«چغندرقند» قاتل آب‌های آذربایجان!

تصمیمات نادرست در حوزه کشاورزی، تولید محصولاتی که آب زیادی مصرف می‌کنند و … استان به استان ایران را از اصفهان و خوزستان تا خراسان رضوی خشک کرده است و حالا نوبت به یکی از استان‌های پرآب رسیده است؛ شاید تا ۲۰ سال دیگر آذربایجان آب نداشته باشد.

چغندرقند یکی از این محصولات است، کشاورزان برای تولید این ماده غذایی که یکی از نیازهای اساسی شهروندان یعنی شکر را تولید می‌کند آب زیادی نسبت به دیگر مواد مصرف می‌کنند.

مصرف زیاد شکر و از سویی کشاورزی ناموثر باعث شده تا همین میزان مصرف آب هم چند برابر شود. به‌طوری‌که مصرف آب چغندرقند ایرانی ۳ برابر میانگین جهانی است و از سویی آب مورد نیاز برای آبیاری همه حدود ۹ برابر استاندارد جهانی است.

بی‌آبی در دیگر استان‌ها و افزایش فشار بر آذربایجان غربی
در گذشته و هنگامی بحران آبی در ایران تا این حد شدید نشده بود، استان‌های مختلفی مثل خراسان‌، اصفهان و … خودشان قابلیت تولید شکر داشتند اما حالا بار زیادی از این مسئولیت بر عهده استان آذربایجان غربی است، استانی که درگیر خشکسالی دریاچه ارومیه است.

علی حاجی‌مرادی مسئول واحد سیاست‌گذاری ستاد احیا دریاچه ارومیه در این رابطه به خبرآنلاین گفت: ببینید شرایط تنش آبی در کل کشور به حدی رسیده که خیلی از استان‌ها دیگر نمی‌توانند محصولات آب‌بر استفاده کنند، وقتی اصفهان و خراسان که خودشان تولیدکننده چغندرقند بودند دیگر آب ندارند این نیاز به سمت استان‌های پرآب می‌رود و چون هنوز هم در حوزه آبریز دریاچه شرایط به نسبت بهتری داریم این اتفاق می‌افتد.

مصوبه‌ای برای نجات آذربایجان از خشکسالی و احیای دریاچه ارومیه
مطالعات ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۴ این موضوع را اثبات کرد، نتایج آن مطالعه نشان می‌دادند که در حوزه آبریز دریاچه ارومیه ۵ کارخانه چغندرقند وجود دارد که در مجموع هر سال به ۱.۵میلیون تن چغندرقند نیاز دارند. بااین‌وجود آمار سازمان جهاد و کشاورزی در آن سال نشان داد که ۱.۸۹۲ میلیون چغندرقند در آن منطقه کاشته شده و این میزان اضافی چغندرقند به سمت کارخانه‌های استان‌های دیگر منتقل می‌شود

حاجی‌مرادی در این رابطه گفت: یک حساب‌وکتاب ساده نشان می‌دهد که ما برای کاشت ۲۲میلیون دلار چغندرقند حدود ۱۸میلیون دلار هزینه ترابری می‌کنیم.

این موضوع باعث شد تا در ۵ دی‌ماه ۱۳۹۴ مصوبه‌ای تصویب کرد که در آذربایجان غربی دقیقاً به همان اندازه‌ مورد نیاز ۵ کارخانه آب تولید شود، این یعنی در انتهای سال آبی ۹۴-۹۵ میزان چغندرقند تولید شده باید به نزدیک به ۴۰۰ هزار تن کاهش پیدا می‌کرد و دیگر آذربایجان غربی صادرکننده  چغندرقند نباشد، مسئولیت این مصوبه با سازمان جهاد و کشاورزی است.

در آن زمان گروهی از کارشناسان این موضوع را اتفاق بسیار مفیدی می‌دانستند، مسئول واحد سیاست‌گذاری ستاد احیا در این رابطه توضیح داد: اگر این مصوبه اجرایی می‌شد ۷۰میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی آب صرفه‌جویی می‌شد، یعنی امکان داشت بدون ایجاد هیچ تنشی در بخش کشاورزی بتوانیم آب زیادی را به دریاچه ارومیه برگردانیم، این موضوع هم به نفع اقتصاد کشور بود و هم به نفع محیط‌زیست.

