خشکسالی و گرد و غبار؛ متهمان اصلی بیابان‌زایی در خراسان‌جنوبی

بیابان‌زایی یا بیابانی شدن پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید.

بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت‌های انسانی حادث می‌شود.

این پدیده یک ششم جمعیت جهان، 70 درصد اراضی خشک که بیش از 6.3 میلیارد هکتار می‌شود و هم‌چنین یک چهارم مساحت جهان را تحت تاثیر اثرات منفی خود قرار می‌دهد.

17 ژوئن به عنوان روز جهانی مقابله با بیابان زایی توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد معرفی شد تا با آگاهی بخش در سطوح جهانی و ملی به منظور کاهش خسارات زیست محیطی بیابان‌زایی و تقویت پاسخ به خشکسالی‌های پیش‌رو، اقدامات اولویتی در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرد.

خشکسالی‌ها پیامد تلخ افزایش بیابان در خراسان جنوبی

چند سالی است که خراسان جنوبی به‌واسطه خشکسالی‌های پیاپی شاهد پیامدهایی تلخ است. افزایش گستره بیابان و کانون‌های بحران که ریزگردها تنها مسبب آن هستند هشداری جدی به مسئولان است. اگرچه اعتباراتی در راستای اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی اختصاص داده‌شده اما پاسخگوی وسعت استان نیست و باید پیگیری‌های بیشتری بر خود ببیند.

بیابان‌زایی بعد از دو چالش، تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن 21 محسوب می‌شود این در حالی است که خراسان جنوبی با قرار گرفتن بر روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم و میزان پوشش گیاهی اندک است.

استان خراسان جنوبی به دلیل واقع شدن در منطقه خشک و حاشیه کویر با حوادث طبیعی مختلف از جمله خشکسالی مواجه است و بیابان‌زایی، گرد و غبار و کاهش بارندگی این خشکسالی را تشدید کرده است.

به گفته برخی کارشناسان اگر روند خشکسالی در استان تا 15 سال آینده ادامه داشته باشد در این استان چیزی به عنوان مرتع وجود نخواهد داشت، کما اینکه هم اکنون نیز علوفه مرتعی در این استان 44 درصد کاهش یافته که نشان از خشک شدن مراتع دارد.

تخریب سرزمین یا بیابان زایی یک معضل جهانی است

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی درباره پدیده بیابان‌زایی به خبرنگار تسنیم گفت: در سال 1992، سران کشورهای جهان در آرژانتیو تصمیم قاطع گرفتند که پدیده تخریب سرزمین یا بیابانزایی یک معضل جهانی است و باید برای آن راهکاری بیندیشند.

حسن اکبری افزود: در نتیجه این نشست فعالان محیط زیست 27 خرداد ماه برابر با 17 ژوئن به عنوان روز مبارزه با خطرهای تخریب سرزمین نامگذاری شد و در این روز به مردم جهان هشدار داده می‌شود تا یاد بگیرند زمین فقط برای آنهاست نیست و از تخریب آن بکاهند.

بیشتر بخوانید
طرح مقابله با بیابان‌زایی در 15 هزار هکتار اراضی گلستان اجرا شد

ردپای بیابان‌زایی; 4 دشت چهارمحال و بختیاری ممنوعه بحرانی است

مرکزی| طرح‌های کنترل بیابان‌زایی در استان مرکزی اجرا می‌شود

وی با اشاره به چالش‌های مهم زیست محیطی در استان از جمله آب، گرد وغبار، تخریب زیستگاه اظهار داشت: اگر اعتبارات پژوهشی به اداره کل حفاظت محیط زیست استان اختصاص داده شود قطعا از ظرفیت این مرکز استفاده خواهد شد.

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی یادآور شد: مردم باید آموزش ببنید و فرهنگ‌سازی شود چرا که افزایش پدیده بیابان باعث نابودی زمین یگانه جایگاه زندگی انسان می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه باید مطالبه‌گری و حساسیت برای زمین نه فقط در بین مردم بلکه همه مسئولان نهادینه شود ادامه داد: مسئولیت پذیری در حوزه محیط زیست در دست تصمیم سازان رخ دهد.

خراسان جنوبی جزو 5 استان بیابان‌زای کشور است

اکبری با اشاره به اینکه خراسان جنوبی جزو پنج استان بیابان‌زایی کشور است افزود: آبیاری نامناسب و استفاده از سموم شیمیایی در استان نیز از کیفیت خاک کاسته است.

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی شخم اراضی در جهت شیب، بهره‌برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی، استفاده‌ افراطی از کود و سموم شیمیایی را از عوامل بیابان زایی عنوان کرد و ادامه داد: چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی و بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و در نهایت شوری خاک می‌شود از دیگر عوامل افزایش بیابان است.

وی افزود: چرای بی‌رویه دام، ایجاد را‌ه‌های دسترسی به معادن و فرسایش خاک از مهم‌ترین چالش پیش روی خاک در خراسان جنوبی است.

