(بدون عنوان)

رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در ایران اخیرا در مصاحبه‌ای اعلام کرد که “علاوه بر برنج و پنبه تراریخته، بزودی سیب زمینی، ذرت و کلزای تراریخته هم در دستور کار تولید و دریافت مجوز قرار خواهند گرفت.”

این گفته نیراعظم خوش‌خلق‌سیما، واکنش بسیاری را بخصوص در بین طرفداران و کارشناسان محیط زیست برانگیخته و موضوع محصولات تراریخته را دوباره به یکی از مسائل بحث برانگیز محیط‌ زیست ایران تبدیل کرده است.

عرضه محصولات تراریخته یا همان دستکاری شده ژنتیکی، معمولا در همه جهان با مخالفت شدید طرفداران محیط زیست روبرو می‌شود؛ کما اینکه در کشورهایی که استاندارد محیط زیستی بالایی دارند، همچون کشورهای حوزه اسکاندیناوی در اروپا، اساسا عرضه این محصولات ممنوع است.

با اینکه این ادعا مطرح شده که مصرف محصولات تراریخته می‌تواند عوارضی همچون بیماری‌های ناشناخته یا انواع سرطان و آلرژی را به دنبال داشته باشد، اما این موضوع از نظر علمی ثابت نشده است.

جنجالی بودن عرضه محصولات تراریخته در ایران از آنجا ناشی می‌شود که هرگز به صورت شفاف نحوه صدور مجوزهای مرتبط اعلام نشده است. نهاد متولی عرضه این محصولات مدعی سالم بودن آنهاست، اما سازمان محیط زیست همواره مخالف این مجوزها بوده و همیشه دلایلی در رد این موضع منتشر کرده است.

یکی از دلایل طرفداران محصولات تراریخته این است که این محصولات به سموم کشاورزی نیازی ندارند و این نفع بزرگی است اما معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست، در مصاحبه‌ای به نگارنده گفت اکنون مشخص شده بعضی از این فرآورده‌ها که ژن BT دارند و در برنج و برخی محصولات استفاده می‌شوند، حتما نیازمند آفت‌کش خاصی هستند (Glyphosate) بنابراین به گفته او این ادعا که محصولات تراریخته مصرف سم و آفت‌کش را کاهش می‌دهند، رد می‌شود.

رفتن خانم ابتکار از سازمان محیط زیست و روی کارآمدن عیسی کلانتری روی دیگر سکه را به مخالفان تراریخته نشان داد.

عیسی کلانتری، رئیس کنونی سازمان حفاظت محیط زیست، که از سال ۱۳۷۰ از مدافعان تراریخته بوده با بی‌اساس دانستن این ادعا در مصاحبه‌ای اعلام کرد مخالفان محصولات تراریخته هیچ دلیل منطقی و علمی ندارند و فقط شعار می‌دهند و سازمان محیط زیست از این به بعد از تولید این محصولات حمایت خواهد کرد.

مخالفان چه می گویند؟

یکی از دلایل مخالفان عملکرد شرکت “مونسانتو”، نخستین و بزرگ‌ترین کمپانی تراریخته جهان است.

به گفته آنها مطالعه تاریخچه و سوابق این‌ شرکت در تولید “سلاح‌های شیمیایی کشتار جمعی” هر فرد در جست‌وجوی حقیقت را به فکر وامی‌دارد که آیا هدف واقعاً خدمت به بشریت و رفع گرسنگی و فقر و نیز توسعه کشاورزی سالم است یا تجارت و سلطه بر غذا به عنوان ابزار مهم کنترل؟

مخالفان همچنین به سوابق و گفتار و عملکرد سرکردگان تراریخته در ایران اشاره می‌کنند و آنها را در ارتباط با نهادهای جهانی می‌دانند و معتقدند هدف آنها این است که زمینه نفوذ در دستگاه‌های اجرایی را ایجاد کنند و قصد جدی دارند کشاورزی ایران را تراریخته کنند.

مخالفان می‌گویند طرفداران تراریخته همواره سعی در ساکت‌کردن دانشمندان منتقد داشته‌اند و با این استدلال که برای آشکار شدن سلامت محصولات تراریخته باید حداقل پنج سال منتظر ماند، حتی برچسب تراریخته مخالفت داشته‌اند.