البته رسیدن میزان تولید چغندرقند در استان آذربایجان غربی تنها هدف این مصوبه نبود و ستاد احیا برنامه داشت تا در خود آذربایجان غربی هم تا جای امکان میزان تولید چغندرقند از شهرهایی که شامل حوزه آبریز دریاچه ارومیه می‌شوند خارج شود و به همین دلیل در مصوبه عیناً آمده است که «خروج چغندرقند از استان آذربایجان غربی ممنوع است.»

حاجی‌مرادی دراین‌باره توضیح داد: این تصمیم گرفته شد تا سمت‌وسوی آن ۱.۵میلیون تن تولید هم به سمت شهرستان‌های خارج از حوزه آبریز برود. به‌عبارت‌دیگر بین شهرستان‌های داخل و خارج حوزه یک تجارت آب مجازی رخ بدهد.

هدف اول؛ اجرایی نشد و وضعیت بدتر شد
اما در سه سال گذشته این مصوبه نه‌تنها اجرا نشده بلکه وضعیت بدتر هم شد، آمار ستاد احیا دریاچه نشان می‌دهد که تا پایان سال آبی ۹۵-۹۶ نه‌تنها میزان چغندرقند اضافی به صفر نرسید بلکه حالا ۸۹۰ هزار تن چغندرقند اضافی در استان آذربایجان غربی تولید شده.

حاجی‌مرادی در این رابطه گفت: الان ما در سال ۹۷ هستیم و ۳ سال از تصویب این مصوبه گذشته، ما انتظار داشتیم در این مدت این مصوبه توسط سازمان جهاد و کشاورزی اجرایی شود، اما نه‌تنها وضعیت بهتر نشده بلکه وضعیت بدتر هم شده است و حالا تولید چغندرقند استان آذربایجان غربی به ۲.۳۹۰ میلیون تن رسیده است.

از این ۸۹۰ هزار تن چغندرقند تولید شده، بیش از ۴۰۰ هزار تن هم به استان‌های دیگر صادر شده‌اند و ۵ کارخانه استان هم از دیگر چغندر مازاد استفاده کردند. پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی این موضوع را اینجا مشاهده کنید:

مسئول ستاد احیا دریاچه ارومیه در این رابطه بیان کرد: این یعنی به دلیل کاشت این میزان چغندرقند اضافی ۲۲۲میلیون مترمکعب آب اضافی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه مصرف شده و به دریاچه ارومیه بازنگشته است.

هدف دوم؛ وضعیتی مشابه با هدف اول
در رابطه با هدف دوم این مصوبه هم که قرار بود میزان تولید چغندرقند در شهرستان‌های حوزه آبریز دریاچه ارومیه تا جای امکان کاهش پیدا کند اتفاق خوبی رخ نداد.

آمار نشان می‌دهد که این ۸۹۰هزار تن چغندرقند تولید شده، در مجموع ۱۳.۸ هزار هکتار از اراضی استان آذربایجان غربی را در برمی‌گیرد،از این میزان ۴هزار هکتار داخل حوزه آبریز دریاچه ارومیه است و ۹ هزار هکتار هم در خارج از حوزه آبریز قرار دارد.

حاجی‌مرادی افزود:‌ یعنی نه‌تنها نتوانستیم ۳۹۲ هزار تن را کم کنیم و سهم بیشتر آن ۱.۵ میلیون تن را به سمت شهرستان‌های خارج حوزه ببریم بلکه هم سطح کشت شهرستان‌های خارج از حوزه افزایش پیدا کرد هم سطح کشت شهرستان‌های داخل و به هدف دوممان هم نرسیدیم.

به‌طور ساده مصوبه هیئت‌وزیران برای نجات دریاچه ارومیه اصلاً اجرایی نشد و حتی آمار نشان می‌دهد ز زمان تصویب این مصوبه میزان شیب کشت چغندرقند بیشتر هم شده است!

مسئول واحد سیاست‌گذاری ستاد احیا در این رابطه گفت: مجموعاً چند اتفاق در کنار هم باید رخ می‌داد تا از وضعیت صفر به سمت میزان مثبت می‌رفتیم اما در این بحث ما به میزان منفی هم رسیده‌ایم.

او افزود: بعد سوزاندن دشت‌های کرمان، اصفهان، خراسان رضوی و … اکنون داریم در حوزه آبریز خزر و دریاچه ارومیه همین کار را می‌کنیم. اگر این روند ادامه پیدا کند ما ۲۰ سال دیگر تنش آبی را در بحث آب شرب شهرهای تبریز و ارومیه لمس می‌کنیم.