علیرغم ثبت ملی، درختان در بلندترین خیابان خاورمیانه تهدید میشوند/ تصویری

خیابان ولی‌عصر، بلندترین خیابانِ مُشجر تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه است. در سال ۱۳۱۸ سرتاسر خیابان از دو سوی آن با ۶۰هزار درخت چنار پوشیده شده‌بود، اما اکنون تنها بیش از ۸هزار چنار در سرتاسر خیابان باقی‌مانده است. از بین رفتن و قطع درختان چنار خیابان ولیعصر از مهمترین خطراتی است که زیبایی و هویت این خیابان را تهدید می‌کند. بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست هر روز لایه‌ای از آلودگی و چرک روی برگ چنارهای این خیابان را می‌گیرد و عمر آن‌ها را به یک سوم کاهش می‌دهد. از آن جایی که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود ولی شهرداری و بعضی کسبه این خیابان بصورت سرخود به درختان این خیابان آسیب می زنند. روندی که اگر متوقف نشود به زودی نشانی از درختان پرآوازه و تاریخی این خیابان باقی نخواهد گذاشت.

در دورانی که تهران هنوز شهری خوش آب و هوا به حساب می‎آمد، درختان چنار خیابان ولی‌عصر بخشی جدایی‎ناپذیر از زیبایی این شهر محسوب می‌شدند. درختان چناری که عمر بعضی از آن‌ها به ۷۰ سال می‌رسید. اما در چند سال گذشته اکثر اخبار و گزارشات منتشر شده در مورد این درختان در گوش شهروندان تهرانی اخبار ناگواری بوده‌اند. در اسفندماه سال گذشته مدیر گروه کاوش که طرح نقشه برداری خیابان ولیعصر را ارائه کرده اعلام کرد که تنها ۴۰ درصد درختان این خیابان باقی مانده‌اند و دیگر درختان این خیابان به دلایل مختلف از بین رفته‌اند.

 در چشم هر شاهد عینی کم شدن هر ساله درختان ولیعصر محسوس است. از بین رفتن درختان چنار در مسافت‌های طولانی، باقی مانده کنده‌های خشکیده یا بریده شده، درختان چنار خشک شده و البته درختان چناری که دیگر برگ ندارند و در آینده‌ای نزدیک خشک شدن آن‌ها محتمل به نظر می‌رسد، تصاویری هستند که دیگر از چشم ناظران قابل چشم‌پوشی نیستند. برای بسیاری از ساکنین محله‌های اطراف خیابان ولیعصر که در ظهرهای تابستان سایه درختان مکانی برای استراحت و آرامش آنان بوده، پیاده‌روهای آفتابی و گرم این روزهای ولیعصر تصویری دردناک و غیرقابل تحمل شده است.

این در حالی است که در دو سال گذشته بحث قطع بی‌رویه‌ی این درختان از سوی شهرداری‌های نواحی مختلف تهران، سوء‌مدیریت در نگهداری از این درختان و از بین رفتن زیرساخت‌های محیط زیستی در رسانه‌های رسمی ایران مطرح شده و حتی شهردار یکی از مناطق تهران و معاون او نیز به همین دلیل از سمت خود برکنار شدند. از سوی دیگر کارشناسان زیادی به سیاست‌های کلان شهرداری تهران در مورد پوشش گیاهی این شهر انتقادات اساسی وارد کرده‌اند اما تا امروز روند از بین رفتن درختان خیابان ولیعصر کند نشده است.

در این روزها بحث بسیاری از شهروندان ایرانی گرمای بی‌سابقه است. بحثی که بخشی از آن مربوط به پوشش گیاهی شهرها و تاثیر درختان در کاهش دما در روزهای گرم تابستانی و کاهش آلودگی در روزهای پاییزی و زمستانی است. در میان این بحث‌ها می‌توان این مساله را دریافت که کمتر شهروندی از سیاست‌های شهرداری تهران در زمینه نگهداری از درختان راضی است و اکثر شهروندان مسئولان شهرداری سابق و فعلی تهران را مقصر اصلی این معضل می‌دانند.

