شبنم رضاوند
افزایش ناپایداری و تهدید های زیست محیطی بشر را ناگزیر کرده است که برای استمرار حیات خویش چاره اندیشی کند.امروزه شیوه های متعددی برای رویارویی با بحرانهای محیط زیست و بهبود وضعیت آن مطرح می شوند .بسیاری از دانشمندان برای کاهش بحرانهای محیط زیستی یا پیشگیری از آنها به راه حلهای فناورانه روی آوردهاند. با اینحال، برخی از آنها، ضرورت و لزوم برقراری ارتباط و تعامل جدید بین طبیعت و انسان، و همچنین نیاز به یک فرهنگ محیطزیستی جدید را مطرح کرده اند. در ابتدا موارد اهمیت آموزش محیط زیست دراعلامیه جهانی حقوق بشر و قانون اساسی ج.ا.ا. ارایه میگردد.
اعلامیه جهانی حقوق بشر
- هدف اصلی ۱۳ش : اقدام فوری برای رویارویی با تغییر اقلیم و آثار آن
- ش ۱۳-۳ بهبود آموزش، ارتقای آگاهی و ظرفیت سازی انسانی و سازمانی در زمینه کاهش پدیــدۀ تغییــر اقلیــم، ســازگاری بــا آن، کاهــش آثــار تغییــر اقلیــم و هشــدار به موقــع
- هدف اصلی ش ۱۴: حفاظت و استفادۀ پایدار از اقیانوس ها، دریاها و منابع دریایی برای توسعۀ پایدار
- هدف اصلی ش ۱۵ . پاسداشت، احیاء و ترویج استفادۀ پایدار از بوم سازگان های زمینی، مدیریت پایدار جنگل ها مبارزه با بیابان زایی و توقف و معکوس سازی روند تخریب (یا فرسایش) زمین و همچنین متوقف ساختن تخریب تنوع زیستی
اصل۵۰ در قانون اساسی جمهوری اسلامی
- حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشندِ وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران ان ملازمه پیدا کندِ ممنوع است.
- تخریب محیط زیست و مرگ تدریجی آن»، « نوروز و آمار تصادفات جاده ای» و « گردشگری پایدار ابزاری برای توسعه» از جمله مهمترین موضوع های اجتماعی و فرهنگی است.
تخریب محیط زیست و مرگ تدریجی آن
- برای جامعه ایرانی تهدیدهای محیطزیستی در طول ادوار تاریخی متعدد وجود داشته، اما در سالهای اخیر رویکردهای محیطزیستی از یک امر فانتزی و شیک به یکی از اولویت‌های مردم و دولت‌ها تبدیل شده است. در کشور ما بخش قابل توجهی از حساسیت‌های محیطزیستی در بین مردم به دلیل اطلاع رسانی از سوی رسانه‌های جمعی، رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی است. شاید برخی افراد در جامعه برخی از آنها نسبت به محیط‌زیست و حفظ نعمت‌های الهی احساس مسئولیت می‌کنند. اما بخش قابل توجهی به مسائل محیطزیستی کشور بی توجه یا کم توجه باشند،
- «آشتی به جای قهر با طبیعت» آورده است: ازمیان روزهای نوروز باستانی، تنها یکی به نام آشتی با طبیعت ثبت شده، اما هر‌سال در این روز آنچه به چشم می‌آید، «جنگ با طبیعت» است
- حضور مردم در طبیعت، چند سالی است با یک سری مخاطرات زیست محیطی جبران ناپذیر همراه شده است، به طوری که نه تنها پیامد خوشایندی برای طبیعت ندارد بلکه آسیب‌های بسیاری نیز بر آن وارد می‌کند. به نظر می‌رسد ریشه این خطرها به عدم آموزش صحیح شهروندان در استفاده از طبیعت بر میگردد. روزنامه ها در یادداشت ها و گزارش هایی به بازتاب این موضوع پرداختند.
