ماهنامه خط صلح – حقوق محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. محیط زیست در کره زمین هم، محل حیات انسان ها در آن است. و این سیاره آبی زیبا، صدها میلیون سال است که، میزبان انواع حیات، در قالب گونه های گیاهی و جانوری است. و نوع بشر هم حدود سه تا چهار میلیون سال، سابقه زیست در آن دارد.
محمد محبی
بشر امروزی، علی رغم پیشرفت های شگرفی که در دانش و تکنولوژی داشته، محیط زیست در کره زمین را در معرض خطرات جدی قرار داده است.
تولید پسماند (زباله) توسط انسان ها، روزبه روز بیشتر می شود و به تبع پیشرفت دانش و تکنولوژی، پسماندهای خطرناک تری هم تولید شده و بیشتر آن ها در طبیعت رها می شوند، نخستین قطعه پلاستیکی که توسط بشر ساخته شده، هنوز هم جذب طبیعت نشده است. و این زنگ خطر را برای یک فاجعه دردناک به صدا در می آورد. چندی پیش جسد نهنگی در سواحل اقیانوس اطلس پیدا شد که داخل شکم آن ده ها کیلو پلاستیک رهاشده توسط انسان ها جمع شده بود.
باید توجه داشت که، حقوق محیط زیست، فقط جنبه حقوق بشری ندارد، جنبه های اخلاقی هم دارد. انسان ها باید بدانند که کره زمین ملک طلق آن ها نیست و علاوه بر آن ها، میلیون ها نوع موجود زنده دیگر هم زندگی می کنند و آن ها هم حق حیات دارند . علاوه بر حق حیات موجودات زنده، مسأله مهم دیگری هم مطرح است و آن این که، حفظ موجودات زنده دیگر و اکوسیستم در کره زمین، به نفع خود انسان ها هم است و خطر برای اکوسیستم، می تواند زندگی خود انسان ها را هم به خطر بیاندازد. اما در کمال شگفتی می بینیم که انسان، نه تنها به جنگ با حق حیات دیگر موجودات رفته، که حق حیات خود را هم در معرض خطرات جدی قرار داده است!
پسماندهای بیمارستانی، از خطرناک ترین پسماندهای تولیدشده به دست بشر امروزین است. این قبیل پسماندها عمدتاً در بیمارستان ها و مراکز پزشکی و بهداشتی و درمانی تولید می شوند، و حاوی مواد عفونی و شیمیایی بسیار خطرناک می باشند. اگر این قبیل پس ماندها، درست و اصولی دفع نشوند، می توانند آب و خاک (که منابع اصلی تولید غذای انسان ها و سایر موجودات زنده هستند) را آلوده کنند.
در ایران، «قانون مدیریت پسماند»، در ماده یکم، پسماندهای پزشکی را به این صورت تعریف کرده است: «پسماندهای پزشکی ( بیمارستانی) به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است». می بینیم که در این قسمت، قانون گذار، بخشی از پس ماندهای خطرناک بیمارستانی را از شمول تعریف آن خارج کرده است و در ماده دوم قانون مذکور، آن را در ذیل «پس ماندهای ویژه» تعریف می کند: «پس ماندهای ویژه، به کلیه پس ماندهایی گفته می شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب می شوند». در قانون ذکر شده، تکلیف پسماندهای پژشکی را مشخص و فروش و دفع این پسماندها با سایر زباله ها را ممنوع می کند. ماده ۱۳ مقرر می دارد: «مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آن ها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است». اما طبق گزارش سالیانه سازمان محیط زیست ایران در سال ۱۳۹۷ (مندرج در روزنامه هفت صبح، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۸)، فقط ۲۰ درصد بیمارستان های کشور، پسماندهای خود را طبق قانون و براساس اصول بهداشتی دفع می کنند، و بقیه بیمارستان ها و مراکز بهداشتی، پسماندهای خود را با سایر زباله های شهری دفع می کنند. و از آن جا که بخش بزرگی از زباله های شهری، در اطراف شهرها، از طریق دفن کردن در خاک و یا بعضاً رهاسازی در رودخانه ها، دفع می شوند، لذا مواد عفونی و شیمیایی موجود در این پسماندها به آب و خاک راه پیدا کرده و منشأ بیماری های بسیار خطرناکی می شوند.
از آن جا که روش های مختلفی برای دفع پس ماندهای بیمارستانی به کار می رود، شهروندان به عنوان محور اصلی اجتماع، در معرض مخاطرات حاصل از دفع غیر بهداشتی پسماندهای بیمارستانی قرار دارند، با ملاحظه وضعیت کنونی مدیریت پسماندهای بیمارستانی در ایران و با توجه به معضلات موجود در این زمینه، در نگاه اول بسیاری، اشکال اساسی را در ناکافی بودن قوانین جاری می بینند. هرچند که به روز کردن قوانین موجود با توجه به قوانین سایر کشورها و استانداردهای بین المللی، ضروری است، ولی بدون شک باید گفت که مشکل در جاهای دیگر هم است و برای رفع معضلات موجود باید به دنبال علل دیگری هم بود. باید دانست که متغیرهای زیادی علاوه بر قانون در این فرایند مهم هستند که باید به درستی مدیریت شوند، تا افراد از طریق همان ابزاری که آنان را از بیماری نجات می دهد، بیمار نشوند. لذا در راستای ایمنی شهروندان و سلامت محیط زیست، تجهیز بیمارستان ها به دانش روز مدیریت این نوع پسماندها بسیار کارآمد به نظر می رسد، که بر آن اساس ترسیم یک مکانیسم و چهارچوب یکپارچه حقوقی به لحاظ نظارت، کنترل، مدیریت و اجرا بسیار ضروری به نظر می رسد، تا به موجب آن با لازم الاجرا کردن قوانین به لحاظ کنترل، نظارت و مدیریت قوانین و مقررات پسماندهای بیمارستانی، خلاء های موجود را در بخش های مختلف به درستی جبران نماید و بتواند تضمینی بر اجرایی نمودن قوانین و مقررات و دستورالعمل های موجود باشد.
اما مشکل اصلی این جاست که، از آن جا که فعالیت مدنیِ محیطِ زیستی هم در ایران، از طرف جمهوری اسلامی، به عنوان مسأله امنیتی پنداشته شده و فعالان محیط زیست در سال های اخیر، گرفتار دستگاه های امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی شده اند. لذا فعالیت در اطلاع رسانی و آگاهی بخشی و آموزش مدنی درباره پسماندهای خطرناک بیمارستانی هم می تواند هزینه زا باشد!
آخرین دیدگاه‌ها