تبعات خشک شدن تالاب جازموریان
رضا کامیاب مقدس با بیان اینکه تالاب جازموریان یکی از تالاب های فصلی و مهم اکولوژیکی کشور است اظهار کرد: حوزه آبریز جازموریان با مساحتی بالغ بر ۶۹ هزار کیلومتر مربع و در ارتفاع ۳۰۰ متری از سطح دریا به عنوان یکی از تالاب های فصلی مشترک بین سیستان و بلوچستان و کرمان واقع شده است.
وی گفت: این تالاب در مواقع پرآبی ۳۳۰۰ کیلومتر مربع و در مواقع کم آبی به طور متوسط ۲۵۰۰ کیلومتر مربع آبگیری می شده است. این تالاب به وسیله ده‌ها رودخانه فصلی و دو رودخانه دائمی هلیل رود و بمپور تغذیه میشود، افزون بر این دو رودخانه، در این حوضه آبریز ۹۱ رودخانه کوچک و بزرگ جریان داشته است اما تالاب جازموریان این روزها به بیابانی بی‌آب و علف و محل چرای شترها و دام‌های مردم محلی تبدیل شده است.
رییس جهاد دانشگاهی استان کرمان با اشاره به وجود ۱۷ شهرستان در حوزه آبریز تالاب با جمعیتی بالغ بر یک میلیون و ۲۶۰ هزار نفر اظهار کرد: یکی از مهمترین تاثیرات جازموریان تنظیم اکوسیستم منطقه و در مرحله دوم تامین معیشت مردم در جنوب استان کرمان و سیستان و بلوچستان بوده است.
وی با اشاره به اینکه این تالاب از معدود تالاب های آب شیرین کشور است و در گذشته مرکز تامین علوفه جنوب شرق کشور بوده و همچنین آب مورد نیاز دام‌های منطقه را تامین می‌کرده است، اظهار کرد: تالاب جازموریان تا چند دهه قبل به واسطه بارش مناسب نزولات جوی در این منطقه در ماه های زیادی از سال مرطوب و آبگیری می شد به گونه ای که شاهد پوشش گیاهی و تنوع زیستی و جانوری مناسبی در این منطقه بودیم و همین امر سبب ایجاد اثرات اقتصادی و اجتماعی مثبتی در پیرامون این تالاب شده بود.
مجری تدوین برنامه جامع تالاب جازموریان با بیان اینکه تالاب جازموریان زیستگاه مناسب گیاهی و جانوری است، اظهار کرد: در تالاب جازموریان پوشش گیاهی شامل درختچه هایی از قبیل گز، کلیر و کهور و گونه های بوته ای که در حاشیه منطقه قرار گرفته و همچنین گیاهان علفی یکساله که پس از خشک شدن قسمت هایی از تالاب رشد می‌کنند، محیط و مامن مناسبی جهت لانه سازی پرندگان خشک‌زی و کنار آبزی بوجود می آورد. همچنین در این تالاب گونه های جانوری شامل گراز، گربه وحشی و جنگلی، خرگوش، خدنگ و غیره و پرندگان آبزی و کنار آبزی از قبیل فلامینگو، گلاریول، انواع مرغابی سانان، گیلانشاه، فالاروپ، آبچلیک، سلیم، تلیه، چاخ لق، دیدومک، چوپ پا، آووست، کاکایی و غیره و پرندگان خشک‌زی مانند هوبره، انواع باقرقره، شبگرد بلوچی، انواع چک چک و چکاوک، فاخته، قمری و غیره و همچنین گونه های مختلف خزندگان مشاهده شده است.
۱۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز در اطراف تالاب جازموریان
مجری طرح تدوین برنامه جامع تالاب جازموریان با بیان اینکه تالاب جازموریان همواره یک کانون اقتصادی و اجتماعی در پیرامون خود به همراه داشته است، ادامه داد: متاسفانه در چند دهه گذشته این تالاب به دلایل متعددی از جمله کاهش نزولات جوی و خشکسالی حاکم بر منطقه، وجود بیش از ۱۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز، عدم معیشت مبتنی بر واقعیت اکولوژیکی منطقه، عدم رهاسازی حقابه در زمان مناسب و سایر موارد دیگر رو به خشک شدن رفته و پوشش گیاهی خود را نیز از دست داده است.