- روزنامه «ایران» در مطلبی با عنوان «روزی برای تخریب طبیعت» به ارایه گزارشی از آنچه در سیزده بدر رخ داد پرداخت و نوشت: هرکجا بساط پهن کرده باشید، فرقی نمی‌کند. باید تا می‌توانید خوش بگذرانید. این یک روز را باید به هر قیمتی خوش بود. تعطیلات تمام شده و باید انتقام تمام روزهای باقی مانده سال و خواب‌های حرام شده‌تان را از همین روز بگیرید. بعضی‌ها واقعاً همین کار را می‌کنند. رفتارشان جوری است که انگار واقعاً می‌خواهند انتقام بگیرند. به تلافی اینکه تعطیلات عزیزشان تمام شده، آنچه حرص دارند سر طبیعت خالی می‌کنند. کار نکرده هم باقی نمی‌گذارند. از شکستن و آتش زدن شاخه تازه روییده درختان گرفته تا لگدمال کردن سبزه‌های نورسته و در نهایت انباشتن انبوهی زباله در هرکجا که بهار، نقش زیبایی بر آن کشیده است. زباله، زباله و باز هم زباله. این، هدیه ما به طبیعت است در روزی که به نام خودش نامگذاری شده.
اهداف آموزش محیط زیست در برنامه درسی متوسطه دوم کشور ایران
- سالهای ۲۰۰۵-۲۰۱۴ كه از سوی سازمان ملل متحد به‌عنوان دهه آموزش محیط زیست برای‌توسعه پایدار نامگذاری شده است. در این راستا و نظر به تصریح اصل پنجاهم قانون اساسی كشور در حفاظت از محیط زیست به‌عنوان یك وظیفه عمومی كه همگانی بودن آن را در ضمیر خود نهفته دارد و نیز با توجه به اینكه آموزش یكی از مؤثرترین مؤلفه‌های تأثیر‌گذار بر‌توسعه پایدار هر كشور است، انجام اقداماتی وسیع، همه‌جانبه، مستمر و فراگیر در جهت افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی جامعه امری ضروری می‌نماید.
اهداف غایی وكلی
- هدف از آموزش محیط زیست،توسعه پایدار است .
- هدف آموزش محیط زیست، در ایران در اولویت اول، پرورش افرادی فعال و آگاه نسبت به محیط زیست خود و مسئولیت‌شان در حفاظت از آن است. برای نیل به این هدف، آموزش باید شناخت افراد را نسبت به واکنش‌های متقابل نسبت به جنبه‌های فیزیکی، زیستی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محیط زیست و وابستگی و ارتباط‌های پیچیده میان توسعه اجتماعی ـ اقتصادی و بهبود محیط زیست افزایش دهد .
- هدف آموزش محیط زیست این است که در هر فرد حساسیتی نسبت به حوادث و تغییرات فیزیکی، زیستی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی محیط زیست به‌وجود آورد و نگرانی‌هایی نسبت به مسائل به وجود آمده در وی ایجاد شود و نسبت به اصلاح مشکلات انسانی مانند فقر، بی‌سوادی، بی‌عدالتی اجتماعی و نظایر آن همت گمارد و مهارتی برای ابداع روش‌ها، وسایل و حل مسائل زیست‌محیطی در او بپروراند. به عبارت دیگر، هدف از آموزش محیط زیست در ایران ارتقای دانش زیست‌محیطی، تغییر مثبت نگرش نسبت به محیط زیست، ایجاد مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله است. در سند برنامه درسی هدف از آموزش محیط زیست در کشور ایران، به مواردی همچون: رعایت موازین اخلاقی و معنوی در ارتباط با طبیعت و محیط زیست؛ حفظ و تعالی محیط زیست، میراث فرهنگی و سرمایه‌های طبیعی و ارزش قائل شدن برای مخلوقات هستی و محیط زیست اشاره شده است.
