باغستان را دریابیم/ آخرین وضعیت محیط زیستی باغستان سنتی قزوین
باغستان‌سنتی قزوین همانند کمربند و حصاری دور تا دور شهر قزوین را گرفته و آن‌را از خطرات و بلایا محافظت می‌کند، همین امر نیز باعث اهمیت بالای حفظ و نگهداری آن می‌شود. این باغستان با قدمت بیش از هزار سال ریهٔ تنفسی شهر محسوب می‌گردد و ضمن کمک به تلطیف آب‌وهوا و جذب آلاینده‌های زیست‌محیطی، موجب افزایش اکسیژن محیط و جلوگیری از خطراتی مانند سیل و ریزگردها می‌شود.
یکی از دلایل ضرورت حفاظت باغستان سنتی قزوین، تأثیر ویژهٔ آن بر روی شرایط آب‌وهوایی منطقه است. حسن پسندیده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان قزوین در این‌باره در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در قزوین می‌گوید: اهمیت حفاظت از عرصهٔ باغستان‌های سنتی قزوین به این دلیل است که بر روی شرایط اقلیمی و میکروکلیمایی شهر تأثیر به‌سزایی دارد. در شرایط فعلی حفظ باغستان با حیات اجتماعی قزوین گره خورده است، بنابراین همه باید در حفاظت از این میراث ارزشمند و جلوگیری از هرگونه تخریب، تغییر کاربری و دست‌اندازی در جهت کاهش سطح این باغستان تلاش کنند.
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر اقداماتی که لازم است در بحث حفاظت از باغستان صورت گیرد، در جهت احیای آن نیز لازم است طرح‌هایی وجود داشته باشد که بتوان بر اساس توان و ظرفیت منطقه اقداماتی را انجام داد، زیرا در بخشی از مناطق شاهد این هستیم که باغ‌ها به بهانه‌های مختلف خشک شده و از بین رفته‌اند، بنابراین ضرورت دارد برای احیای این مناطق نیز اقدامات اساسی انجام شود.
نفوذ شهر به باغستان و خطرات ساخت‌وساز در منطقه
یکی از خطرات مهمی که باغستان‌سنتی قزوین را تهدید می‌کند، ساخت‌وساز در محدودهٔ آن است. خیابان‌کشی و جاده‌کشی در محدودهٔ باغستان، باعث قطع درختان منطقه و از بین رفتن باغ‌ها می‌شود که در آینده می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به استان وارد کند. علی علی‌اکبری، مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین در رابطه با خطراتی که باغستان را تهدید می‌کند، در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در قزوین می‌گوید: مهم‌ترین خطری که در حال حاضر باغستان‌سنتی قزوین را تهدید می‌کند نفوذ شهر به داخل آن است.
مسئلهٔ ساخت‌وساز در محدودهٔ باغستان به‌قدری در حال گسترش است که برخی از نقاط باغستان نه جزء شهر محسوب می‌شوند و نه می‌توان نام باغ را بر آن‌ها نهاد. اگر نفوذ شهری در این محوطه صورت بگیرد میزان تولیدات باغستان کاهش می‌یابد و این منطقه از لحاظ اقتصادی به خطر می‌افتد، بنابراین لازم است جهت جلوگیری از این مشکلات به باغ‌داران کمک شود. برای کمک به باغ‌داران، نیاز به بودجه‌ای ثابت است، این در حالی است که ردیف بودجهٔ خاصی برای این موضوع اختصاص داده نشده است.
خطر دیگری که باغستان را تهدید می‌کند، برخی از مسائل فنی آن است. برای مثال، نزدن علف باغ‌ها توسط باغ‌داران و احتمال آتش‌سوزی از جمله مشکلات باغستان است. به گفتۀ علی‌اکبری اصلاح مسیرهای آب‌رسانی یکی دیگر از مسائل مهم در باغستان است. باغستان چهار رودخانهٔ فصلی دارد که از بالادست قزوین می‌آیند. زمانی‌که مسیر آب عوض شود یا در آن محوطه ساخت‌وساز اتفاق بیفتد و در این ساخت‌وسازها از این رودخانه‌ها آب برداشت شود، دبی آب رودخانه‌هایی که در باغستان جاری هستند، کم می‌شود.