کامیاب مقدس به آثار سو ناشی از خشک شدن تالاب جازموریان اشاره کرد و گفت: ریزگردها یکی از اثرات سو بسیار مهم ناشی از خشک شدن تالاب جازموریان است به گونه ای که براساس برخی آمار تالاب جازموریان منشاء بیش از ۲۰ درصد از ریزگردهای کشور محسوب میشود که بخش های وسیعی از استان کرمان و استان های همجوار را تحت تاثیر قرار می دهند و باعث بروز آسیب های متعددی در جامعه از جمله مسائل بهداشتی، مهاجرت، اثرات منفی اجتماعی و اقتصادی و … در منطقه می‌شوند.
رییس جهاد دانشگاهی استان کرمان با اشاره به بارش های ابتدای سال جاری در این منطقه گفت: خوشبختانه امسال با توجه به بارش های اخیر در این منطقه وضعیت تالاب نسبت به سنوات گذشته بهتر شده اما با توجه به میزان تبخیر بالا در این منطقه بارش ها به تنهایی کمکی در راستای حیات دوباره تالاب نخواهد کرد. آنچه که در تالاب جازموریان مطرح است بحث احیای پایدار این تالاب بوده که لازم است با مدیریت علمی و همه جانبه در راستای حفظ و احیای این تالاب استراتژیک در منطقه و کشور؛ اقدامات لازم صورت گیرد.
وی در بخش دیگری از گفت و گوی خود با خبرگزاری ایسنا به تبعات ناشی از خشک شدن تالاب جازموریان و حساسیت مدیریت استان برای حل مشکلات ناشی از این بحران اشاره و اظهار کرد: احیای تالاب جازموریان یکی از دغدغه های مهم مدیریت استان و محیط زیست بوده و این مهم با رویکرد ملی در حال پیگیری است به طوری که از سال ۹۵ بدنبال پیگیری های مسئولین استانی به صورت جدی تر احیای این تالاب در دستور کار سازمان محیط زیست کشور قرار گرفت.
رییس جهاد دانشگاهی استان کرمان با اشاره به اینکه برنامه مدیریت جامع تالاب های کشور در واقع یک سند و مرجع کاری برای شرایط کنونی تالاب ها و چشم اندازی از وضعیت بلند مدت آن بوده و ابزاری برای تحلیل عملکردهای زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی تالاب و اولویت بندی اهداف است، ادامه داد: در همین راستا و در پی برگزاری جلسات متعدد با مدیران و کارشناسان سازمان محیط زیست کشور و اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان مقرر شد در گام اصلی و مقدماتی به منظور احیای این تالاب و کاهش ریزگردها با منشاء این تالاب، برنامه جامع و مدونی با انجام اقدامات اصولی، علمی و با توجه به شناخت وضعیت منطقه و ذینفعان تالاب صورت گیرد.
اعتبار ۲۱۰ میلیونی برای احیای جازموریان
وی با بیان اینکه برنامه تدوین طرح جامع احیای تالاب جازموریان از سال ۹۶ با تعیین اعتبار ۲۱۰ میلیون تومانی توسط جهاد دانشگاهی استان کرمان آغاز شده است، اظهار کرد: این طرح دارای یک شرح خدمات جامع ملی است که با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست کشور در حال انجام است و در چند مرحله از جمله شناسایی وضعیت فعلی تالاب، شناسایی ذینعفان مرتبط، احصاء و تعیین اقدامات اولویت دار تالاب، پایش اقدامات، تعیین ساختار اجرایی مدیریت طرح و تهیه نقشه پهنه بندی نقاط حساس تالاب در حال اجرا است.