بررسی تطبیقی اهداف آموزش محیط زیست در برنامه درسی متوسطه دوم ایران و کشورهای منتخب
- هدف غایی همه کشورهای منتخب و ایران‌توسعه پایدار است. به عبارت دیگر، اهداف غایی همه کشورها مشابه است. در بخش اهداف كلی شباهت در اهداف: پرورش دانش، مهارت، نگرش مثبت به طبیعت بین همه کشورهای منتخب و ایران مشاهده می‌شود؛ اما کشورهای سوئد، استرالیا، کانادا و ترکیه علاوه بر موارد فوق اهداف آگاهی در حفظ محیط زیست را نیز مد نظر دارند. دو کشور سوئد و استرالیا، هدف ارزیابی اقدامات انجام شده را نیز جزو اهداف ویژه خود قرار داده‌اند. کشورهای کانادا و ترکیه، مشارکت در حل مشکلات زیست‌محیطی را در اهداف ویژه خود گنجانده‌اند. کشور سوئد تنها کشوری است که در اهداف ویژه به احساس مسئولیت و فوریت نسبت به محیط زیست و نشان دادن رفتار همراه با احترام نیز تأکید دارد. ایران تنها کشوری است که بر اخلاق محیط زیست، حفظ میراث فرهنگی و ارزش قائل شدن برای مخلوقات خدا (که هر سه از زیرگروه حیطه نگرش قرار دارند) به‌طور جداگانه تأکید دارد. بنابر پژوهش تطبیقی حاضر، کشورمان ایران با توجه به هدف غایی توسعه پایدار، اهداف كلی، آگاهی از حفاظت محیط زیست، ارزیابی اقدامات مرتبط با حفاظت محیط زیست، حساسیت و فوریت نسبت به محیط زیست و نشان دادن احترام به حفظ محیط زیست را مورد غفلت قرار داده است.
ضرورت تبدیل “فرهنگ حفاظت از محیط زیست” به معارف عمومی مردم
یکی از اقدامات اساسی برای رفع مشکلات زیست محیطی، ارتقای فرهنگی عمومی است که این مفهوم نیازمند آموزش در تمام سطوح است. ما نیازمند آنیم که حفاظت از محیط زیست به صورت یک گفتمان غالب درآمده و آگاهی‌های زیست محیطی به یکی از معارف عمومی مبدل شود تا مشکلات و آسیب های محیط زیست، نگرانی عمومی را سبب شده و یکایک افراد جامعه در قبال آن احساس مسئولیت نمایند.
سیاست‌های محیطزیستی در ایران
مسأله تخریب منابع طبیعی و محیط زیست امروزه به بحرانی جهانی و فراگیر تبدیل شده است و چنانچه بصورت عملی و جدی برای رفع این معضل چاره ای اندیشیده نشود، بشر با فاجعه عظیمی روبرو خواهد شد که حیات او را بر روی کره زمین ناممکن خواهد ساخت.
امروزه بازیگران غیردولتی نقش مهمی در عرصه های ملی و بین المللی ایفا می کنند. تنوع جغرافیایی حوزه فعالیت و کارکردهای متفاوت آنها سبب شده است تا بازیگران دولتی نتوانند نسبت به نقش این بازیگران جدید بی تفاوت باشند. این سازمان های غیردولتی درخصوص مسائلی چون حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست بیشتر به مثابه همکار دولت تلقی می شوند. بطور کلی این بازیگران به دو قسم افراد و مجامع و گروه ها تقسیم می شوند. زنان، جوانان، افراد بومی، کشاورزان، دامداران، دانشمندان از جمله اشخاص حقیقی هستند که در حوزه حفاظت از محیط زیست مورد توجه قرار گرفته اند در حالیکه مجامع محلی، سندیکاها و سازمان های غیردولتی دیگر از جمله بازیگران گروهی می باشند که بطور مستقیم یا غیرمستقیم در صیانت از محیط زیست و منابع ملی می توانند نقش آفرینی کنند.
در کشور ما نیز از سالیان پیش بحرانهای محیطزیستی جز دغدغه‌ها و نگرانی‌های مسئولان و علاقه‌مندان مسایل محیطزیستی شده است. از همین رو در بخشی از برنامه‌های توسعه کشور نیز به مسأله محیط‌زیست توجه شده است.
به عنوان مثال، بعد از انقلاب اسلامی برای اولین بار در سال ۱۳۵۸ در قانون اساسی ایران یک اصل به محیط‌زیست تعلق گرفت. در اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: «حفاظت محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند را وظیفه عمومی تلقی می‌کند و فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند را ممنوع کرده است». همانطور که ملاحظه می‌شود، این اصل علاوه بر طرح موضوع توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست و همچنین ارجحیت آن بر توسعه اقتصادی، بر همگانی بودن آن (وظیفه عمومی) تأکید کرده است. بدین ترتیب، نقش برنامه‌های آموزشی همگانی برای جلب مشارکت مردم در حفاظت از محیط‌زیست اهمیت پیدا می‌کند.
