‘آق گل’ زنده بماند

‘آق گل’ تالابی که مطالعات زمین شناسی حکایت از قدمت 40 هزار ساله آن دارد، این روزها به دلیل کاهش شدید بارش ها، نفسش به شماره افتاده است و مسئولان باید برای نجات آن کاری کنند.

 هنوز چند ماه از آبگیری تالاب 830 هکتاری آق گل ملایر به عنوان یکی از بزرگترین تالاب های فصلی استان همدان نمی گذرد که به واسطه کاهش شدید بارش ها حال خوشی ندارد و دیگر میزبان پرندگان مهاجر و محلی نیست؛ گویا دوباره نفسش به شماره افتاده است.
تالاب آق گل که زیستگاه 46 گونه پرنده آبزی و کنار آبزی است، اگر زنده بماند، می تواند یک قطب گردشگری استان همدان و مامنی برای پرندگانی همچون حواصیل، فلامینگو، غاز خاکستری، تنجه، پرستوی دریایی، اردک مرمری، مرغ سقا، باقرقره و کبک باشد.
به گفته مسئولان محیط زیست استان همدان، حقابه این تالاب که در جنوب شرقی اسلامشهر آق گل از توابع شهرستان ملایر و روستای توتل در کنار کوه ‘کت’ در مرز استان های همدان و مرکزی واقع شده است، پرداخت نمی شود و با کسری سالانه 86 میلیون مترمکعب مخزن آب مواجه بوده و ظرف 10 سال گذشته 757 میلیون مترمکعب افت مخزن در تالاب رخ داده است و با ادامه روند کنونی تا 13 سال آینده تالاب به طول کامل خشک می‌شود.
این در حالیست که تیرماه سال گذشته به واسطه خشکی های مکرر تالاب آق گل و پرداخت نشدن حقابه آن از رودخانه ‘قره چای’ در ارتفاعات دشت کمیجان استان مرکزی، تعداد قابل توجهی از هنرمندان شاخص استان همدان، مسئولان بخش های مختلف، فعالان مدنی، اصحاب رسانه، اقشار مختلف مردم و دوستداران محیط زیست از سراسر کشور، از مسئولان درخواست کردند دستور ویژه ای برای پرداخت حقابه این تالاب به عنوان بزرگترین تالاب استان همدان از سوی استان مرکزی صادر و کارگروه ویژه ای برای احیای آن تشکل شود.
از طرفی سال 90 بود که به گفته مسئولان محیط زیست استان همدان، معاونت آب و آبفای وزارت نیرو حقابه زیست محیطی تالاب های کشور را اعلام کردند که تالاب آق گل نیز در لیست این تالاب ها قرار داشت و حقابه آن 2 میلیون مترمکعب تعیین شد.
اگر چه خشکسالی و تنش های آبی عمده ترین مشکل خشکی تالاب آق گل است، اما معاون فنی اداره کل محیط زیست استان همدان زنده ماندن تالاب را منوط به مدیریت صحیح می داند و می گوید: حل مشکلات تالاب آق گل فرا دستگاهی است و همه باید پای کار باشند.
مهدی صفی خانی اینکه تالاب آق گل بین دو حوزه استان مرکزی و همدان واقع شده و هنوز وفاق لازم برای حل مشکلات این تالاب بین مسئولان دو استان ایجاد نشده است را باعث تاسف می داند و ادامه می دهد: به دلیل اینکه هنوز به تعامل لازم نرسیده ایم، نمی توانیم اقدامات لازم را برای نجات این تالاب انجام دهیم.
وی با تاکید بر اینکه برای حل مشکلات آق گل باید همدلی بین مسئولان 2 استان اتفاق بیفتد، بیان می کند: سوء مدیریت ها نباید سرنوشت تالاب را تحت تاثیر قرار دهد، در حالیکه وفاق خوبی در استان همدان شکل گرفته و استاندار و سایر مسئولان مربوطه برای حل مشکلات تالاب آق گل مصمم هستند تا موانع را بردارند.
