها، گونه ماهیان تجاری مانند ماهی “حلوای سفید” و مرجان‌ها و برخی از گونه‌های کوسه‌ها زیست دارند، خاطر نشان کرد: بسیاری از مردم به نقش مهم کوسه‌ها در محیط دریایی آگاهی ندارند و جمعیت آنها در حال کاهش است و باید نسبت به این موضوع توجه داشت.
ابطحی با بیان اینکه همیشه نمی‌توان انتظار داشت که دولت‌ها به این امر رسیدگی کنند، گفت: بخش زیادی از مردم به فعالیت صیادی می‌پردازند؛ از این رو هم ساحل‌نشینان و هم محققان و دستگاه‌های دولتی باید به حفظ گونه‌های دریایی توجه داشته باشند.
آلودگی‌هایی که به خلیج فارس تحمیل شده است
ابطحی با تاکید بر اینکه خلیج فارس از نظر آلودگی‌ها، جزو محیط دریایی تحت فشار محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: علت بروز این آلودگی‌ها استقرار صنایع استخراج و صادرات نفت در دریا است که این استقرار هم شامل سواحل ایران و هم کشورهای حاشیه آن می‌شود.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با بیان اینکه این صنایع برای محیط آبی خلیج فارس آلاینده هستند، ادامه داد: ورود مواد آلاینده به این خلیج زیاد است و این آلاینده‌ها از آلودگی‌های شیمیایی، نفتی، کشاورزی تا آلاینده‌های شهری را شامل می‌شود؛ چرا که شهرهای حاشیه خلیج فارس، شهرهای نسبتا پر جمعیتی هستند.
وی با بیان اینکه فاضلاب‌های شهری برخی از شهرهای واقع در حاشیه خلیج فارس بدون پالایش وارد این خلیج می‌شوند، اظهار کرد: علاوه بر آلاینده‌های شیمیایی، آب شیرین‌کن‌ها نیز برای این محیط آلایندگی‌هایی را در پی دارند.
ابطحی با بیان اینکه کارخانه‌های آب شیرین‌کن زیادی در حاشیه خلیج فارس احداث شده است، یادآور شد: دلیل این امر آن است که کشورهای مستقر در حاشیه خلیج فارس با محدودیت‌هایی برای دسترسی به آب شیرین مواجه هستند؛ از این رو بخش اعظمی از آب شرب مورد نیاز خود را از طریق شیرین سازی آب خلیج فارس تامین می‌کنند و این در حالی است که سیستم‌های آب شیرین‌کن تاثیرات زیادی بر این محیط دریایی دارد.
وی با اشاره به جزئیات آلایندگی‌های آب شیرین‌کن‌ها، افزود: درجه شوری و دمای آب خروجی کارخانه‌های آب شیرین کن بالا است، ضمن آنکه ممکن است در فرآیند شیرین‌سازی آب به آن مواد شیمیایی اضافه شود و افزایش شوری و دما بر محیط آبی اثرات نامطلوبی را در پی دارد.
به شمار افتادن نفس مرجان‌های خلیج فارس
ابطحی به بیان وضعیت مرجان‌های خلیج فارس اشاره کرد و یادآور شد: مرجان‌های خلیج فارس در برخی نواحی سال‌ها است که به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی تحت فشار هستند.
وی، فشارهای ناشی از فعالیت‌های انسانی در خلیج فارس را مربوط به رهاسازی مواد آلاینده در این حوضه آبی دانست و افزود: این مواد آلاینده متنوع است که یکی از مواردی که هرگز مشهود نیست، کرم‌های ضد آفتابی است که شناگران از آن استفاده می‌کنند. هر چند که میزان استفاده از این کرم‌ها کم به نظر می‌رسد، ولی نتایج مطالعات نشان می‌دهد که حتی این نوع کرم‌ها می‌توانند در سفیدشدگی مرجان‌ها نقش داشته باشند.
این محقق حوزه اقیانوس‌شناسی بالا رفتن دمای آب، حضور گردشگران، آلاینده‌های زیست محیطی و لنگر انداختن شناورها را از جمله دلایل سفیدشدگی مرجان‌ها نام برد.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی درپاسخ به این سوال که نقش کدام عامل در سفیدشدگی مرجان‌ها بیشتر است، تاکید کرد: به نظر من اثرات فعالیت‌های انسانی درسفید شدگی مرجان‌ها بیشتر از تغییرات اقلیم است.
مهمان ناخوانده جلبکی در حوضه خلیج فارس
ابطحی، شکوفایی مضر جلبکی را از پدیده‌های موجود در خلیج فارس دانست و گفت: این شکوفایی، پدیده‌ای است که در آب‌های ساحلی رخ می‌دهد و در همه نواحی آبی دنیا به‌ویژه در خلیج‌ها که عمق آب کمتر است و درمحیط‌های آبی شیرین دنیا رخ می‌دهد و در خلیج فارس نیز به طور مداوم شاهد بروز این پدیده هستیم.