متاسفانه در برنامه اول و دوم توسعه، محیط‌زیست به جایگاه و اهمیتی که بایستی در برنامه‌های توسعه برخوردار باشد، دست نیافت، اما ﻓﺼﻞ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮﻡ ﺗﻮﺳﻌﻪ تحت ﻋﻨﻮﺍﻥ «ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎﯼ ﻣﺤﯿط‌زﯾﺴتی» در قالب ﺩﻭ ﻣﺎﺩﻩ ۱۰۴ و ۱۰۵ به ﺣﻮﺯﻩ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯼ ﻓﺮﺍﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻣﺴاله ﻣﺤﯿﻂﺯﯾﺴﺖ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺯﻧﺪ. موضوعات حفاظت از منابع طبیعی، پیشگیری از آلودگی‌های به ویژه در کلان شهرها، وارد کردن ملاحظات محیطزیستی در تصمیم‌گیری‌های کشور، مشارکت‌های مردمی درحفظ محیط‌زیست و توانمند سازی سازمان حفاظتمحیطزیست و ارزیابی محیطزیستی پروژه‌های بزرگ را شامل می‌شود. از نکات مهم ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮﻡ ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﺑﻨﺪ ﺏ ﻣﺎﺩﻩ ۱۰۴ می‌باشد که ﺑﺎ ﻫﺪﻑ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﻣﺸﺎﺭﻛﺖﻫﺎﯼ ﻣﺮﺩﻣﯽ ﻭ ﺍﻋﻄﺎﯼ ﺍﻣﻮﺭ ﺑﻪ ﻣﺮﺩﻡ در قالب «سازمان‌های غیردولتی حامی محیط‌زیست و منابع طبیعی» ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه است.
در برنامه توسعه چهارم توسعه تا حدی جایگاه واقعی خود را در برنامه یافته و از حاشیه به متن آمده است. زیرا که به لحاظ کمی و همچنین کیفی نسبت به برنامه سوم توسعه ارتقا یافته است.
برنامه پنجم توسعه کشور نیز حاوی سه بخش و جمعاً ۱۳ فصل می‌باشد. فصل توسعه منطقه‌ای در قالب سه موضوع آورده شده است که ۷ ماده آن درباره محیط‌زیست است.
با مرور قانون اساسی و برنامه‌های پنج‌گانه توسعه کشور که تاکنون تدوین شدهاست، سیر تکاملی قوانین برنامه‌ای را می‌توان به وضوح مشاهده کرد، اما آنچه که جای بحث دارد این است که به چه میزان این قوانین عملاً اجرا می‌شود و مدیریت کشور ما بر محیط‌زیست و منابع طبیعی چگونه است؟ اما اینگونه به نظر می‌رسد که علیرغم وجود چنین قوانینی، در چند دهه اخیر محیط‌زیست آنچنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع، عدم توجه کافی و عدم اتخاذ تدابیر موثر در حوزه محیط‌زیست، فجایع و بحرانهای محیطزیستی بسیاری را در مناطق مختلف کشور در پی داشته است. لذا، وضعیت نامناسب محیط‌زیست ایران قبل از هر چیز متوجه دولت است. یکی از ابزارهای پیش‌روی دولت در زمینه حفاظت از محیط‌زیست آموزش اقشار مختلف است.
علاوه بر قانون اساسی و برنامه‌های توسعه، قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست موضوع اجرای برنامه‌های آموزشی به منظور ارتقای فرهنگ عمومی حفظ و بهسازی محیط‌زیست را پیش‌بینی کرده است. فصل پنجم آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست مصوب ۱۳۵۴ در قالب ۵ ماده به آموزش محیط‌زیست پرداخته است.
طبق برنامه چهارم و پنجم توسعه کشور، درکلیه دستگاه‌های ذیربط، رسانه‌های دولتی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم به اجرای برنامه‌های آموزشی بدون دریافت وجه موضوع این ماده قانونی می‌باشند». لذا این برنامه‌ها بر توزیع مسئولیت آموزش محیط‌زیست بین سازمان‌های مختلف تاکید می‌کند و از این منظر نوعی تعامل بین بخشی را صورت‌بندی می‌کند.
