برای حفظ ۴۶ گونه جانوری در معرض خطر انقراض، ۴۰۰ میلیارد تومان نیاز داریم/تنها ۵ درصد اعتبارات تامین شده است

حمید ظهرابی (معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست) درباره مقابله با تهدیدهای زیست‌محیطی کنونی در کشور از قبیل تخریب جنگل‌ها و مراتع، بیابان‌زایی، آلودگی آب، فرسایش خاک، ریزگردها و خشک شدن تالاب‌ها گفت: این موضوع کلی است که دامنه آن علاوه بر آنکه به بخش‌ها و معاونت‌های مختلف سازمان حفاظت محیط زیست مرتبط است، با ماموریت دستگاه‌های دیگر مانند وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی نیز مرتبط است. بخش مهمی از تخریب به اشکال مختلف در پی اقدامات توسعه‌ای رخ می‌دهد که مهمترین ابزار سازمان حفاظت محیط زیست در انجام ماموریت‌هایش برای مقابله با این تخریب‌ها، قوانین مختلفی از جمله «حفاظت و بهسازی محیط زیست» است.

وی با اشاره به التزام به انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در پروژه‌های بزرگ مانند احداث جاده‌های مواصلاتی، استقرار صنایع و… ادامه داد: این موارد از جمله تکالیف دستگاه‌های توسعه‌ای است که سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه بررسی این مطالعات و نظارت بر اجرای تعهدات دستگاه‌های توسعه‌ای درباره ملاحظات محیط زیستی در اجرای پروژه‌ها را دارد.

معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه حفاظت از عرصه‌های حفاظت شده و مدیریت حیات‌وحش جزء وظایف معاونت محیط طبیعی است، تصریح کرد: ما معتقدیم این وظایف جز با مشارکت مردم حاشیه‌نشین زیستگاه‌ها و ذینفعان اصلی قابل انجام نیست. از همین رو این معاونت در دوره فعلی، «همراستا کردن» امر حفاظت را با منافع مردم محلی در دستور کار خود دارد. به این معنا که باید به جامعه، به خصوص ذینفعان اصلی این موضوع را عملا نشان دهیم که بهره‌برداری پایدار از منابع بدون آسیب به آنها منجر به سود اقتصادی پایدار خواهد شد.

ظهرابی خاطرنشان کرد: خوشبختانه در مواردی که به عنوان پایلوت آغاز کردیم، همچون حفاظت مشارکتی پارک ملی گلستان یا قرق‌های اختصاصی شاهد موفقیت‌هایی بودیم. با این حال موفقیت جدی در این زمینه به سرعت و سادگی قابل حصول نیست، تغییر فرهنگ حفاظت، پایدارسازی حفاظت و بهره‌برداری فرآیندی طولانی مدت و تدریجی است.هنر ما پایه‌گذاری چارچوب‌های اصولی برای این مهم است که به سرعت در حال انجام است. در دو سال اخیر دستورالعمل سرمایه‌گذاری در مناطق تحت مدیریت، دستورالعمل احداث و بهره‌برداری از اقامتگاه بوم‌گردی در مناطق، دستورالعمل شکار پایدار، دستورالعمل ایجاد قرق‌های اختصاصی و چندین مورد دیگر با این هدف تهیه و ابلاغ شده و ادارات کل استان‌ها در حال حرکت به سوی این رویکرد جدید هستند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره گونه‌های گیاهی و جانوری در کشور گفت: در ایران تاکنون بیش از ۱۳۰۰ گونه مهره‌دار شناسایی شده و آنطور که همکاران ما در وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده‌اند، تعداد گونه‌های گیاهی شناسایی شده، بیش از ۸۰۰۰ گونه است. بر اساس فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN)، از میان مهره‌داران ایران، ۸۷ گونه در رده‌های مختلف منقرض‌شده، بحرانی، درمعرض خطر و آسیب‌پذیر قرار دارند. تنها دو زیرگونه «ببر هیرکانی» و «شیر ایرانی» تاکنون در طبیعت ایران منقرض شده‌اند که انقراض آنها مربوط به بیش از شش دهه قبل است.

معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: درنای سیبری نیز که از چند دهه قبل با کاهش شدید جمعیت روبرو بوده، در حال حاضر تنها یک نر از آن باقی مانده است. گوزن زرد ایرانی در طبیعت منقرض شده، اما از سال‌های پیش از انقلاب تاکنون جمعیت نسبتا مناسبی از آن در شرایط اسارت تکثیر شده‌اند، ولی هنوز برنامه معرفی مجدد آن به طبیعت غیر از جزیره اشک اجرا نشده است که دلیل اصلی آن نبود زیستگاه مناسب و امن برای آن در زیستگاه طبیعی است.