مجری طرح تدوین برنامه جامع تالاب جازموریان ادامه داد: همچنین در قالب قرارداد دیگری با مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار با اداره کل محیط زیست استان کرمان، مقرر شد جهاد دانشگاهی یکی از اقدامات اولویت دار احصاء شده از برنامه جامع مدیریت تالاب از جمله «مطالعه و اجرای طرح های کنترل و بهره برداری از سیلاب های حوزه» «انجام مطالعات بیلان جامع آبی حوزه آبخیز» را اجرا کند.
رییس جهاد دانشگاهی استان کرمان با تاکید بر اینکه تدوین این سند مبتنی بر مدیریت از پایین به بالا بوده که برای تصویب به مراجع بالاتر ارایه میشود، اظهار کرد: در همین راستا نیز به دنبال جلب مشارکت همه گروه های ذینفع از جمله کارشناسان، مدیران، دوستداران محیط زیست، سازمان های مردم نهاد و مردم بومی منطقه هستیم که در همین زمینه نیز ۴ کارگاه با مشارکت و استقبال بسیار خوب دستگاه های اجرایی شمال و جنوب استان کرمان و استان سیستان و بلوچستان از جمله ادارات کل محیط زیست، فرمانداران شهرستان های حوزه آبریز، شرکت آب منطقه ای، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، منابع طبیعی، جهادکشاورزی، امور عشایری، هواشناسی، مدیریت بحران استانداری، دانشگاه تحصیلات تکمیلی و نمایندگان کشاورزان و سازمان های مردم نهاد و با موضوعات «تعیین ذینفعان»، «تدقیق ذینفعان و تعیین محدوده اثر آنها، تعیین کارکردها و مشکلات تالاب»، «تعیین اقدامات اولویت دار» و «پایش اقدامات و تعیین ساختار اجرایی مدیریت تالاب» در شهرهای کرمان، قلعه گنج و چابهار همراه با بازدید میدانی از تالاب برگزار شد.
وی با اشاره به اینکه در بحث تالاب جازموریان دیدگاه های بسیار متناقضی وجود دارد، اظهار کرد: در این کارگاه‌ها متخصصین اظهار نظرهای مختلفی از وضعیت و روند احیای این تالاب مطرح کردند اما در نهایت با اتکا به آمار و ارقام و نظر متخصصان جمع بندی های خوبی تاکنون صورت گرفته و این برنامه در مراحل نهایی تدوین کار قرار دارد که معتقدیم یک برنامه عملیاتی با پشتوانه بسیار غنی از نظرات کارشناسان و مشارکت ذینفعان واقعی خواهد بود.
رییس جهاددانشگاهی استان کرمان با تاکید بر اینکه روش پیش گرفته شده برای تدوین طرح جامع احیای تالاب جازموریان یک روش علمی، مدون و منطبق بر متدهای احیای سایر تالاب های کشور بوده است، افزود: این طرح با نظارت مستقیم سازمان محیط زیست کشور و با مشارکت تنگاتنگ اداره کل محیط زیست استان کرمان در حال انجام است که در همین راستا و از دل این برنامه مدیریتی، ۲ طرح از اقدامات اولویت دار احصاء شده شامل «تعیین نیاز آبی تالاب جازموریان با منشا گرد و غبار» و «طرح تدوین و اجرای برنامه معیشت پایدار جایگزین سازگار با تالاب جازموریان» هم اکنون توسط دانشگاه تحصیلات تکمیلی و علوم پیشرفته کرمان و مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمان در حال اجرا است. ضمن آنکه براساس همین نقشه راه تدوین شده و با پیگیری های مستمر اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان، اعتبار قابل ملاحظه ای به منظورانجام برخی اقدامات اولویت دار از جمله «تدوین و اجرای طرح مدیریت گردشگری پایدار تالاب»، «مرمت و بازسازی سازه های حفاظتی در حوزه آبریز»، «تجهیز دبیرخانه های مدیریت زیست بومی تالاب در شهرستان های قلعه گنج و روبار جنوب» در راستای احیای تالاب جازموریان در سال جاری به سازمان های ذیربط اختصاص داده شد.