بیش از 1500 هکتار از باغستان شرایط مطلوبی دارد
از نکاتی‌که برای باغ‌داران منطقهٔباغستان حائز اهمیت است، سه مسئلهٔ آب، راه و امنیت است که لازم است سازمان باغستان‌ها به این مسائل ورود جدی‌تری پیدا کند تا در زمان و هزینه‌های باغ‌داران صرفه‌جویی شود. حمید رحمانی، مدیرعامل سازمان باغستان‌های‌سنتی شهرداری قزوین در این رابطه در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس می‌گوید: عمدهٔ نقاط باغستان قزوین شرایط مناسب و پایداری دارد. از مجموع حدود 2500-2600 هکتار باغ، بخش عمدهٔ آن یعنی بیش از 1500 هکتار شرایط مناسبی دارد. حدود 300 هکتار از این باغ‌ها نیز در شرایط بسیار نامساعدی قرار دارند و تقریباً از بین رفته‌اند. کمی بیش از این میزان گفته شده هم در شرایط متوسطی قرار دارد که اگر به دادش نرسیم ممکن است از بین برود.
رحمانی می‌افزاید: آن‌چه در جلسات متعدد به‌عنوان تهدیدات باغستان بیان می‌شود بحث آب، راه و امنیت است. سازمان باغستان‌ها در لایروبی انهار و رودخانه‌ها به باغ‌داران کمک می‌کند که راندمان آب موجود بالا برود. در حال حاضر نیز در حال احداث یک راه شوسه و خاکی برای باغ‌داران هستیم. زیرا آنان برای انجام کارهای باغی و حمل‌ونقل ادوات کشاورزی و محصولات خود نیاز به یک راه مجزا داشتند. هم‌چنین بحث ساخت بند و سردهنه نیز مطرح بوده است که موضوع آبیاری را برای باغ‌داران تسهیل کرده است.
کار در باغستان نیازمند انگیزه‌ای مضاعف است
یکی از دلایل دیگری که باغستان در برخی مناطق به‌صورت کامل تخریب شده یا در حال از بین رفتن است، عدم وجود انگیزه در باغ‌داران است. سازمان باغستان‌ها موظف است به‌طرق مختلف در باغ‌داران انگیزه ایجاد کند تا نسبت به احیای باغ‌های خود گام‌های مؤثری بردارند. رحمانی در رابطه با بحث بی‌انگیزگی باغ‌داران بیان می‌کند: به عقیدهٔ بنده بی‌انگیزگی باغ‌داران یا متولی نداشتن باغ‌ها مهم‌ترین عامل تهدید باغ‌ها است. زیرا در بسیاری از نقاط آب وجود دارد ولی باغ‌ها آباد نیستند. برای مثال برخی باغ‌ها به‌صورت ورثه‌ای هستند و صاحب آن‌ها یک‌نفر نیست که بخواهد به باغ رسیدگی کند و این چند صاحب داشتن باغ یکی از دلایل بی‌انگیزگی باغ‌داران است. با توجه به این موضوع، اگر آب و راه هم وجود داشته باشد، این‌ها قائم به وجود باغبان است.
مالک برخی باغ‌ها به امید تغییر کاربری آن‌ها را خریداری کرده‌اند
باغستان‌سنتی قزوین با قدمتی دیرینه، سینه‌به‌سینه از پدران این مرز و بوم به پسران و وراث به ارث رسیده است. برخی وراث علاقه و یا زمان رسیدگی به باغ‌ها را ندارند، برخی نیز باغ‌ها را به افرادی فروخته‌اند که مشاهدات حاکی از آن است که خریداران به امید تغییر کاربری باغ‌ها آن‌ها را خریداری نموده‌اند و اکنون که با عدم اجازهٔ شهرداری برای این تغییر کاربری‌ها مواجه شده‌اند، کماکان به انتظار چنین فرصتی نشسته‌اند. علی‌اکبری می‌گوید: یکی دیگر از معضلات فعلی باغستان این است که باغ‌دار در باغ حضور ندارد، زیرا تصور می‌کند تولید در آن اقتصادی نیست و اگر باغ را بفروشد یا ساخت‌وساز در آن انجام دهد، برای او اقتصادی‌تر است. بنابراین نیاز است به باغ‌داران کمک شود تا انگیزه بگیرند.