جایگاه آموزش محیط‌زیست در ایران
با وجود اینکه یکی از راهکارهای آموزش محیطزیستی، وارد کردن دروس عمومی یا اختیاری به برنامه‌های درسی دانشگاهی می‌باشد. با این اوصاف می‌توان گفت که اقدامات وزارت علوم و تحقیقات در زمینه آموزش‌های محیطزیستی تاکنون چندان مطلوب نبوده است. از سویی، منابع بسیار اندک در زمینه آموزش محیط‌زیست یکی از دغدغه‌های دانشجویان و کارشناسان علاقه‌مند می‌باشد. با مروری بر منابع کتابخانه‌ای می‌توان به خوبی به این امر اشراف یافت. کتاب‌های فارسی انتشار یافته با موضوع آموزش محیط‌زیست شاید به تعداد انگشتان هم دست نرسد. انتشار مجله‌ای تحت عنوان «آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار» از جمله اقدامات مثبت دانشگاه پیام نور می‌باشد، گرچه انتشار تنها یک مجله علمی در حوزه این رشته نقطه ضعف به شمار می‌آید.
آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین متولی در حوزه آموزش همگانی نیز باید اقداماتی را در زمینه حفظ محیط‌زیست داشته باشد. یکی از شیوه‌هایی که آموزش و پرورش می‌تواند در امر حفاظت از محیط‌زیست ایفای نقش کند، گنجاندن مفاهیم محیطزیستی در مواد درسی مقاطع مختلف تحصیلی است. در واقع، دانش‌آموزان به عنوان شهروندان آینده حفاظت از محیط‌زیست را از همان آغاز فراگرفته و آن را نهادینه خواهند کرد. گرچه تلاش‌هایی برای گنجاندن مباحث محیطزیستی در برخی از متون درسی رسمی به عنوان مثال، دروس علوم تجربی، جغرافیا، شیمی و زیست‌شناسی صورتگرفته است، با این حال، نمی‌توان این تلاش‌های اندک را مؤثر و کارآمد دانست. در حالی که، از نظر بسیاری از صاحبنظران، دوره دبستان و پیش‌دبستانی بهترین سن برای آموزش‌های محیطزیستی است، زیرا که کودک در این سن به دلیل کنجکاوی از آمادگی ذهنی بیشتری برای یادگیری برخوردار است. از طرفی می‌توان از ظرفیت مدارس برای آموزش حجم زیادی از افراد- چندین میلیون دانش‌آموز- بهرهگرفت. بنابراین، مدرسه بهترین مکان برای آموزش محیط‌زیست و ترویج فرهنگ محیطزیستی است.
سازمان حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان یک نهاد مهم در زمینه گسترش حفاظت محیط‌زیست نیز شناخته می‌شود، هر چند که تاکنون بیشترین مسئولیت بر عهده این سازمان بوده است. زیرا که ماده ۶۴ برنامه چهارم توسعه بر این موضوع تاکید کرده است. بیش از ده سال است که طرح «مدرسه سبز» در ایران مطرح شده است اما در یک سال گذشته گام‌های مؤثری از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست در جهت تحقق آن برداشته شده است. به زعم هادی بهرامی نماینده بنیاد بین‌المللی آموزش‌های محیطزیستی در ایران، سهم ایران از ۴۰ هزار مدرسه سبز در سراسر دنیا تا بهمن ۱۳۹۲، به ۲۷ مدرسه رسیده است. استان‌های تهران، خوزستان، قزوین، کرمان، قم از پیشگامان این اجرای این طرح می‌باشند.
چالش‌های پیش روی آموزش محیط‌زیست در ایران
- توجه به توسعه اقتصادی یکی از عوامل تعیین‌کننده در اتخاذ تصمیمات دولت‌هاست، لذا تقدم حفظ محیط‌زیست در عمل با مشکل مواجه میگردد. در نتیجه توسعه پایدار به نظر دست‌نیافتنی‌تر جلوه می‌کند. همچنین، عدم آگاهی یا باور محیطزیستی تصمیم‌سازان موجب بی‌تفاوتی آنها در مورد اهمیت حفاظت از محیط‌زیست میگردد. به عبارتی، این امر نه تنها منجر به تصمیم‌گیری‌های ضعیف و مضر برای محیط‌زیست میگردد، بلکه آموزش‌های محیطزیستی در حوزه مدیریتی آنها امری همچنان مغفول باقی می‌ماند.
- موضوع محیط‌زیست و آموزش محیطزیستی در اسناد برنامه‌ریزی و استراتژی‌های آموزشی کشور موضوعی مغفول به نظر می‌رسد.