محمد درویش، مدیر مستعفی دفتر حمایت از تشکلهای مردم نهاد سازمان حفاظت محیط زیست، از دیگر مخالفان تراریخته در ایران به شمار می‌رود. او معتقد است رئیس کنونی سازمان حفاظت از محیط زیست تمامی موضوعات محیط زیست ایران را به “آب” ارتباط می دهد.

عیسی کلانتری اما می‌گوید “(آقای) درویش آدم فنی تراریخته نیست و فقط نظرش را می‌گوید. ما در محیط زیست توسعه پایدار را می‌پذیریم و کسانی که مخالف آن هستند جایی در سازمان محیط زیست ندارند.”

او در حالی با برچسب توسعه مخالفان تراریخته را نادان می‌داند که ورارپور، رئیس بنیاد توسعه پایدار ایران، در پاسخ به او گفت “توسعه پایدار در کشورهای توسعه نیافته‌ای همچون ایران، فقط چماقی است که بر سر مخالفان کوبیده می‌شود و نتیجه‌ای جز اهداف اقتصادی ندارد. اگر کویر مرکزی ایران اکنون گسترش یافته و منابع آبی ما در حال نابودی است نتیجه کار همین افرادی است که دم از توسعه پایدار می‌زنند و اکنون بر مسند کار هستند”.

موافقان تراریخته

پرواضح است که سود سرشار تولید و واردات محصولات دستکاری شده ژنتیکی سبب شده تا در سالهای گذشته تلاش بسیار برای عرضه این محصولات در ایران صورت گیرد. به باور بهزاد قره‌یاضی، رئیس انجمن علمی ایمنی زیستی، محصولات تراریخته هیچ خطری برای سلامتی انسان ندارند و در مقابل سبب حذف سموم شیمیایی شده و با افزایش محصول، باعث کاهش گرسنگی در کشور می‌شوند. در حالی چنین دانشمندانی به تراریخته ایمان دارند که در همین روزها بیش از یک میلیون نفر از مردم اروپا مخالفت خود را با تولید علف‌کش خطرناک تراریخته‌ (گلایفوسیت) اعلام کرده و در حال امضای توماری برای محکومیت آن هستند.

به نظر می‌رسد عرضه محصولات تراریخته در حال تبدیل به یک دغدغه بزرگ تازه برای دل‌مشغولان محیط زیست در ایران است. دغدغه‌ای که در کنار بحران خشکیدگی و موارد جانبی آن همچون سدسازی بی‌رویه و فرونشست زمین می‌تواند موضوع بحث‌های کشدار و پردامنه رسانه‌ها قرار گیرد.

• محصولات تراریخته؛ راه حل یا بحرانی جدید؟

• ‘محصولات دستکاری شده ژنتیکی در ایران، مجوز ورود به بازار ندارند’

• چرا قانون تولیدات ژنتیکی در ایران تصویب شد

تراریخته می‌آید که در کنار سدهای پر تعداد و چاه‌های بی‌انتها و ریزگردهای مدام رودرروی محیط زیست ایران بایستد. مسئله فقط نگرانی در باره آثار بهداشتی مصرف این محصولات و خطر آن برای سلامت انسان نیست، بلکه بیم آن هست که در صورتی که این محصولات در حجم انبوه و بدون کنترل مناسب وارد کشور شوند، سود سرشار آن به صورت انحصاری در اختیار نهادهایی قرار بگیرد که دولت توان کنترل و نظارت بر آنها را ندارد.

در دولت جدید با توجه به طرفداری رئیس سازمان محیط زیست از محصولا تراریخته می‌توان گفت دولت اساسا قصد کنترل عرضه این محصولات نخواهد داشت. این در حالی است که ادعا شده هم اکنون بخش قابل توجهی از مواد غذایی وارداتی در ایران، به ویژه برنج، تراریخته هستند که بر خلاف ضوابط بین‌المللی بدون برچسب تراریخته در بازار عرضه می شوند.

البته معلوم نیست اگر هم این محصولات برچسب می‌داشتند آیا مردم به واسطه ناآشنایی با ضوابط مرتبط برای خرید آنها تفاوت قائل می‌شدند.