پسماندهای صنعتی و چالش های دفن آنها

چگونگی مدیریت و ساماندهی پسماندهای صنعتی به گونه ای که خطرات زیست محیطی و بهداشتی به دنبال نداشته باشد، همواره یکی از دغدغه های متولیان و دوستداران محیط زیست بوده است.

به گفته کارشناسان برخی فلزات سنگین موجود در پسماندهای صنعتی در صورت ترکیب شدن با خاک در پی دفن غیراصولی می توانند خطرات زیست محیطی به همراه داشته و با آلوده کردن آب و خاک، سلامت انسان ها را نیز تهدید کنند.
استان قزوین با برخورداری از یک سایت پیشرفته مدیریت و ساماندهی پسماند و دفن بهداشتی زباله، یکی از نخستین استان های کشور بود که از چند سال قبل اقدام به دفن اصولی زباله پسماندهای صنعتی را در دستور کار خود قرار داد با این وجود نحوه فعالیت های انجام شده در این مکان طی روزهای اخیر نگرانی های زیادی را بوجود آورده است.
انتقال پسماندهای صنعتی دیگر نقاط کشور به قزوین هشدار عده ای از مسئولان نسبت به عواقب و خطرات زیست محیطی و بهداشتی این اقدام را به دنبال داشته است.
هفته گذشته اظهارات یک عضو شورای شهر قزوین مبنی بر اینکه قزوین به پایتخت زباله های صنعتی کشور تبدیل شده است بازتاب فراوانی پیدا کرد و واکنش های زیادی را نیز به دنبال داشت.
محسن حق شناسی عضو شورای شهر قزوین در این سخنان مدعی انتقال پسماندهای صنعتی از نقاط مختلف کشور از جمله پالایشگاه های پتروشیمی و نفت و گاز به مجتمع پسماند محمدآباد بود.
کشف یک انبار حاوی 130 تن پسماندهای صنعتی خطرناک صنعتی در شهرک صنعتی لیا که اتفاقا در نزدیکی سایت محمدآباد قرار دارد نیز به نگرانی ها در این خصوص افزود که البته این انبار با اقدام به موقع ماموران محیط زیست مهر و موم شد.
به گفته کارشناسان محیط زیست، درون این پسماندهای صنعتی، فلزاتی نظیر نیکل، کادمیوم و وانادیوم وجود داشت که این موضوع به شدت تهدیدات دامن زد.
بدنبال این موضوع ایرنا در گفت و گو با جمعی از مسئولان و کارشناسان به موشکافی این موضوع پرداخت.

** تخلیه پسماند صنعتی و خطر شیوع سرطان
محسن حق شناس عضو شورای اسلامی شهر قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: سایت بازیافت و دفن بهداشتی پسماند محمدآباد از ابتدا برای ساماندهی پسماندهای خانگی طراحی شده بود و قرار نبود درون آن پسماند صنعتی تخلیه و دفن شود.
وی افزود: مشکل اصلی در سایت محمدآباد، بالا بودن سطح آب های زیرزمینی است و همین موضوع باعث می شود تا دغدغه هایی در رابطه با نفوذپذیری فلزات سنگین در آب ایجاد شود.
حق شناس تصریح کرد: فلزاتی مثل تقره، سرب، نیکل همانند سایر پسماندهای خانگی و عفونی از بین رفتنی نیستند و حضور این فلزات سنگین از طریق تخلیه و دفن پسماند صنعتی باعث شده تا یک سفره سرطان برای مردم قزوین باز شود که باید جلوی این رویه گرفته شود.
این عضو شورای اسلامی شهر قزوین اظهار داشت: سال 93 شرکت خصوصی واقع در سایت محمدآباد با این توجیه که پسماند صنعتی استان جوابگوی کار آنها نیست، مجوزی را اخذ کرد که طی آن پسماند سایر استان ها به قزوین آورده شود و به دنبال این موضوع حجم بالایی پسماند صنعتی در قزوین پذیرش شد.
حق شناس با اشاره به حاصلخیزی دشت قزوین و تولید بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی از این منطقه، تاکید کرد: دشت قزوین به عنوان آشپزخانه ایران به حساب می آید و خیلی از مواد غذایی و خوراکی در این شهر تولید می شود؛ بنابراین برای هیچ عقل سالمی قابل قبول نیست که در کنار مواد غذایی، مواد صنعتی خطرناک حضور داشته باشد.
وی ادامه داد: از ابتدای امسال با پیگیری های مدیرکل جدید حفاظت محیط زیست قزوین، مجوز قانونی در سایت محمدآباد ملغی شد اما همچنان پسماندها از مبادی غیر رسمی و غیرقانونی وارد استان و این نقطه می شوند.
حق شناس با انتقاد از وضع مدیریت پسماند سایت محمد آباد،گفت: به مدیریت لندفیلد سایت محمد آباد نقد زیادی وارد است چرا که قرار بود ظرفیت این مکان طی 20 سال مورد استفاده قرار بگیرد اما اکنون در کمتر از هشت سال 85 درصد آن تکمیل شده است.
این عضو شورای اسلامی شهر قزوین یادآور شد: ایده طراحی سایت محمد آباد بسیار خوب بود اما به مسیر درستی منتهی نشد و نبود کمپکتور ( فشرده ساز)، ریجکتر و موارد فنی دیگر باعث شد تا با ورود روزانه 60 تن زباله خانگی به سایت محمدآباد با بحران فضای زباله در این مکان مواجه شویم.