- بیاطلاعی و عدممسئولیت محیطزیستی در معلمان و یاددهندگان خود از چالش‌هایی است که کشور با آن روبروست.
- حتی با فراهم بودن امکانات لازم و همچنین عزم برنامه‌ریزان و مسئولان در ارتقای آگاهی‌های محیطزیستی، چنانچه معلمان از سطح سواد و اگاهی محیطزیستی پایینی برخوردار باشند، امید چندانی نمی‌توان به پیشبرد اهداف محیطزیستی داشت. زیرا که لازمه آموزش مناسب، اشراف طرف آموزش‌دهنده بر موضوع می‌باشد. این امر تاحدودی طبیعی به نظر می‌رسد، چرا که اقدام موثری جهت آموزش این قشر در نظر گرفته نشده است.
- سازمان‌های غیردولتی محیطزیستی دارای ظرفیت‌های مناسبی برای آموزش محیط‌زیست هستند. کمک به اطلاع‌رسانی و اشاعه فرهنگ محیطزیستی، تقویت مشارکت‌های عمومی در زمینه محیط‌زیست، نظارت بر پروژه‌ها و فعالیت‌های توسعه‌ای و … بخش کوچکی از فعالیت‌های سازمان‌های غیردولتی در سایر جوامع است.
- گرچه برخی از انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در این حوزه فعال هستند، ولی در مقایسه با سایر کشورها چندان مطلوب به نظر نمی‌رسد.
- نبود فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان این رشته از دیگر چالش‌هایی است که آموزش محیط‌زیست در ایران با آن روبروست.
- کمبود منابع فارسی با محوریت آموزش محیط‌زیست از جمله چالش‌هایی به شمار می‌آید که علاقه‌مندان به این حوزه را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است. کتاب‌های انگشت‌شمار و البته با کیفیت نه چندان مطلوب، مقالات منتشر شده محدود، عدم انتشار مجلات علمی با محوریت آموزش محیط‌زیست
در نهایت گزارش‌ها و آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت محیط‌زیست در ایران در طی سالهای اخیر، همگی توجه و عنایات بیشتری را از سوی دولت می‌‌طلبد. گرچه دولت به تنهایی در بروز این وقایع و همچنین پیشگیری و اتخاذ راه‌حل‌های لازم دخیل نیست و سازمان‌ها و گروه‌های مردم نهاد و همچنین تک تک افراد در این باره مسئول می‌باشند. با این حال، دولت در امر سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرای بسیاری از طرح‌های پیشگیرانه و ترمیمی نقش بسیار مهمی را به عهده دارد. براساس دستور کار ۲۱، برنامه توسعه پایدار جزء مسئولیت‌های دولت است. یکی از این شیوه‌هایی که دولت در حوزه محیط‌زیست می‌تواند ورود کند، سیاست‌گذاری در مورد آموزش حفاظت از محیط‌زیست و حمایت از برنامه‌های اجرایی است.
با این حال، اینکه سازمان حفاظت از محیط‌زیست به تنهایی مسئولیت آموزش و افزایش آگاهی‌های عمومی در زمینه محیط‌زیست را به عهده داشته باشد، انتظار نا به جایی است. بلکه نهادها و سازمان‌های مختلف که مسئولیت آموزش را برعهده دارند، بایستی در راستای آموزش محیطزیستی تلاش نمایند. شهرداری تهران از جمله سازمان‌هایی است که در این حیطه وارد شده است. اخیرا، تفاهم‌نامه‌ای مابین وزارت آموزش و پرورش و سازمان حفاظت محیط‌زیست منعقد شده است که یکی از نتایج آن، طرح ایجاد مدارس جامع محیط‌زیست در کشور است.
با وجود اقداماتی که تاکنون صورت گرفته، با توجه به بی‌تفاوتی‌ها، تخریب‌ها و سوء استفاده‌های بی‌شمار از محیط‌زیست کشور، آموزش محیط‌زیست در ایران در مراحل اولیه قرار دارد، و از سویی فاصله بسیار زیادی با اکثر کشورهای جهان دارد. لذا، تحول سیاست‌ها و برنامه‌های نهادهای مرتبط با امر آموزش برای پشتیبانی از آموزش‌های محیطزیستی بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد. بر اساس مطالبی که مطرح شد ،پیشنهادهایی برای نیل به اهداف آموزش محیط‌زیست ارایه میگردد:
- لحاظ کردن محیط‌زیست و حفاظت از آن دربرنامه‌های توسعه‌ای و سایر قوانین و مقررات کشور
- حفاظت از آن دربرنامه‌های توسعه‌ای و سایر قوانین و مقررات کشور.