کامیاب مقدس ادامه داد: احیای نهایی تالاب تا حصول نتیجه مطلوب مستلزم اختصاص اعتباراتی بیشتر به ادارات کل جنوب استان جهت انجام تمامی اقدامات اولویت دار تدوین شده در برنامه است که با درایت و نگاه مثبت مدیران کشوری و استانی این مهم در سال های آتی محقق خواهد شد.
باید به دنبال معیشت های جایگزین باشیم
وی در بخش پایانی صحبت های خود به موضوع لزوم حساس سازی وضعیت تالاب به منظور توجه بیشتر مسئولین کشوری به احیای این تالاب اشاره کرد و گفت: حساسیت سازی و در واقع مشخص کردن اهمیت موضوع از درجه بسیار بالایی برخوردار است. احیای تالاب امری بسیار مهم و ارزشمند است و از سوی دیگر باید معضلات و مشکلات خشک بودن این تالاب برای همگان مشخص شود که معتقدیم با مشارکت همه مسئولین، دستگاه های اجرایی و شهروندان حوزه آبریز در ۲ استان کرمان و سیستان و بلوچستان می توانیم این موضوع را به سرانجام خوبی برسانیم.
رییس جهاددانشگاهی استان کرمان با تاکید بر اینکه باید براساس اطلاعات و روش های علمی برنامه جامع و عملیاتی برای احیای تالاب جازموریان تدوین کنیم، اظهار کرد: نباید تحت تاثیر جو و در واقع اظهارنظرهای غیرعلمی قرار بگیریم. مباحث نظیر تالاب جازموریان بسیار پیچیده و دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی گسترده ای است اما ما باید به عنوان محقق، کار واقعی خودمان را انجام دهیم و به عنوان مثال اگر قرار باشد معیشت بخش هایی از استان تغییر کند این موضوع باید با جرات اعلام شود.
وی ادامه داد: متاسفانه در گذشته تنها به دنبال آن بودیم که بسیاری از مشکلات را با مسئله آب حل کنیم. برای حل مشکلات اشتغال، اقتصاد، جلوگیری از مهاجرت و … به آب پناه می بردیم و معیشتی را شکل دادیم که در طول سالیان گذشته به شدت مبتنی بر آب بوده اما امروز این نوع معیشت با واقعیت های حال و نزولات جوی و تغییراتی که در بارش ها و اقلیم منطقه رخ داده؛ دیگر سازگاری ندارد بنابراین از اینکه روش های جایگزینی برای معیشت اعلام شود نباید واهمه داشته باشیم.
رییس جهاد دانشگاهی استان کرمان با تاکید بر اینکه باید به دنبال معیشت های جایگزین باشیم اظهار کرد: باید این واقعیت را بپذیریم که در مناطقی از استان کرمان و حتی کشور، دیگر کشاورزی به روش سنتی توجیه اقتصادی ندارد اما می توان در همان مناطق از روش های نوین آبیاری استفاده کنیم. یا دربرخی مناطق استان کرمان باید به صورت جدی به مقوله چاه های غیر مجاز ورود پیدا کرده و یا به بحث حقابه توجه ویژه داشته باشیم. در واقع قضاوت ها و برنامه ریزی ما باید مبتنی بر روش های علمی و استفاده و بهره گیری از نظرات کارشناسانه باشد و اجازه ندهیم سایر دیدگاه های غیرعلمی دخالتی در کارمان داشته باشد. گرچه این کار سخت بوده و مقاومت های زیادی را به همراه خواهد داشت ولی ما باید متعهد باشیم یک کار علمی برای استان و کشور انجام داده که نتایج آن برای مردم خوب، مفید و ثمربخش باشد.
آخرین دیدگاهها