خشکه‌داران تنها بازمانده جنگل‌های جلگه‌ای هیرکانی

ابوالقاسم محمدپور با اشاره به اهمیت این جنگل‌ها گفت: جنگل‌های هیرکانی با نام فسیل زنده یا موزه طبیعی نامیده شده، زیرا بسیاری از گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها امروزه به شکل فسیل در اروپا یافت می‌شوند و بر اساس شواهد علمی سابقه تاریخی این جنگل‌ها به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسور‌ها برمی گردد.

رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس در باره دلیل اهمیت این سابقه زمانی و طولانی افزود: همزمان با عصر یخبندان به جز جنگل‌های هیرکانی که به دلیل قرارگرفتن بین رشته کوه البرز و دریای خزر و برخورداری از آب و هوایی معتدل تر، همه جنگل‌های پهن برگ (به غیر ازتعدادی محدود) نابود شده و از این جنگل‌ها به عنوان مادر جنگل‌های جوان اروپا و شمال آمریکا یاد می‌شود.
محمدپور با بیان اینکه بر اساس مطالعات انجام گرفته ۵ گروه آب و هوایی شامل خیلی مرطوب، مرطوب، نیمه مرطوب، مدیترانه‌ای و خشک شناسایی شده اند گفت: هر یک از این اقلیم‌ها با توجه به موضوعات آب و هوایی مانند تراکم جنگل‌های انبوه یا تنک، مسیر شیب، نسبت فاصله با دریای خزر و … خود به خرده اقلیم‌های بسیاری تقسیم و موجب منحصر به فرد شدن این جنگل‌ها شده است.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: جنگل‌های معتدل و آمیخته هیرکانی به دلیل حاصلخیزی خاک، تغییرات دما و بارندگی‌های متعدد که از حدود ۶۰۰ میلیمتر در شرق (گرگان) تا ۲ هزار میلیمتر در غرب (حوالی آستارا) نوسان داشته و تاکنون بیش از ۸۰ گونه درختی پهن برگ، ۳ گونه سوزنی برگ و ۵۰ گونه درختچه‌ای در این منطقه شناسایی شده اند.
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس، مهم‌ترین گونه‌های گیاهی جنگل‌های هیرکانی در بین درختان شامل واش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار عنوان کرد و گفت: از گونه‌های درختچه‌ای نیز می‌توان به آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، خاس، گالش انگور، سیاه تنگرس طبی و خرمندی، اشاره کرد.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی از وجود گونه‌های جانوری مانند پلنگ، خرس، کل، بز، گرگ، مارال، شوکا، گربه وحشی، روباه، شغال، سمور، سیاه گوش، خرگوش، موش جنگلی، راس، قوچ، سنجاب، و نیز پرندگانی مانند توکا.
سنقر سفید، انواع پرندگان شکاری، دارکوب، سار، سینه سرخ، سسک، چرخ ریسک خزری، قرقاول، سهره، بلدرچین، قوش، دال (کرکس)، کبک، اردک نوک پهن و اردک اره، کبوتر جنگلی، عقاب و جغد خبر داد.
محمدپور با اشاره به ثبت جنگل‌های هیرکانی در لیست میراث جهانی یونسکو و یکی از اولویت‌های ایران در سال ۲۰۱۷ گفت: ۱۲ سامانه در ۳ استان گیلان، مازندران و گلستان با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و نیز دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس افزود: خشکه داران، چهارباغ و کجور سه سامانه پیشنهادی غرب مازندران بوده که سامانه کجور در قلب جنگل‌های هیرکانی، پوشیده از جنگل‌های انبوه، مراتع کوهستانی و دره‌های عمیق با شرایط بسیار مناسب برای رشد، چهار باغ تکمیل کننده گرادیان ارتفاعی با اکوتون‌های کوهستانی و توده‌های انبوه راش و خشکه داران تنها نماینده جنگل‌های جلگه‌ای هیرکانی در لیست هستند.
ابوالقاسم محمدپور گفت: اثر طبیعی و ملی خشکه داران با وسعتی برابر با بیش از ۲۵۳ هکتار در غرب مازندران، کیلومتر ۱۲ جاده اصلی شهرستان تنکابن به عنوان دیگر سامانه‌های پیشنهادی برای ثبت جهانی، منطقه‌ای محصور شده میان مزارع کشاورزی و تنها بازمانده جنگل‌های جلگه‌ای تقریبا مسطح بوده و حداقل ارتفاع در بخش شمالی منفی ۲۵- و حداکثر ارتفاع در بخش جنوبی منفی ۲۰ متر است. (ارتفاع دریای خزر نسبت به دریا آزاد منفی ۲۵ متر است).
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس افزود: این منطقه دارای اقلیم معتدل مرطوب با متوسط بارندگی هزار ۴۲۰ میلیمتر، متوسط دمای سالانه ۱۵/۴ سانتیگراد، شناسایی ۱۸ گونه پستاندار، ۸۹ گونه پرنده، ۵ گونه خزنده و ۳ گونه دوزیست بوده که سنقر سفید در لیست قرمز IUCN قرار داشته و با توجه به وسعت کم منطقه، و دارا بودن حدود ۱۸ گونه گیاهی اندمیک در آن، نشان از ارزش بالا در حفظ تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی دارد.
محمدپور گفت: با توجه به فاصله ۱۲۰ متری این جنگل از دریا یکی از مرطوب‌ترین مناطق جنگل‌های هیرکانی به شمار رفته و تفاوت چندانی میان میزان رطوبت نسبی زمستان و تابستان در آن وجود ندارد. همچنین گونه‌های آب دوست در ترکیب با گونه‌های نادر، اندمیک و در معرض خطر به همراه درختان کهنسال بلوط شکل اصلی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: چهارباغ به عنوان منطقه‌ای بکر و دست نخورده با مساحت ۹ هزار و ۸۳۳ هکتار در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان چالوس قرار داشته و این سامانه تقریبا کوهستانی با رویشگاه‌های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و صخره ای، بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۰ درصد است.