به گفته وی، زمانی که این شکوفایی در سطح کم باشد به سرعت از آب پاک می‌شوند؛ ولی وقتی در سطح گسترده‌ای کشیده می‌شوند، ماندگاری آن در آب زیاد است و تاثیرات منفی بر روی آبزیان دارد.
وی با تاکید بر اینکه پدیده شکوفایی مضر جلبکی پدیده‌ای است که با تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی و ورود مواد مغذی کشاورزی تشدید می‌شود، خاطر نشان کرد: در این پدیده نیز رد پای تاثیرات انسانی به وفور دیده می‌شود و هر زمانی که کودهای کشاورزی و فاضلاب‌های شهری بیشتر وارد این محیط آبی شود، تناوب و زمان ماندگاری این جلبک‌ها در خلیج فارس نیز بیشتر خواهدشد.
ابطحی با بیان اینکه پایش این پدیده جزو مطالعات پژوهشگاه است، ادامه داد: در این مطالعات، پایش میزان ورود مواد مغذی وارد شده به دریا صورت می‌گیرد که می‌توان بر اساس آن پیش‌بینی کرد که احتمال رخداد شکوفایی جلبکی وجود دارد یا خیر و یا از طریق روش‌های سنجش از دور می توان شکوفایی جلبکی را رصد کرد.
وی مطالعه بر روی این پدیده را هزینه‌بر دانست و یادآور شد: مطالعات جامع بر روی این موضوع نیازمند امکانات و تامین اعتبارات بیشتری است.
گشت‌های تحقیقاتی
ابطحی، کاوشگر خلیج فارس را بزرگترین کشتی کاملا تحقیقاتی اقیانوس‌شناسی در حوزه خلیج فارس و شمال اقیانوس هند توصیف کرد و ادامه داد: این کشتی صرفا کاربرد اقیانوس‌شناسی دارد و امکان استقرار تعداد زیادی محقق در آن پیش‌بینی شده است و می‌تواند محققان را برای انجام تحقیقات بلندمدت یاری کند.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با تاکید بر اینکه با استفاده از این کاوشگر امکان مطالعه در همه حوزه‌های اقیانوس‌شناسی شامل “آلودگی‌های دریا”، “زیست‌شناسی دریا”، “اکولوژی دریا” ، “زمین‌شناسی دریا”،”شیمی دریا”، “فیزیک دریا” و “اقلیم‌شناسی” برای محققان فراهم شده است، اضافه کرد: داده‌های به دست آمده در گشت‌های این کاوشگر از طریق پورتال مرکز داده‌های دریایی این پژوهشگاه در اختیار محققان قرار خواهد گرفت.
ابطحی با اشاره به گشت‌های تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس، گفت: در اسفندماه سال گذشته گشت دریایی را برنامه‌ریزی کردیم که با شیوع ویروس کرونا این گشت متوقف شد، ولی برای بعد از ماه رمضان برنامه‌ریزی برای انجام گشت تحقیقاتی در خلیج فارس و دریای عمان صورت خواهد گرفت.
با توسعه فعالیت‌های علمی و فرهنگی نام “خلیج فارس” را در دنیا تثبیت کنیم
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی با اشاره به سابقه نامگذاری یک روز با عنوان “روز ملی خلیج فارس”، یادآور شد: این روز، روز تثبیت حاکمیت ملی ایران بر یکی از مهمترین حوضه‌های دریایی جهان است و ما باید از این موقعیت استفاده کنیم و توجه هموطنان را به سمت دریا جلب کنیم.
وی با بیان اینکه فرهنگ دریایی در کشور چندان جا افتاده نیست، اضافه کرد: از آنجایی که اغلب توجهات به مرکز بوده است، در حالی که در بسیاری از کشورها قدر دریا را بیشتر می‌دانند و تمدن‌ها “دریا گرا” هستند و به سمت دریا گرایش دارند، ولی شناخت ما نسبت به محیط‌های دریایی کم است.
ابطحی تصریح کرد: از موقعیت‌هایی همچون “روز ملی خلیج فارس” می‌توان استفاده کرد و باید تلاش کنیم که با توسعه فعالیت‌های علمی و فرهنگی نام “خلیج فارس” را در دنیا تثبیت کنیم، ضمن آنکه سازمان ملل نیز نام خلیج فارس را برای این محیط آبی به رسمیت شناخته است. یکی از فشارهایی که در خصوص این حوزه وجود دارد، این است که نام خلیج فارس تغییر داده می‌شود و تلاش می‌کنند از نام‌های غیر واقعی استفاده کنند و ما با فعالیت علمی و فرهنگی می‌توانیم جلوی این چنین اقداماتی را بگیریم.
آخرین دیدگاه‌ها