بحران سیل؛ چرا دنیا سیل ایران را نمی‌بیند؟

فرزانه بذرپور، عضو سازمان پزشکان بدون مرز در یادداشتی برای صفحه ناظران درباره دلایل عدم توجه و کمک های بین المللی به سیل ایران نوشته است.

تقریبا ۷۰ درصد وسعت ایران در ۲۸ استان درگیر سیل شدند. ۲۶۹ شهر و ۵۱۴۸ روستا کمابیش تحت تاثیر سیلابهای اخیر قرار گرفتند. به گزارش وزارت بهداشت و درمان، یک میلیون و ششصد و شصت هزار نفر در مناطق سیل زده نیاز به کمک و امداد رسانی دارند. تاکنون ۷۸ نفر کشته ، ۱۱۳۷ نفر مجروح و ۲۹۵،۷۸۷ نفر آواره شدند.
صفحات سازمان های امدادرسانی بین المللی را که ورق بزنید تقریبا هیچ خبری درباره سیل ایران یا افغانستان نمی یابید که گزارشی از آوارگان یا خسارات سیل در ایران و افغانستان بدهد یا برای جمع آوری کمک های نقدی از مردم جهان یاری بخواهد. چرا دنیا سیل ایران را نمی بیند؟

تقریبا ۷۰ درصد وسعت ایران در ۲۸ استان درگیر سیل شدند. ۲۶۹ شهر و ۵۱۴۸ روستا کمابیش تحت تاثیر سیلابهای اخیر قرار گرفتند. به گزارش وزارت بهداشت و درمان، یک میلیون و ششصد و شصت هزار نفر در مناطق سیل زده نیاز به کمک و امداد رسانی دارند. تاکنون ۷۸ نفر کشته ، ۱۱۳۷ نفر مجروح و ۲۹۵،۷۸۷ نفر آواره شدند.

تخریب جاده ها، پل ها و راههای مواصلاتی در شمال، غرب و جنوب ایران؛ تخریب گسترده زمین های زراعی و نابودی زیرساخت های کشور، قطع برق و آلوده شدن منابع آب آشامیدنی و بهداشتی بسیاری از مناطق سیل زده را با مشکلات جدی مواجه کرده است. حجم خسارات بسیار گسترده گزارش میشود و جبران آن نه از بودجه کشور بلکه تنها با برداشت از صندوق ذخیره ارزی ممکن است. رئیس جمهور درخواست برداشت ۲۸ هزار میلیارد تومان از این صندوق را داده است. دولت وعده اعطای وام های ۵ تا ۱۰ میلیونی بلاعوض در کنار وام های نوسازی مسکن با بهره های ۴ درصد به مردم داده است.

اگرچه دولت با وعده های مالی درصدد امیددهی به مردم خسارت دیده است اما این وعده ها با توان مالی دولت و نظام بانکی کشور هم راستا نیست. وعده اعطای تسهیلات ارزان قیمت بانکی به سیل زدگان به معنی تحمیل هزینه های تکلیفی به نظام بانکی ست که موجب کسری و ناترازی بانک ها و در نتیجه اضافه برداشت از بانک مرکزی خواهد شد که یعنی افزایش پایه پولی و تورم.

بلایای طبیعی اعم از سیل و زلزله و فوران آتشفشانی میتواند هر کشوری را با مشکلات جدی مواجه کند. در بلایای طبیعی دو عنصر کمک های مردمی و کمک از نهادهای بین المللی پایه ی اصلی تامین مالی خسارات هستند. کمک های مردمی که نشانه همدردی با آسیب دیدگان چنین حوادثی ست، در فرهنگ و روحیه ایرانیان قوی ست. اما در زلزله سرپل زهاب و روزهای نخست سیل گلستان، بی اعتمادی مردم به دولت باعث شده بود که کمک ها به هلال احمر ناچیز باشد ولی به دنبال انتشار اخبار سیل، وسیع تر شدن مناطق سیل زده و قطع امکان کمک از طریق حساب های شخصی، کمک ها به هلال احمر چنان افزایش یافت که رکورد واریز کمک نقدی با ۶۵ میلیارد تومان شکست.

عنصر مهم دیگر کمک های بین المللی ست. نهادهای امدادرسانی و کشورهای خارجی که در شرایط مشابه به یاری مردم حادثه دیده میشتابند به دلیل تحریم ها، انزوای ایران و ضعف دیپلماسی عمومی کشور تاکنون سهم موثری ایفا نکرده اند. دولت ایران اصولا کمک از نهادهای بین المللی برای جبران خسارات را نادیده میگیرد یا با ژست غرور ملی حاضر به پذیرش کمک ها نیست. رویه دولت ایران به علاوه ترس از تحریم های آمریکا، انگیزه بین المللی برای کمک رسانی را کاهش داده است.

