باتلاق سمی پسماندهای صنعتی در قم

تصویر گیر کردن یک چوپان در باتلاق چسبناک که چندی پیش در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده بود واکنش‌های زیادی داشته است.

این چوپان در نزدیکی روستای فیض‌آباد قم لحظه به لحظه در حوضچه مواد صنعتی فرو می‌رفت و اگر کسی متوجه او نمی‌شد، در این باتلاق دفن می‌شد. خبر این حادثه را یکی از سربازان کلانتری روستا که در حال گشت‌زنی بود و متوجه صدای پارس‌های مشکوک و مداوم سگ‌های چوپان شد، به آتش‌نشانی داده بود. ۴ گروه آتش‌نشان پس از یک ساعت تلاش توانستند این چوپان را از مرگ حتمی نجات دهند.

۲ هفته بعد، در همان نقطه، خبر و تصویر به دام افتادن ۲۰ گوسفند در میان مواد صنعتی منتشر شد. یکی از اهالی روستا گفت: این باتلاق از دور مانند سراب است و گوسفندان فکر می‌کنند آب است و سراغش می‌روند. اهالی این روستا، گوسفندان نجات یافته را با نفت شسته‌اند، اما مواد صنعتی پاک نشده است. خبر بعدی از ۲ روستای دولت‌آباد و صادق‌آباد از توابع بخش جعفرآباد قم بود. غروب یکی از روزهای داغ تابستانی بوی عجیبی در این روستاها پیچیده شد و اهالی روستاها فکر می‌کردند بوی گاز است. بسیاری از اهالی این ۲ روستا که نفس کشیدن برایشان سخت شده بود، محل زندگی‌ خود را ترک کرده بودند و برخی از اهالی روستا حالت تهوع داشتند. همان روز ۲۰ نفر از اهالی این ۲ روستا بر اثر استشمام پسماندهای صنعتی مسموم شده بودند. پسماندهای صنعتی این بار در آب رودخانه تخلیه شده بود. تعدادی از گوسفندان این منطقه نیز به دلیل استفاده از آب رودخانه تلف شده‌اند.

پیگیری بی‌ثمر ۱۵ ساله
این حوادث یک پیشینه قدیمی دارد. شروعش از بخش سلفچگان بود. جایی که رسانه‌ها، سال‌ها فریاد اهالی‌اش را به گوش مسئولان رسانده بودند. زمانی که کارخانه‌های آلاینده یکی پس از دیگری در این بخش مجوز می‌گرفتند، رسانه‌های استان در مورد کار کارشناسی برای رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و خسارت‌های زیست‌محیطی این منطقه گزارش‌هایی نوشته بودند.

موضوع تخلیه پسماندهای صنعتی بارها پیگیری شده و هر بار یک پاسخ بیشتر نداشت و آن اعلام خبر پیگیری معضلات زیست‌محیطی بود. بالاخره جلساتی با حضور مسئولان نهادهای مختلف تشکیل شد. همه مسئولان از عمق ماجرا باخبر بودند. تا جایی که «مرتضی حیدری» فرماندار قم گفت: به دلیل تخلیه پسماندهای صنعتی تا مدت‌ها مردم مقطوع‌النسل می‌شوند و نسل اندر نسل تأثیر مخربی خواهد گذاشت.

با این حال، مسئولان نه از میزان تخلیه پسماندهای صنعتی باخبر بودند و نه کارخانه‌های متخلف شناسایی شده بودند. علاوه بر این، ۸ سال پیش مطالعه‌ای در این مورد انجام شد و تعدادی مکان برای راه‌اندازی سایت جدید پیشنهاد شده بود. در این جلسه، «محسن بهشتی» معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قم یک جمله تأمل برانگیز گفت. وی افزود: سال ۸۲ در استانداری جلسه داشتیم و همین مسائل مطرح بود. سازمان محیط زیست کشور باید از مدیر کل محیط زیست قم بپرسد در حالی که ۱۵ سال است که این مسأله در دستور کار قرار دارد، بالاخره چه کاری می‌خواهد انجام شود.

تفکر غیرکارشناسی در ایجاد سایت دفن پسماند
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم در این زمینه به خبرنگار همشهری گفت: بر اساس قانون، مسئولیت مدیریت پسماندهای صنعتی با تولیدکنندگان است، اما نمی‌شود از هر تولیدکننده انتظار داشت که برای خودش مدیریت کند، چون این کار، تخصصی است. قانون‌گذار تصریح دارد که سازمان محیط زیست باید برای مدیریت پسماند صنعتی مکان‌یابی انجام دهد و مطالعات این حوزه پس از تأیید نهایی وزارت کشور اجرا شود.

«سیدرضا موسوی مشکینی» با بیان این‌که اداره کل حفاظت محیط زیست استان طبق وظیفه خود مطالعه‌ای انجام داده و ۱۷ پهنه را پیشنهاد کرده افزود: یکی از محل‌هایی که پیشنهاد شده در محور قم-گرمسار بود. آن زمان جاده قم-گرمسار ساخته نشده بود. وقتی مکان‌یابی در حال تأیید نهایی بود ساخت محور قم–گرمسار مطرح شد و مسئولان وقت استانداری قم با تأکید بر این‌که محور قم–گرمسار در توسعه استان نقش خواهد داشت، با مدیریت پسماند صنعتی در این مکان مخالفت کردند.