بر اساس بررسی های میدانی گزارشگران هرانا، کمبود آب‌های زیرزمینی یکی از دلایل خشک شدن بی‌رویه درختان چنار در این خیابان است اما از بین رفتن این درختان دلایل دیگری نیز دارد. تلاش کاسبان اطراف خیابان برای از بین بردن این درختان یکی از دلایل اصلی قطع درختان بوده است. از دادن رشوه به مسئولان شهرداری برای قطع درختان روبروی مغازه‌ها تا خشکاندن این درختان با ریختن اسید و سیمان در پای آن‌ها شیوه‌هایی بوده که کاسبان محلی برای رفع مزاحمت این درختان در جهت هر چه بهتر دیده شدن مغازه‌هایشان در پیش گرفتند. از سوی دیگر شهرداری نیز همواره به این درختان به دید مانعی برای سیاست‌های توسعه شهری نگریسته است و هیچ‌گاه این درختان را بخشی از سرمایه شهری ندیده است. مساله‌ای که با نگاهی ساده به ساخت و سازهای صورت گرفته از سوی شهرداری قابل تشخیص است.

در تیرماه سال ۱۳۹۲ و در پی اعتراض به قطع چند درخت چنار دیگر خیابان ولیعصر، شهرداری در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که چنارهای قطع شده، پوسیده بودند و ممکن بود بر سر رهگذران بیفتند. از آن جایی که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود ولی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اظهار بی‌اطلاعی از قطع درختان گفت: «در جریان موضوع نیستم و برای این کار استعلامی نیز از سازمان میراث فرهنگی گرفته نشده است.» در زمستان ۱۳۹۳، بخش عمده‌ای از درختان چنار باغ ۲۶۰۰ متر مربعی پسیان که در مجاورت خیابان ولیعصر واقع شده است علی‌رغم اعتراضات گسترده قطع شد و محل برای ساخت هتلی ۱۷ طبقه گودبرداری شد.

فاطمه ذوالقدر عضو مجمع نمایندگان تهران نیز در خردادماه سال جاری نسبت به تداوم قطع درختان هشدار داد و با انتقاد از تخریب ۵ هزار هکتار از باغات تهران به دلیل اجرای مصوبه ناکارآمد برج- باغ گفت “متاسفانه شاهد تخریب ۷۰ درصدی باغات تهران و ۹۰ درصدی چنارهای خیابان ولیعصر هستیم و بخش زیادی از باغات کلانشهر تهران به دلیل شهرنشینی شتابان، گسترش نامتوازن و برج سازی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.”

این در حالی است که در ماده سوم “طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولی‌عصر” که در سال ۹۵ تصویب شد آمده: “شهرداری تهران موظف است با تشکیل “کمیته صیانت درختان خیابان ولی‌عصر” با حضور اعضای کمیسیون‌های ماده هفت مناطق ۱ ،۳، ۶ ،۱۱ و کمیسیون ماده هفت مستقر در سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران به طور مستمر بر حفظ و نگهداری، آبیاری، دفع آفات و رسیدگی به وضعیت درختان خیابان ولی‌عصر نظارت نموده و اقدامات کارشناسی لازم را به عمل آورد و گزارش اقدامات را هر شش ماه یک بار به شورای اسلامی شهر تهران ارائه نماید.” و در ماده هشتم آن آمده است: “شهرداری تهران مکلف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این مصوبه مطالعات لازم در راستای شناسایی عوامل تخریب درختان و آفت‌زدایی ،لایروبی، بهبود کیفیت خاک، واکاری و ایجاد ردیف درختان جدید در خیابان ولی‌عصر، نیازهای آبی درختان و نیازمندی‌های حفظ و نگهداری درختان را به انجام برساند و برنامه پنج ساله کاشت، مراقبت، احیاء و حفاظت درختان این خیابان را تهیه و به شورای اسلامی شهر تهران ارائه نماید.”

شاید تنها خبر خوش برای ساکنین تهران نهال‌های کوچکی باشد که از سوی شهرداری یا شهروندان در کنار خیابان ولیعصر کاشته شده‌اند. نهال‌هایی که قطعا نمی‌توانند جایگزین چنارهای کهن‌سال باشند اما می‌توانند مرهمی بر زخم‌های خیابان ولیعصر باشند.