** تذکرات مکرر در خصوص تخلیه پسماند صنعتی و اثرات ناگوار فلزات سنگین
رییس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر قزوین نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: در سایت پردازش زباله محمدآباد، پسماندهای صنعتی تخلیه می‌شود و برخی از این پسماندها حاوی فلزات سنگین بوده که دارای ماندگاری بالایی هستند و در صورت ورود به سفره های آب زیرزمینی اثرات مخرب و جبران ناپذیری بر سلامت شهروندان می گذارد.
سیده منیره قوامی افزود: با اینکه در جلسات مختلف شورا و کمیسیون های مرتبط مدام به این موضوع تذکر داده می شود و از خطرات و تهدیدات آن سخن به میان می آید، اما همواره مسئولان استانی ما هیچ توجهی نمی کنند و همواره شاهد ورود پسماندهای صنعتی از مبادی غیررسمی به استان قزوین هستیم.

** فلزات سنگین موجود در زباله های صنعتی از بین رفتنی نیستند
مدیر پژوهش سرا و آزمایشگاه مرکزی قزوین نیز در خصوص این موضوع در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه فلزات سنگین موجود در زباله های صنعتی از بین رفتنی نیستند، گفت: مهم ترین عواقب فلزات سنگین در انسان به مختل شدن عملکرد اعصاب مرکزی مربوط می شود و این فلزات سنگین پس از خورده شدن توسط انسان، اثرات ناگواری روی سیستم کلیه برجای می گذارند.
منیره السادات میررحیمی افزود: فلز جیوه در بیشتر پسماندهای صنعتی یافت می شود و اگر 4دهم PPM ( واحد در میلیون) از این فلز وارد بدن انسان شود، به طور حتم طی مرور زمان منجر به مرگ می شود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: وانادیوم جز فلزات سنگین محسوب نمی شود و واکنش پذیری بالایی در محیط ندارد اما کادمیوم، مس ، نیکل و جیوه جز فلزات سنگین در پسماندهای صنعتی هستند.
میررحیمی ادامه داد: فلزات سنگین در تماس با خاک با پیوندهای نیترات درون زمین واکنش می دهند و به عنوان یک ترکیب جدید می توانند در کالبد گیاهان و سپس حیوانات نشخوارکننده، به عنوان مواد غذایی انسان مورد استفاده قرار گیرند که این مساله خطرناک است.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: فلزات سنگین در درون آب و خاک از بین رفتنی نیستند و تنها می توان با ایجاد یک میدان مغناطیسی خاص اثر این مواد را خنثی کرد بنابراین در پسماندهای صنعتی موضوعی که بسیار مهم جلوه می کند شناسایی این فلزات و جداسازی آن از منابع آبی و خاکی است.

** پسماند صنعتی ربطی به مدیریت پسماند خانگی سایت محمدآباد ندارد
مدیرعامل پردازش پسماند شهرداری های قزوین واقع در سایت محمدآباد به خبرنگار ایرنا گفت: سایت های پسماند صنعتی هیچ ارتباطی به سایت زباله خانگی محمدآباد ندارند و شباهت اسمی باعث شده تا اذهان عمومی تصور کنند، متولی پذیرش پسماند صنعتی ما هستیم.
ابراهیم فرزان مهر افزود: پسماندی که توسط ما پذیرش می شود، صرفا خانگی بوده و مربوط به شهرهای داخل استان است.
وی اضافه کرد: شرکتی که به پذیرش پسماند صنعتی در سایت محمدآباد اقدام می کند در کنار واحد ما و دارای 10 هکتار مساحت است که مجوز خود را چندسال پیش از شهرداری و منابع طبیعی گرفت.
فرزان مهر تاکید کرد: سایت پسماند صنعتی محمدآباد توسط بخش خصوصی اداره می شود و از زمانی که ما حضور داشتیم، ابن شرکت نیز به روش دفن بهداشتی در این مکان پسماندهای صنعتی را پذیرش می کند.
مدیرعامل پردازش پسماند شهرداری های قزوین ادامه داد: از زمان حضور مدیرکل جدید حفاظت محیط زیست قزوین، پدیرش پسماند صنعتی از سایر استان ها کاهش یافته است و از این نوع پسماند چندان به قزوین وارد نمی شود.