وی بیان کرد: زمانی برخی مسئولان تصمیم‌گیر در استان قم معتقد بودند که این استان نیاز به محل دفن پسماند ویژه ندارد. این تفکر غیرکارشناسی سبب شده بود بین مسئولان استان برای جانمایی مکان‌های دفن پسماندهای صنعتی اجماع نباشد. بنابراین این مسأله بلاتکلیف مانده بود، تا جایی که چند استاندار و مدیر کل حفاظت محیط زیست در قم فعالیت کرده بودند، اما این طرح نهایی نشده بود. موسوی مشکینی اضافه کرد: محل دفن پسماند غیرمجاز در سلفچگان بوده که مشکلاتی ایجاد کرد و ما گفتیم که نمی‌شود با مسائل زیست‌محیطی با تعارف برخورد کرد. بنابراین پس از بررسی در کارگروه مدیریت پسماند و با هماهنگی دادستانی قم، برای سایت سلفچگان محدودیت‌هایی ایجاد کردیم.

مهم‌ترین محدودیتی که مدیر کل حفاظت محیط زیست از آن یاد کرده، ممنوعیت پذیرش پسماندهای صنعتی خارج از استان بود. موسوی مشکینی دلیل اعمال این محدودیت را نبود مدیریت اصولی در این سایت اعلام کرد و گفت: این سایت بدون نظارت کافی فعالیت می‌کرد و در واقع بین شهرک صنعتی سلفچگان و شرکت شهرک‌های صنعتی پاسکاری می‌شد.

پیش‌بینی سایت جدید
وی در عین حال از بازبینی مجدد مطالعات قبلی در کارگروه مدیریت پسماند خبر داد و اظهار کرد: پس از بازدیدهای کارشناسی، محل جدیدی برای مدیریت پسماندهای صنعتی پیشنهاد شده است. از این مکان بازدید شده و از نهادهای استان درخواست کردیم پیشنهادها و نظرها را به صورت مکتوب به ما اعلام کنند. موسوی مشکینی مکان پیشنهاد شده را نزدیک سایت دفن زباله البرز اعلام کرد و افزود: اگر راه‌اندازی این سایت منع قانونی نداشته باشد با رعایت الزامات لازم و با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی، این کار انجام می‌شود.

وی با بیان این‌که مسیر دسترسی و زیرساخت‌های این سایت آماده است، پیش‌بینی کرد که در این سایت پس از پسماندهای صنعتی مدیریت‌های مختلفی انجام خواهد شد که قسمتی از آن دفن پسماندهاست. به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان، مکان سایت جدید برای تغییر کاربری به کارگروه امور زیربنایی که مرجع اصلی تغییر کاربری است معرفی شده.

مصوبه جلسات گذشته، تحقیقات بیشتر بود. تا تحقیقات مسئولان تمام شود در بیرون جلسه تخلیه پسماندها همچنان ادامه دارد. تخریب خاک، پوشش گیاهی، آب و حالا جان انسان‌ها از خطرات تخلیه پسماندهای صنعتی در مناطق مختلف است که یک گوش شنوا می‌خواهد و وجدان بیدار که جلوی این تخلیه‌های غیرمجاز گرفته شود.

افزایش نظارت‌ها
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم در مورد رهاکردن پسماندهای صنعتی در حاشیه جاده‌ها و بیابان‌ها اظهار کرد: اخیرا نظارت بر فعالیت واحدهای صنعتی را بیشتر کردیم. فرم‌هایی به واحدهای صنعتی ارسال شده و به مدیران آنها اعلام کردیم که در سامانه ثبت‌ نام کنند. با ثبت ‌نام در این سامانه، هیچ واحد صنعتی نمی‌تواند پسماند بلاتکلیف داشته باشد.

«سیدرضا موسوی مشکینی» افزود: البته همیشه احتمال تخلف وجود دارد و ما تلاش داریم نظارت‌ها را افزایش دهیم. وی بیان کرد: برخی واحدهای صنعتی با بی‌مسئولیتی این پسماندها را در گوشه و کنار رها می‌کنند. به دلیل این‌که تخلیه این پسماندها زمان‌بر نیست، شناسایی خودروهای حامل پسماندها دشوار است. کارشناسان حفاظت محیط زیست با همکاری دادستانی و پاسگاه‌های انتظامی، نظارت‌ها را تقویت کردند تا هیچ کسی به خودش اجازه ندهد پسماندهای صنعتی را رها کند.

موسوی مشکینی از شناسایی ۴ خودرو حامل پسماندهای صنعتی خبر داد و گفت: احتمال می‌دهیم این خودروها از خارج استان وارد قم شده و این پسماندها را با مبدأ نامشخص تخلیه کرده‌اند. وی همدلی بین مسئولان و متولیان واحدهای صنعتی و درک اهمیت حفاظت محیط زیست را لازمه مدیریت کردن پسماندهای صنعتی و جلوگیری از تخلیه این پسماندها در بیابان‌ها و حاشیه جاده‌ها دانست و تأکید کرد: از همه مردم و دوستداران محیط زیست درخواست می‌کنیم که با مشاهده تخلیه پسماندهای صنعتی، پلاک خودرو را به نیروی انتظامی اعلام کنند تا با خاطیان برخورد شود.