- مسئولیت‌پذیری دولت در ارتقای برنامه درسی با اهداف و محتوای روشن.
- گنجاندن مباحث محیطزیستی در تمام دروس در مقاطع مختلف تحصیلی.
- فراهم نمودن امکانات و سرمایه لازم در جهت آموزش‌های تجربی و در محیط طبیعی برای مقاطع تحصیلی مختلف.
- ارایه واحدهای عمومی و اجباری در مورد محیط‌زیست در دانشگاه‌ها برای تمامی رشته‌ها.
- تجهیز کتابخانه‌ها به منابع فارسی و لاتین در زمینه آموزش محیط‌زیست.
- بهره‌گیری از پتانسیل وسایل ارتباط‌جمعی به ویژه صدا و سیما برای ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست.
- سرمایه‌گذاری در تربیت نیروهای با انگیزه در حوزه آموزش محیط‌زیست.
- مشارکت دادن نهادهای غیردولتی و مردم‌نهاد در آموزش و ترویج فرهنگ محیطزیستی.
- مشارکت هرچه بیشتر شهرداری‌ها درآموزش محیطزیستی و ترویج فرهنگ محیطزیستی، و همچنیندر فراهم نمودن امکانات لازم برای رفتارهای حامی محیط‌زیست شهروندان.
- وارد کردن آموزش‌های محیطزیستی در آموزش‌های ضمن خدمت کارکنان سازمان‌ها و نهادهای مختلف.
لازم به ذکر است با وجودیکه که دولت همکاری NGO را در برنامه خود در نظر گرفته است و بر نقش آنها در آموزش فرهنگ محیط زیست تایید کردند ولی متاسفانه این روزها بیشترین فشارها ودستگیری ها از این گروه به ویژه فعالان محیط زیست می باشد نمونه ای از اخباری که مانع از فعالیت این سربازان سبز شده است به شرح ذیل می باشد:
- نوید بازماندگان،بهاره قادری،احسان محبوب، الهه سمیع زاده، سودابه حقیقت و نورا پورمرادیان، شهروندان بهایی فعال محیط زیست سه روز پیش توسط اطلاعات سپاه شیراز بازداشت شدند.
- بازداشت بیش از ۴۲ فعال محیط زیست و محیط بان در استان هرمزگان
- کاووس سیدامامی، استاد دانشگاه و فعال محیط زیست، نیز همراه با این هشت نفر بازداشت شده بود که در ۲۱ بهمن پارسال به خانواده وی اطلاع داده شد که در زندان «خودکشی» کرده است ولی خانواده‌اش این ادعا را رد کرده‌اند.
- میرحسین خالقی، هومن جوکار، طاهر قدیریان، سام رجبی، نیلوفر بیانی، سپیده کاشانی، مراد طاهباز و عبدالرضا کوهپایه از بهمن سال ۹۶ در بند دو الف سپاه پاسداران زندانی بودند.
- حفاظت اطلاعات سپاه اتهام این افراد را جاسوسی اعلام کرده، ولی عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، می‌گوید که بنا به اعلام وزارت اطلاعات «مدرکی درباره جاسوسی این افراد وجود ندارد.
- مرگ ۱۶ نفر از فعالان حوزه محیط زیست و کارمندان و بازنشستگان اداره منابع طبیعی و مراتع و جنگلداری در پرواز تهران- یاسوج راه را برای زمزمه های بیشتر مبنی بر افزایش فشار بر فعالان محیط زیست باز می‌کند. در این میان سایتی که مجلس آن را به ارتباط با اسرائیل متهم کرده است با عنوان سایت “عماریون ” اعلام می‌کند که سقوط هواپیمای تهران- یاسوج عمدی بوده و برای کشتن شانزده مسافر فعال محیط زیست متهم به جاسوسی.
این یافته ها نشاندهندۀ نامناسب بودن امکانات و زیرساختهای لازم برای بروز رفتارهای محیطزیستی به عنوان یکی از ابعاد فرهنگ محیطزیستی است.
آخرین دیدگاه‌ها