محمدپور با بیان اینکه این منطقه با دارا بودن حد ارتفاعی ۹۱۵ تا ۳ هزار و ۳۹۵ متر و اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد با میانگین بارش سالیانه منطقه حدود ۶۰۰ میلیمتر است گفت: به دلیل آب و هوای سرد منطقه و بارش‌های بیشتر برفی دارای منابع آبی فراوان بوده و رودخانه‌های آن در واقع سرچشمه رودخانه چالوس را تشکیل داده که به دریای خزر می‌ریزد.
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس افزود: سامانه چهارباغ محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی، ایران و تورانی بوده و به دلیل تنوع ارتفاعی، پوشش گیاهی منطقه، تنوع وسیعی از گونه‌های درختی، درختچه‌ای و علفی را تشکیل می‌دهند.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی با اشاره به مناطق بکر و دست نخورده، گونه‌های گیاهی و جانوری نادر این منطقه گفت: پستانداران مانند مرال، خرس قهوه ای، پلنگ، گراز، گربه جنگلی، گرگ، کل و بز، روباه معمولی، شغال و نیز انواع پرندگان مانند کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی سامانه چهارباغ زندگی می‌کنند.
محمدپور با اشاره به اینکه حوزه کجور به عنوان بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی در شمال ایران، بین شهرستان‌های چالوس و نور قرار دارد افزود: سامانه کجور جنگلی بوده و بیشتر دارای شیب بیش از ۳۰ درصد با دامنه ارتفاعی متغیر بین ۵ تا ۲ هزار و ۱۰۰ متر از سطح دریای آزاد است. همچنین اقلیم این منطقه گرم و مرطوب با بارندگی سالانه حدود هزار و ۳۰۰ میلیمتر بوده و سرچشمه رودخانه سی سنگان در پائین دست حوزه این سامانه واقع شده است.
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس گفت: واقع شدن در بخش میانی جنگل‌های هیرکانی با پوششی انبوه تمام دره ها، کوه‌ها و دامنه‌های منطقه را فرا گرفته و با گونه‌های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع ساختار اصلی سامانه کجور را تشکیل می‌دهد.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: این منطقه با پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و نیز دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، زیستگاه جانوران متنوعی مانند پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال و پرندگانی مانند عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.
ابوالقاسم محمدپور گفت: مزایای ثبت جهانی این مناطق را می‌توان در قالب ارتقا و بهبود ۸ گروه مشارکت علمی و عملی، سرمایه‌های اجتماعی، افتخار ملی، کمک‌های مالی و تسهیلات مشخص، حفاظت از آثار، آموزش، باز زنده سازی و اصلاح شرایط موجود و گردشگری دسته بندی کرد.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: آگاهی و اطلاع رسانی به جامعه جهانی موجب افزایش فعالیت گردشگری، جذب منابع مالی و رونق اقتصاد محلی و عامه مردم شده و با توجه به کمک‌های بین المللی برای کشور‌های عضو کنوانسیون، می‌توان به جذب همکاری‌های علمی با دیگر کشور‌های عضو کنوانسیون در زمینه‌هایی با تجارب مشابه، بهره گیری از همفکری فنی کمیته و هیات‌های مشاور آن، اعزام کارشناسان متخصص به محوطه، در اختیار گذاردن تجهیزات غیرقابل تهیه برای کشور‌های متقاضی، اعطای وام‌های درازمدت با بهره کم و اختصاص کمک‌های بلاعوض در موارد خاص از محل صندوق بین المللی میراث جهانی سالانه مبلغ ۴ میلیون دلار که از جمع آوری حق مشارکت کشور‌های عضو و کمک‌های داوطلبانه تأمین می‌شود، اشاره کرد.
رئیس اداره حفاظت و محیط زیست شهرستان چالوس گفت: ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی علاوه بر محافظت، نگهداری و معرفی ارزش‌های آن، به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد محسوب که به واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد.
مدیر محلی طرح ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی افزود: افزایش ورود گردشگران برای بازدید از یک اثر ثبت میراث جهانی، موجب شکل گیری زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی، جاده‌ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یافته و کسب و کار‌های کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری، افزایش اشتغال شده و توزیع درآمد، بهبود کیفیت زندگی مقصد در جنبه‌های اقتصادی و بهداشتی ممکن خواهد شد. همچنین با مشارکت جامعه محلی و توانمندسازی آن‌ها با آموزش در فرآیند نظام عرصه گردشگری، مراقبت و نگهداری از آثار نیز به خوبی اجرایی خواهد شد.