** پذیرش 22 هزار تن پسماند صنعتی طی 4 سال گذشته در سایت محمدآباد
مدیرعامل شرکت عصر صنعت سبز کاسپین نیز به عنوان متولی ساماندهی و دفن پسماندهای صنعتی قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در قانون برای دفع هرگونه پسماند به سه روش کلی سوزاندن زباله، بازیافت و دفن بهداشتی تاکید شده است که شرکت ما اکنون روش آخر را انجام می دهد.
محمدرضا ذوالفقارپور افزود: این شرکت از ابتدای سال جاری تاکنون یک هزار و 500 تن زباله صنعتی پذیرش کرده که بخش قابل توجه آن متعلق به اوایل امسال است.
وی در خصوص آمار پذیرش پسماند طی سال های گذشته، تصریح کرد: در سال 93 هیچ گونه پسماند صنعتی به صورت بهداشتی دفن نشد، اما این این رقم در سال 94 به 500 تن، در سال 96 به 12 هزارتن و در سال جاری به کمتر از 2 هزارتن رسیده است که این فراز و فرود آماری نشان می دهد به جای دفن بهداشتی، پسماندها به روش غیربهداشتی ( گودال طبیعی) دفن شده و یا به استان های دیگری فرستاده می شوند.
ذوالفقارپور با بیان اینکه 25 درصد روغن خودروی کشور در قزوین بازیافت می شود،اظهار داشت: اگر هزار کیلو روغن سوخته را بازیافت کنیم تقریبا 200 کیلو پسماند خطرناک از آن باقی می ماند و این پسماند بی ارزش سرانجام باید دفن بهداشتی شود اما شرکت ما طی چندسال گذشته یک کیلو پسماند روغن از شرکت های قزوین دریافت نکرده است و مسئولان مربوطه باید پاسخ دهند که این حجم از پسماند به کجا می رود.
وی تاکید کرد: در استان قزوین روزانه 400 تن پسماند قابل دفن و غیرقابل بازیافت تولید می شود که ما فقط توانسته ایم 10 تا 15 درصد از این حجم پسماندها را در سایت محمدآباد پذیرش و به صورت بهداشتی دفن کنیم.
ذوالفقارپور ادامه داد: سایت کناری ما که به پسماند خانگی تعلق دارد، روزانه 70 تن پسماند پذیرش می کند و گاهی در آن پسماند صنعتی بدون شناسنامه نیز وجود دارد اما مورد بازخواست هیچ نهادی قرار نمی گیرد.
به گفته این مسئول در پتروشیمی بندر امام، مجوز لندفیلد سالیانه برای پسماند صنعتی، بیش از 180 هزارتن است که عمدتا این پسماند مربوط به محصولات پتروشیمی هستند و سطح آب های زیر زمینی در این منطقه یک متر با سطح فاصله دارد.
مدیرعامل شرکت عصر صنعت سبز کاسپین در واکنش به اظهارات شورای شهر قزوین مبنی بر دفن پسماندهای خطرناک صنعتی در سایت محمدآباد، گفت: حق شناس عضو شورای شهر قزوین مردی دلسوز و دوست داشتنی است، اما اظهارات او غیرعلمی و خلاف واقع است و ای کاش برای جزییات بیشتر از ما توضیح می خواست؛ چراکه ما طی 2 ماه گذشته کمتر از 40 تن پسماند در این سایت پذیرش داشتیم و طی این مدت کوتاه غالبا موارد پسماند از نوع بیمارستانی و شیمیایی بود.
ذوالفقارپور در ادامه گفت: اگر اعضای شورای شهر قزوین یا مسئولان دیگر دارای ابهامات فراوان هستند باید از این مجموعه بازدید کنند و آمار فعالیت های ما را مطالبه کنند چون درحال حاضر روزانه 200 تن پسماند مایع در گودال های اطراف دشت قزوین به صورت غیرقانونی تخلیه می شود که این موضوع برای سفره های زیرزمینی مخاطره انگیز است!
وی با بیان اینکه یک هزار تن پسماند نیروگاهی پذیرش کرده ایم که 700 تن آن مربوط به نیروگاه شهید رجایی است، اظهار داشت: به جرات می‌توانم مدعی شوم که هیچ گونه فلزات سنگینی در این سایت وجود ندارد.
ذوالفقارپور با بیان اینکه به دلیل زیرساخت های ایجاد شده امکان نفوذ پسماندهای صنعتی دفن شده به آب های زیرزمینی در سایت محمدآباد وجود ندارد، اظهار داشت: نفوذپذیری پسماند صنعتی به سفره های زیرزمینی یک ادعای خلاف واقع است و با توجه به لایه جی سی ال (ترکیبی بر پایه بنتونیت برای آب بندی) روی خاک رس که در عمق 5 متر ایجاد شده است، هرگز اجازه نخواهد داد که پسماند به مجاری آبی در سفره های زیرمینی نفوذ پیدا کند.