ایجاد حساسیت در جامع محلی درباره محیط زیست

اکبری عنوان کرد: در خراسان جنوبی خطر بیابانی شدن بیش از هر جای دیگر احساس می‌شود و نیازمند توجه ویژه مسئولان به حوزه بیابان است.

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه برای رهایی از تخریب طبیعت و بیابان‌زایی ایجاد حساسیت در جوامع محلی بسیار تاثیرگذار است ادامه داد: در استان انجام طرح‌های مطالعاتی مرتبط و خرید و نصب ایستگاه‌های پایش سنجش کیفی هوا روزانه انجام می‌شود.

وی با اشاره به معضلات کاهش منابع آب‌های زیرزمینی، بحران و تنش آبی، پراکندگی نامناسب زمان بارش، تبخیر بالا خاطرنشان کرد: گسترش پدیده بیابانزایی، فرونشست زمین در تعدادی از دشت‌ها، افت شدید سفره‌های آب‌ زیرزمینی، نبود امکان توسعه صنعتی و کشاورزی را از جمله دیگر تهدیدهای زیست محیطی استان عنوان کرد.

گیاهان کاشته شده باید متناسب با بیولوژیک استان باشد

اکبری با اشاره به اینکه برای نهال کاری قطعاً باید نظر کارشناسی گرفته شود ادامه داد: برخی از گیاهان که متناسب با سیستم و بیولوژیک استان ما نیست فقط سفره‌های آب زیرزمینی را از بین می‌برد.

مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی با اشاره به اینکه پدیده گرد و غبار معضل دیگری است که استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد اظهار داشت: در این زمینه مسئولان ذیربط باید کار کارشناسی داشته باشند تا به سرنوشت خوزستان دچار نشویم.

مدیریت نادرست منابع آبی موجب بیابان‌زایی می‌شود

مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه منظور از «بیابان‌زایی» الزاماً گسترش بیابان‌های موجود نیست ادامه داد: این اصطلاح بیشتر برای بیابانی شدن زمین‌های قابل‌کشت و مراتع هم به‌ کار می‌رود که در اغلب موارد علت آن کم‌آبی، مدیریت نادرست منابع آبی و بهره‌برداری بیش از ظرفیت از زمین است.

علیرضا نصرآبادی با اشاره به اینکه خراسان جنوبی با قرار داشتن بر روی کمربند خشک و نیمه‌خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر منابع آبی بسیار ضعیف است ادامه داد: در این استا مقدار نزولات جوی کم، تبخیر سالیانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی هم بسیار اندک است و با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی 86 درصد مساحت استان شامل بیابان است.

36 درصد عرصه‌های طبیعی استان بیابانی است

وی ضمن یادآوری اینکه از کل عرصه‌های طبیعی استان 36 درصد را عرصه‌های بیابانی و 50 درصد را مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل می‌دهد بیان کرد: احیا و اصلاح مراتع تخریب‌شده ناشی از چرای بیش از ظرفیت، تلطیف هوای منطقه و جلوگیری از راهکارهای جلوگیری از بیابان زایی است.

مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه منابع آبی محدود و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی از عوامل بیابان زایی است یادآور شد: افزایش خشکسالی‌های متمادی و در سطح عرصه‌های طبیعی، خاک حاصلخیزی کم و پوشش گیاهی ضعیف از دیگر عوامل بیابان‌زایی در استان است.

خراسان جنوبی دومین استان بیابانی کشور است

وی یادآور شد: خراسان جنوبی با 12 میلیون و 989 هزار و 284 هکتار اراضی بیابانی و مراتع کم تراکم بیابانی، دومین استان بیابانی کشور است.

نصرآبادی با بیان اینکه بیابانزدایی مجموعه‌ای از دانش‌های شناخت علمی و تجربی در این زمینه است افزود: لازم است تمامی عناصر تشکیل دهنده اکوسیستم‌های بیابانی و فنون مبارزه با گسترش آن مورد بررسی قرار گیرد.

مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی با بیان اینکه تعیین فاکتورهای موثر در در بیابانزایی و تعیین سطوح فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی برای مبارزه با بیابانزایی از برنامه‌های این اداره برای کاهش بیابان زایی است ادامه داد: تثبیت تپه‌های ماسه‌ای روان در مناطق بحرانی و تبدیل اراضی شنی و لم یزرع به اراضی تولیدی از جمله این اقدامات است.

خراسان جنوبی به سمت خشک‌تر شدن می‌رود

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی نیز بیان کرد: روند استان به سمت خشک‌تر شدن است و با خشکسالی‌های پیاپی و 20 ساله به شاخص‌های زیر نرمال رسیده‌ایم.

علیرضا خندان‌رو با اشاره به اینکه خشکسالی‌ها در استان تاثیر خود را بر کاهش آب‌های زیرزمینی گذاشته است یادآور شد: این خشکسالی‌ها باعث خالی شدن روستاها از سکنه‌ و حاشیه نشینی شهرها و خشک شدن قنوات شده است.

وی بیان کرد: خشکسالی در استان از نوع متوسط به بالا است بنابراین باید به مصرف بهینه آب و جلوگیری از بیابان‌زایی توجه بیشتری شود.