صفی خانی می گوید: علاوه بر مسئولان استانی، مسئولان شهرستانی و محلی، امام جمعه اسلامشهر آق گل و روستاهای همجوار هم نگران آینده تالاب هستند تا آق گل به شرایط خودش برگردد.

**ادامه خشکسالی، آق گل را کانون ریزگردها می کند
به گفته وی زیبایی محدوده تالاب و منطقه اطراف آن از نظر گردشگری نیز برای مردم ملایر و منطقه بسیار مهم است و در کنار کاربری های مناسبی همچون تامین و تقویت آب سفره های زیرزمینی و تعدیل شرایط آب و هوایی، می تواند چشم انداز خوبی برای گردشگری و جذب گردشگران باشد؛ در حالیکه خشک شدن این تالاب عواقب منفی بر سفره های آب های زیرزمینی به دنبال دارد و این منطقه را تبدیل به کانون ریزگردها می کند و گونه های حیات وحش را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی با بیان اینکه با توجه به فصلی بودن تالاب، انتظار نداریم آق گل در همه فصل ها آبگیری شود، ادامه می دهد: تاکنون تالاب 830 هکتاری آق گل به این وسعت آبگیری نشده و در فصل های پر آب هم خشک بوده است؛ اما در این شرایط ما تالاب را به حال خودش رها نکرده ایم.
وی اضافه می کند: در این میان سال گذشته برخلاف 10 سال گذشته، آق گل آبگیری شد و شکل تالاب گرفت و تا تیرماه امسال زنده و سر و حال بود، اما با توجه به فصلی بودن تالاب، از اوایل مرداد امسال حالت طبیعی خود را طی کرد و خشک شد.
معاون فنی اداره کل محیط زیست استان همدان با بیان اینکه امیدواریم امسال نیز شاهد بارش های خوب باشیم، می گوید: البته امسال شرایط جوی خوب نیست و امیدواریم تا پایان سال و اوایل سال آینده شاهد بارش باشیم تا دوباره آق گل زنده شود.
اینکه محیط زیست استان همدان پیگیر حل موانع و مشکلات آق گل و اخذ مصوباتی از طریق شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی ملی است، جای خوشحالی است که صفی خانی از جمله این مصوبات به جایگزینی کشت های کم آب بر به جای کشت های پرآب در محدوده تالاب به عنوان یکی از وظایف مهم جهاد کشاورزی اشاره می کند که باید ضمن ارائه آموزش به کشاورزان، به روز رسانی کشت ها و همچنین برخورد با چاه های غیرمجاز را نیز در دستور کار قرار داد.
وی همچنین اضافه می کند: در صدد اخذ اعتباراتی از سازمان محیط زیست کشور هستیم تا در صورت موافقت، بتوانیم حداقل در زیرساخت های تالاب یکسری اقدامات انجام دهیم که هنوز رقم این اعتبار مشخص نیست و در ماه های آتی ابلاغ می شود.
این در حالیست که مدیر منابع آب ملایر در گفت و گو با ایرنا، یگانه راه زنده ماندن آق گل را کنترل چاه های غیرمجاز ورودی حوزه تالاب با توجه به شرایط اقلیمی و برخورد جدی با متخلفان از حوزه تا تالاب می داند که نوعی عدالت اجتماعی در بخش آب است.
جمشید نوروزی با بیان اینکه اگر بخواهیم تالاب زنده بماند، نباید تنها به پلمب کردن چاه های غیرمجاز بسنده کنیم، می افزاید: حدود 57 حلقه چاه غیرمجاز در محدوده حریم تالاب مربوط به روستاهای توتل و اسلام شهر وجود دارد که از این تعداد 24 حلقه در حریم کمی و 33 حلقه در حریم کیفی است و همه آنها جزو فرم یک و دستورالعمل های فاقد پروانه هستند که طبق دستور العمل وزارت نیرو 25 میلیون مترمکعب آب به آنها تعلق می گیرد.
وی ادامه می دهد: برای صنعتی کردن یا احیای باغ های موجود، همه 57 حلقه چاه پلمب شد که طبق نظر دادگستری ملایر باید آنها را تا قبل از شروع کشت جدید تعیین تکلیف کنیم.