** اگر عایق بندی استاندارد باشد پسماندهای دفن شده به آبهای زیرزمینی نفوذ نمی کنند
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: سطح آب های زیرزمینی در منطقه محمدآباد بیش از 50 متر است و خیلی به سطح زمین نزدیک نیست.
یدالله ملکی افزود: این شرکت براساس تعهدات خود باید سطح زیرین لندفیلد را به ژئوممبران (لایه‌هایی که برای عایق بندی استفاده می شود) مجهز نماید و اگر این موضوع به صورت استاندارد رعایت شده باشد، ماده ای به سفره های زیرزمینی نفوذ نخواهد کرد.
وی تاکید کرد: جریان سفره های زیرزمینی در این محدوده به سمت فتح آباد است که عمدتا به شوره زار می رسد که هیچ کشاورزی در این مناطق صورت نمی گیرد و چندان جای نگرانی نیست.
ملکی یادآور شد: در خصوص لجن های صنعتی اگر تخلیه در حاشیه رودخانه ها و آبخوان های استان قزوین صورت گیرد، به آلوده کردن سفره های زیرمینی منجر خواهد شد و این موضوع باید مورد توجه مسئولان ذیربط باشد.

**سایت محمدآباد تنها مجاز به مدیریت پسماند جامد صنعتی است
مدیرکل حفاظت محیط زیست قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: هم اکنون پسماندهای عفونی و بیمارستانی از 6 استان همجوار در سایت پسماند محمد آباد تخلیه می شوند که مجوز آن تا پایان سال جاری برقرار است.
حسن پسندیده افزود: استان‌های همجوار از ابتدای سال 98 باید مدیریت مجزا و مخصوصی برای پسماندهای خود اعمال کنند و استان قزوین دیگر پذیرشی در خصوص پسماندهای عفونی نخواهد داشت.
به گفته این مسئول، از ایتدای سال جاری و با مصوبات کارگروه پسماند استان، ورود هرگونه پسماند صنعتی از سایر استان ها به قزوین ممنوع اعلام شده و سایت پسماند محمدآباد تنها مجاز است که پسماندهای صنعتی قزوین را پذیرش کند.
پسندیده تاکید کرد: نظارت‌های مستمر و حساسیت های اداره کل حفاظت محیط زیست روی تخلیه پسماندهای صنعتی سبب شده تا با مشاهده هرگونه روش تخلیه غیرمجاز، سریعا مراتب به طور قانونی پیگیری شود و طی سال جاری نیز موارد متعددی وجود داشته که توسط ماموران حفاظت محیط زیست کشف شده است.
به گفته این مسئول در هفته گذشته یک انبار پسماند غیرمجاز صنعتی با بیش از 130 تن پسماند که برخی فلزات کادمیوم و وانادیوم در آن یافت می شد توسط این اداره مهروموم شد.
پسندیده تاکید کرد: ظرفیت های اکولوژیکی (زیست بوم) در استان قزوین محدود است و ما اکنون به دلیل وجود آبخوان‌ها و شرایط خاص تنها قادر هستیم پسماند صنعتی داخل استان را مدیریت کنیم نه اینکه پسماندهای دیگر استان ها را نیز بپذیریم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست قزوین در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: مراجع قضایی همکاری بسیار خوبی با این دستگاه دارند و معمولا پس از کشف محموله و معرفی فرد خاطی، احکام قضایی مبنی بر پاکسازی برای همین افراد مختلف صادر می شود که این نشان از اهتمام دستگاه قضا به مسائل زیست محیطی است.
پسندیده یادآور شد: برخی از متخلفانی که به تخلیه لجن‌های صنعتی در دشت قزوین اقدام می کنند سعی دارند با جوسازی های رسانه ای به گونه ای وانمود کنند که چون راهی برای مدیریت پسماند صنعتی وجود ندارد، پس این اقدام توجیه پذیر است که بنده شخصا هیچ توجهی به این حواشی ندارم و یک تنه در مقابل مخاطرات زیست محیطی می ایستم.