اما چرا نهادهای امدادرسانی که قرار است بدون توجه به نژاد، مذهب و ملیت و در بی طرفی به وقت اضطرار و بلایای طبیعی به کمک انسان های دردمند بشتابند، در سیل ایران و افغانستان چنین کند و کم تحرک عمل کردند.

سیل در آفریقا و دستهایی که برای کمک گشوده بود
درست یک هفته قبل از سیل در ایران، یک گردباد شدید استوایی به موزامبیک اصابت کرد و موجب سیل شدید در سه کشور آفریقایی شد. امدادرسانی جهانی به موزامبیک چند روز بعد از حادثه آغاز شد و اخبار و گزارش های متعدد آن در رسانه های دنیا و وبسایت سازمانهای امدادی منتشر شد تا با اطلاع رسانی این بحران طبیعی، کمک های مردمی را در کشورهای مختلف جذب کنند. سیل روزهای ۱۴ تا ۱۶ مارس به موزامبیک و زیمباوه رسید و کمک های جهانی ۱۸ مارس آغاز شده بود.

سازمان پزشکان بدون مرز در مارس ۲۰۱۹ به دنبال سیل در آفریقا که سه کشور موزامبیک، زیمباوه و مالاوی را درگیر کرده بود، برای کمک رسانی اقدام کرد. پروازهای چارتر با بیش از صدها تن بسته های مخصوص حمل و نقل هوایی از بلژیک و دبی وارد شد. این سازمان حدود ۸۰۰ نفر به منطقه اعزام کرده بود که اکثریت شان موزامبیکی بودند و سازمان، بسیاری از کارکنان محلی اش را به صورت روزمزد استخدام کرده بود. کمک سازمان در حمایت و تحت نظارت وزارت بهداشت موزامبیک بود که مسئولیت اصلی دسترسی به آب آشامیدنی و درمان مبتلایان به بیماری هایی چون وبا و اسهال را برعهده داشت. برپایی چادرها و کمپ هایی با ظرفیت صدها تخت خواب و رسیدگی به بیماران در همان هفته اول حادثه انجام شد.

همزمان سازمان صلیب سرخ جهانی نیز در موزامبیک حضور فعال داشت. تنها صلیب سرخ آمریکا چهارصد و پنجاه هزار دلار به صلیب سرخ موزامبیک کمک نقدی کرد.

بیشتر بخوانید:

سیل ایران؛ وزیر کشور: خطر گسترش سیلاب هنوز وجود دارد
هلال احمر ایران: اوضاع سیل خوزستان نگران‌کننده است
سیل در ایران؛ بحران سد کرخه از آسمان
سیل در ایران؛ درخواست برداشت از صندوق توسعه ملی برای جبران خسارات سیل
سیل چقدر به دولت ایران خسارت مالی زد؟
روز ۱۸ مارس سازمان ملل درخواست کمک بین المللی به این بحران کرد و از بودجه سازمان بیست میلیون دلار اختصاص داد. اتحادیه اروپا نزدیک به چهار میلیون یورو کمک مالی کرد. انگلستان ۲۰ میلیون یورو به قربانیان گردباد آفریقا داد. دولت بلژِیک از طریق چهار سازمان امدادرسانی اش بیش از پنج میلیون یورو به این بحران کمک مالی کرد. صلیب سرخ امارات کمک های پزشکی و غیرپزشکی به منطقه رساند. امارات متحده عربی چهار و نیم میلیون یورو و نروژ ششصد هزار یورو کمک کردند. تاکنون بیش از شصت میلیون یورو کمک مالی بین المللی جمع آوری شده به علاوه ی امدادرسانی در منطقه، ارسال محموله های امدادی که هنوز ادامه دارد.

آیا میزان خسارات و تلفات در آفریقا بیشتر از سیل در ایران و افغانستان بود؟ آمارها چنین نمی گوید.

۶۰۰ هزار نفر در استان های مختلف موزامبیک درگیر بحران شده بودند و در مالاوی بیش از یک میلیون نفر.

در زیمباوه ۲۲ هزار نفر در سیل بی خانمان شده بودند و ۱۸۱ نفر جان باختند، آمار تلفات در مالاوی ۵۹ نفر بود.

مجموعا در این سه کشور یک میلیون و هشتصد و پنجاه هزار نفر آسیب دیده و بیش از ۱۱۲ هزار خانه تخریب شده است.

بسیاری از نهادهای امدادرسان بین المللی از همان هفته نخست در منطقه حاضر بودند اگرچه به دلیل کوهستانی بودن مناطق آسیب دیده و از بین رفتن جاده ها دسترسی با تاخیر صورت گرفت اما همه در منطقه حضور فعال داشتند.