زخمی کاری که خیابان نسیم‌شمال به قلب باغستان زد
دست‌اندازی‌های متعدد در باغستان‌سنتی قزوین به بهانه‌های مختلف و بی‌توجهی مسؤولین به آیندهٔ این موضوع، یکی از عوامل چندپاره شدن، تخریب، قطع و خشکیدن درختان این منطقه است. به‌عنوان نمونه یکی از مسائلی که باعث قطع درختان چندین سالهٔ باغستان شد، خیابان‌کشی در این منطقه به بهانهٔ انتقال خط لولهٔ گاز از این منطقه طی چند سال گذشته بوده است. رحمانی در رابطه با خیابان نسیم‌شمال می‌گوید: چندین سال پیش به‌دلیل انتقال لولهٔ گاز به برخی نقاط متأسفانه بدترین مسیر ممکن انتخاب شد و از دل باغستان مسیری را درست کردند که لولهٔ گاز را انتقال بدهند. این موضوع به نوعی زخمی بر پیکرهٔ باغستان ایجاد کرد. بعدها همین مسیر با نام خیابان نسیم‌شمال آسفالت شد که اکنون نیز به‌عنوان یک کمربندی در حال استفاده است.
رحمانی می‌گوید: موضوع دیگر در بحث ساخت‌وسازهای این منطقه، پل امام‌رضا(ع) است که در قسمتی قرار بود وارد باغستان شود. طی بازدیدی که از این محل به‌عمل آمد، آقای شهردار دستور دادند به‌علت آسیب زیادی که این قسمت از پروژه به درختان باغستان وارد می‌کند، پروژه متوقف شود و مسیری جایگزین و بدون خسارت یا با کمترین میزان خسارت برای آن در نظر گرفته شود.
مزایای مهم باغستان برای قزوین
دو مسئلهٔ مهم که اخیراً در باب اهمیت باغستان برای استان به عینه مشاهده شده است، موضوع جلوگیری از ورود سیلاب به شهر و نیز جلوگیری از ورود انواع ریزگردها به قزوین است.
علی‌اکبری در راستای جلوگیری باغستان از ورود ریزگردها به قزوین عنوان می‌کند: یکی از مزایای باغستان برای استان قزوین، بحث جلوگیری از نفوذ و ورود ریزگردها به استان است. در حال حاضر بسیاری از استان‌ها درگیر بحث ریزگردها و گرد‌وغبار هستند. در سمت بویین‌زهرا، قسمتی از بیابان‌ها کویری شده و خاک از آن‌ها بلند می‌شود، این یعنی ریزگردها در کمین قزوین هستند. اگر باغستان‌سنتی از بین برود، مشکل ریزگردها به مشکلات شهر اضافه می شود، این در حالی است که اکنون باغستان مانع و کنترل‌کنندهٔ ریزگردها است بنابراین حفظ و احیای باغستان برای داشتن یک شهرنشینی متعادل واجب است.
رحمانی نیز دربارهٔ بحث جلوگیری از ورود سیلاب به شهر خاطرنشان می‌کند: اهمیت باغستان زمانی به اثبات رسید که اوایل سال جاری مانع از وقوع سیل در قزوین شد، زیرا به‌عنوان کمربند نجات برای شهر قزوین عمل کرد و بارشی که قرار بود از پنج رودخانه به دل استان سرازیر شود، همه در دل باغستان پخش شد. البته به این واسطه قسمت‌هایی از باغستان که در نزدیکی مسیل‌ها و رودخانه‌ها بودند، آسیبی بالغ بر سه میلیارد تومان دیدند، اما مناطق شهری، شهرک‌های اطراف و مناطق منفصل شهری از خطرهای جدی سیل در امان ماندند.
به گزارش خبرگزاری فارس در قزوین، با وجود مزایای فراوانی که باغستان‌های سنتی برای استان قزوین دارند، نیاز است نسبت به حفاظت و احیای آن‌ها گام‌های مؤثرتری برداشته شود، زیرا اگر چنین نشود در بلندمدت آثار جبران‌ناپذیری بر پیکرهٔ استان وارد خواهد آمد.
آخرین دیدگاهها