**وجود 116 چاه غیرمجاز در محدوده تالاب
نوروزی با بیان اینکه در حریم دشت کمیجان که تالاب در آن واقع شده است، چاه های بسیاری وجود دارد، افزود: 59 حلقه چاه غیرمجاز نیز در محدوده آبراهه شامل روستاهای طجر علوی، علوی، دشت آباد و گنجاب وجود دارد که در مجموع 116 حلقه چاه غیر مجاز و فاقد پروانه در محدوه تالاب وجود دارد و این به جز چاه های غیرمجاز در محدوده استان مرکزی است که باید کنترل شوند.
بر اساس گزارش های اعلام شده، 260 حلقه چاه در مناطق اطراف تالاب آق‌گل وجود دارد که 40 درصد این چاه‌ها غیرمجاز است؛ در حالیکه تنها 10 درصد از مجموع این چاه ها در حوزه استان همدان واقع شده است.
در این میان نوروزی معتقد است: تنها راه احیای تالاب آق گل در کوتاه مدت این است که چاه های غیرمجاز ورودی حوزه تالاب را کنترل کرده و یا وضعیت موجود را از طریق دستورالعمل ابلاغی وزارت نیرو ساماندهی کنیم.
مدیر منابع آب ملایر ساماندهی چاه های غیرمجاز محدوده آق گل را نیازمند مدیریتی کارآمد می داند و ادامه می دهد: با بررسی چاه های غیرمجاز روستای توتل در نزدیکترین محدوده تالاب، مشخص شد که سالانه 8.7 میلیون مترمکعب آب برداشت می شود؛ این در حالیست که فقط از چاه های مجاز آن 1.3 آب برداشت می شود.
نوروزی می گوید: چنانچه این چاه های غیرمجاز ساماندهی شوند، نیم میلیون مترمکعب آب به چاه های فاقد پروانه توتل تعلق می گیرد که با این کار هم آق گل را حفظ می کنیم و هم از ارتزاق مردم جلوگیری نمی شود.
به گفته وی قرار بود 2.2 میلیون متر مکعب از حوزه استان مرکزی به تالاب تعلق گیرد، اما زمانیکه حوزه بالادستی تالاب (رودخانه شراء) را پایش می کنیم، می بینیم که ورودی ندارد و اگر منتظر بمانیم تا روزی این حقابه احیا و وارد تالاب شود، زمان زیادی می گذرد.
وجود چاه های غیرمجاز، برداشت بی رویه آب از چاه های مجاز و غیرمجاز و کشت محصولات ‘آب بر’ را عامل افت نزدیک به 30 میلیون مترمکعبی منابع آبی این منطقه و ایجاد تراز منفی در این دشت ارزیابی می کند.
در این میان تخصیص نیافتن حقابه اکولوژیکی از سال 88 به بعد، زه کشی و خشکسالی از دلایل عمده افت منابع آبی این دشت شناخته می شود که مجموع شرایط یاد شده، تهدیدی جدی برای خشک شدن تالاب آق گل به شمار می رود.
این در حالیست که اداره جهاد کشاورزی ملایر برای توسعه آبیاری نوین و جلوگیری از کشت های پرآب بر در محدوده تالاب آق گل، بسیار مصمم بوده و کشت هایی همچون زعفران، گیاهان دارویی، کلزا و گل محمدی را در دستور کار خود قرار داده است؛ به گونه ای که از 590 هکتار اراضی کشاورزی موجود در محدوده تالاب، تاکنون 398 هکتار آن به آبیاری بارانی و تحت فشار مجهز شده است.
به گزارش ایرنا، تالاب آق گل ملایر از سال 88 به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و سال گذشته با اتمام این زمان و توضیحاتی که اداره کل محیط زیست استان همدان ارایه کرد، این مدت سه سال دیگر تمدید شد؛ ممنوعیتی که نشان از وحود تنوع حیات وحش در این منطقه دارد و باید این ظرفیت حفظ شود و تحقق این مهم در کنار زنده ماندن ‘آق گل’ معنی می یابد.