تامین سرپناه فوری، آب رسانی و بهداشت و کمک های پزشکی خانوارهای آسیب دیده در دستورکار این سازمانها بوده و قرار هست کمکهای صلیب سرخ جهانی به موزامبیک برای ۱۲ ماه به جمعیتی تقریبا ۷۵ هزار نفری ادامه داشته باشد. صندوق کمک اضطراری در بحران های بین المللی که صلیب سرخ کانادا آن را بنیان گذاشته و هر سال در بسیاری از بلایای طبیعی از جمله سیل، خشکسالی، زلزله به دهها کشور در آفریقا، آسیا و اروپا امدادرسانی کرده است. آخرین عملیاتش در همین موزامبیک بوده است.

چرا واکنش بین المللی در سیل آفریقا برخلاف ایران سریع و گسترده بود؟
اولین محموله کمک امدادی سازمان بهداشت جهانی دبلیو اچ او روز دهم آوریل به تهران رسید. کویت سه میلیون دلار، اتحادیه اروپا یک میلیون و دویست هزار دلار و فدراسیون صلیب سرخ و هلال احمر جهانی وعده ۵۰۰ هزار دلار کمک نقدی داده اند. فرانسه و ترکیه بسته های امدادی، تجهیزات پزشکی، وسایل آشپزخانه و مجموعا ۷۰۰۰ پتو و تخت خواب ارسال کردند. روسیه و ارمنستان هم وعده اش را دادند. در مقایسه با رویه بین المللی، بدون تردید کمک ها به ایران بسیار ناچیز بوده است.

دلایل عدم استقبال به انزوای ایران، دیپلماسی ضعیف، تحریم های آمریکا و ضعف رسانه ای بازمیگردد.

پیوند اقتصادی نه تنها پیوند سیاسی بلکه پیوند انسانی را هم موجب میشود. سرمایه گذاری مستقیم خارجی در موزامبیک در سال ۲۰۱۳ معادل ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور بود و سال ۲۰۱۸ با وجود افت شدید همچنان ۱۸ درصد از تولید ناخالص داخلی موزامبیک را تامین کرده است. منافع اقتصادی بسیاری از شرکت های آمریکایی و اروپایی در موزامبیک به زیرساخت های ارتباطی و مواصلاتی این کشور وابسته است بنابراین کمک به نوسازی و جبران خسارات سیل زدگان در راستای منافع اقتصادی کشورها نیز هست.

انزوای ایران و عدم سرمایه گذاری کشورها و شرکتهای چندملیتی در ایران حتی به وقت بلایای طبیعی نیز برای ما خسارات بار است.

به غیر از انزوا و عدم وابستگی متقابل با اقتصاد جهانی، ضعف دیپلماسی ایران در بازتاب اخبار سیل در رسانه های خارجی بی تاثیر نبوده است. دولت ایران هنوز به این نتیجه نرسیده است که درخواست کمک و امدادرسانی بین المللی به معنی ناتوانی حکومت از انجام وظایفش نیست. دیپلماسی ضعیف و عدم اجماع مسئولان کشور برای اعلام نیاز و استمدادجویی تا آنجا پیش رفته که محمد جواد ظریف وزیر خارجه با ژست غرور ملی نه تنها پیشنهاد کمک آمریکا را رد کرد بلکه با بزرگنمایی توان ترمیمی کشور مدعی شد ایران به تنهایی میتواند خسارات وارده را جبران و مشکلاتش را مدیریت کند.

از سوی دیگر سازمانهای امدادی چون سازمان پزشکان بدون مرز این اعتراض و گلایه را از مسئولان ایرانی داشته اند که اجازه دسترسی و اقدامات بشردوستانه را به آنها نمیدهد. ایران همیشه مدعی بوده نیازی به کمک امدادی و حضور نیروهای خارجی در کشور ندارد. سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی ایران آنچنان بر نگرانی های امنیتی و احتمال جاسوسی پافشاری دارند که نسبت به هر مداخله از سوی نیروهای امدادی خارجی مشکوک اند. با این حال به نظر می آید در جریان سیل اخیر استثنا قرار هست مجوزهایی برای فعالیت گسترده تر برخی سازمان های امدادی در مناطق سیل زده صادر شود.

تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران، انتقال وجه را بسیار دشوار کرده است تا جایی که کمک های مردمی ایرانیان خارج از کشور به هلال احمر نیز با تحریم مواجه شده است. به نظر میرسد حکومت ایران ترجیح میدهد در ژست مقاومت تا پیروزی، از ذخیره های ارزی خود خرج کند تا به دنیا ثابت شود که جمهوری اسلامی میتواند بر بلایای طبیعی و مشکلات داخلی اش به تنهایی فائق آید.