ظهرابی تاکید کرد: در همین رابطه تاکنون برنامه عمل ۱۰ گونه جانوری شامل پلنگ، گوزن زرد، خرس سیاه، خرس قهوه‌ای، تمساح پوزه کوتاه، غاز پیشانی سفید کوچک، میش مرغ، سمندر کوهستانی لرستان، سمندر آتشین و لاک پشت فراقی با استفاده از ظرفیت‌های کارشناسی درون سازمان و مشارکت دانشگاه‌ها، اساتید و سمن‌های زیست‌محیطی ذیربط تهیه شده و برای اجرایی شدن به استانهای هدف ابلاغ شده است.

وی با بیان اینکه در سال ۹۷ نیز طی انعقاد قرارداد با پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار، تهیه و تدوین برنامه عمل ۱۰ گونه جانوری نیز در دست انجام است، گفت: این گونه‌ها شامل شوکا، گورخر، آهو، قوچ و میش، هوبره، بالابان، اردک سرسفید، ماهی قزل آلای خال قرمز، سمندر غازری و افعی لطیفی هستند که پس از تهیه و تدوین برنامه‌های عمل مذکور، جهت اجرایی شدن به استانهای هدف ابلاغ خواهند شد. البته برای تهیه و اجرای برنامه عمل ۴۶ گونه جانوری در معرض خطر تهدید و انقراض کشور به اعتباری بالغ بر ۴۰۰ میلیارد تومان نیاز است که تاکنون و علیرغم پیگیری‌های به عمل آمده، طی سنوات گذشته کمتر از ۵ درصد اعتبارات مورد نیاز محقق شده است.

معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست درباره نرخ انقراض گونه‌های جانوری در کشور گفت: در حال حاضر با توجه به افزایش آگاهی و حساسیت عمومی نسبت به حیات‌وحش و از طرفی اقدامات حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست، به غیر از درنای سیبری و یوزپلنگ آسیایی که کاهش جمعیت آنها از دهه‌های قبل آغاز شده نگرانی ویژه‌ای نسبت به کاهش شدید جمعیت گونه‌ای نداریم. با این وجود، مدیریت حیات‌وحش امری بسیار پیچیده و چند وجهی است که تابع عوامل متعددی است. کمتر از هفت درصد مهره‌داران در فهرست سرخ قرار گرفته‌اند که شامل ۱۵ گونه بحرانی است. تلاش مجموعه معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، کاهش تهدیدهای این گونه‌ها و تغییر وضعیت آنها از شرایط بحرانی به وضعیت پایدارتر است.

ظهرابی همچنین درباره پروژه بین‌المللی یوز گفت: فاز دوم این پروژه در ابتدای سال جاری میلادی به پایان رسید و سند فاز سوم تهیه و رونمایی شده است. در حال حاضر تهیه سند نهایی این فاز و شروع اقدامات اجرایی آن، مراحل نهایی را طی می‌کند و پس از تایید و هماهنگی با وزارت امور خارجه و برنامه عمران ملل متحد فاز جدید آن آغاز به کار خواهد کرد. با این‌حال فعالیت‌های این پروژه شامل پایش مناطق، ساماندهی اقدامات حفاظتی برای یوزپلنگ و سایر برنامه‌ها هیچگاه متوقف نشده و پروژه در حال اجراست.

وی در پاسخ به این سوال که آیا مقابله با ملخ‌های صحرایی با سم مشکلاتی را برای محیط زیست ایجاد می‌کند، تصریح کرد: به طور کلی ما در چنین مواردی معتقدیم که مبارزه بیولوژیک بهترین و کم‌خطرترین نوع مبارزه با گونه‌هایی هستند که گاهی مانند آفت عمل می‌کنند. استفاده از دشمنان طبیعی گونه‌ها یا استفاده از مواد غیرشیمیایی یا بی‌خطر برای گونه‌ها به عنوان سم مهار کننده راهکار اصلی است. با این‌حال در بعضی موارد بحرانی، انجام بعضی اقدامات اجتناب‌ناپذیر است که باید تلاش شود کمترین آسیب را به دیگر گونه‌ها وارد کنند. به عنوان مثال طراحی تله‌های فیزیکی برای به دام انداختن ملخ‌ها یا استفاده از مواد ارگانیک از جمله راهکارهای کم‌خطر برای مقابله با ملخ‌هاست، اما استفاده از سموم تخصصی با ماندگاری پایین در شرایط کنونی و در مواقع بحرانی امری اجتناب‌ناپذیر است.